Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

międzynarodowa organizacja zrzeszająca państwa socjalistyczne

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (ros. Сове́т Экономи́ческой Взаимопо́мощи), RWPG (ros. СЭВ) – organizacja powołana w Moskwie w 1949 w celu koordynowania współpracy gospodarczej bloku państw podporządkowanych ZSRR[1]. Załamanie systemu komunistycznego w europejskich państwach satelickich ZSRR po 1989 (zob. Jesień Ludów) oraz zmiany w ZSRR (zob. pieriestrojka i rozpad ZSRR) doprowadziły do rozwiązania RWPG w 1991 w Budapeszcie[1].

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)
Сове́т Экономи́ческой Взаимопо́мощи (СЭВ)
Logotyp / flaga
Mapa
RWPG (listopad 1986)

     członkowie

     formalni członkowie, którzy nie uczestniczyli w RWPG

     współpracujący, którzy uczestniczyli w RWPG

     obserwatorzy

Język roboczy

język rosyjski

Siedziba

Moskwa

Członkowie

11

Utworzenie

25 stycznia 1949

Rozwiązanie

28 czerwca 1991

Logo RWPG
Ratusz w Moskwie przy Nowym Arbacie, dawna siedziba RWPG (2010)
Siedziba RWPG w Moskwie na radzieckim znaczku pocztowym z 1989 upamiętniającym 40. rocznicę utworzenia organizacji

Historia edytuj

RWPG została utworzona z inicjatywy Stalina podczas konferencji moskiewskiej (5–8 stycznia 1949). Formalnie organizacja powstała w Moskwie w dniu 25 stycznia 1949. W jej skład weszły:

Później do organizacji dołączyli:

Obserwatorami byli natomiast:

U genezy RWPG leży tzw. plan Mołotowa z 1947, była to kontrpropozycja sowiecka wobec Planu Marshalla. RWPG miała być odpowiedzią ZSRR na Plan Marshalla i powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Do grona członków nie zaproszono Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, co było skutkiem konfliktu między Moskwą a Belgradem. W konferencji moskiewskiej nie uczestniczyła też Finlandia, która przy zachowaniu specjalnych stosunków dwustronnych z Moskwą (odmowa uczestnictwa w Planie Marshalla) zachowała ustrój demokratyczny i gospodarkę rynkową.

Główna siedziba RWPG znajdowała się w Moskwie. 7 grudnia 1961 została podpisana tamże umowa między rządem ZSRR a RWPG o uregulowaniu zagadnień związanych z siedzibą w ZSRR instytucji RWPG, dotycząca nietykalności pomieszczeń, zagadnień finansowych, stałych przedstawicielstw (korzystających z tych samych przywilejów i immunitetów co przedstawicielstwa dyplomatyczne), przejazdów, pobytu i innych spraw. Weszła ona w życie 1 marca 1962.

22 marca 1963 powołano Międzynarodowy Bank Współpracy Gospodarczej (ros. Международный банк экономического сотрудничества, МБЭС) i wprowadzono jednostkę rozliczeniową obowiązującą w RWPG – rubel transferowy[1].

Załamanie systemu komunistycznego w europejskich państwach satelickich ZSRR po 1989 oraz rozpad ZSRR doprowadziły do rozwiązania RWPG na ostatniej sesji organizacji w Budapeszcie, która odbyła się 28 czerwca 1991[1].

Cele edytuj

Według I artykułu statutu RWPG miało wspierać planowany rozwój gospodarki narodowej, przyspieszanie postępu technicznego, podniesienie poziomu industrializacji, wzrost wydajności pracy i zwiększenie dobrobytu państw członkowskich.

W latach 60. podjęto próby ożywienia wzrostu gospodarczego i postępu naukowo-technicznego państw bloku wschodniego. Na sesji RWPG w czerwcu 1962 przyjęto zasadę międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy. Jej kontynuacją był przyjęty w 1971 tzw. Kompleksowy Program Socjalistycznej Integracji Gospodarczej. Jednak w praktyce integracja gospodarcza państw członkowskich pozostawała ograniczona, m.in. z powodu braku waluty wymienialnej.

Struktura edytuj

Najwyższym organem rady była coroczna Sesja Rady, której podlegał Komitet Wykonawczy złożony z wicepremierów państw członkowskich. W Warszawie siedzibę miała jedna z dwudziestu jeden komisji branżowych, odpowiedzialna za przemysł węglowy. Reprezentantem RWPG na zewnątrz był sekretarz Rady wyznaczany przez Sesję Rady. Komitet Wykonawczy powstał w czerwcu 1962, z siedzibą w Moskwie, gdzie też mieścił się od 1949 Sekretariat Rady.

Łącznie działało 21 stałych komisji RWPG:

  • Stała Komisja Budownictwa z siedzibą w Berlinie (od czerwca 1958),
  • Stała Komisja Ekonomiczna z siedzibą w Moskwie (od marca 1958),
  • Stała Komisja Energetyczna z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1958),
  • Stała Komisja Geologiczna z siedzibą w Ułan Bator (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Handlu Zagranicznego z siedzibą w Moskwie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Koordynacji Badań Naukowo-Technicznych z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),
  • Stała Komisja Normalizacyjna z siedzibą w Berlinie (od czerwca 1962),
  • Stała Komisja Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej z siedzibą w Moskwie (od lipca 1960),
  • Stała Komisja Przemysłu Maszynowego z siedzibą w Pradze (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Chemicznego z siedzibą w Berlinie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Hutniczego z siedzibą w Moskwie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Lekkiego z siedzibą w Pradze (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Przemysłu Metali Nieżelaznych z siedzibą w Budapeszcie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Naftowego i Gazowego z siedzibą w Budapeszcie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Radio-technicznego i Elektronowego z siedzibą w Budapeszcie (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Przemysłu Spożywczego z siedzibą w Sofii (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Przemysłu Węglowego z siedzibą w Warszawie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Rolna z siedzibą w Sofii (od maja 1956),
  • Stała Komisja Statystyczna z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),
  • Stała Komisja Telekomunikacyjna z siedzibą w Moskwie (od października 1971),
  • Stała Komisja Transportowa z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1958),
  • Stała Komisja Walutowo-Finansowa z siedzibą w Moskwie (od grudnia 1962).

Stałymi organami RWPG były również:

Pola działania edytuj

Integracja systemu walutowego edytuj

Walutą rozliczeniową RWPG był rubel transferowy funkcjonujący wyłącznie w formie zapisów na kontach powołanego w 1963 Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej (MBWG). Finansowaniem przedsięwzięć prowadzonych w ramach programów integracji gospodarczej RWPG zajmował się powołany w 1970 Międzynarodowy Bank Inwestycyjny (MBI). Oba banki istnieją po dzień dzisiejszy, Polska jest jednak udziałowcem tylko pierwszego z nich.

Integracja standardów technologicznych edytuj

Jednym z obszarów koordynacji RWPG był rozwój wspólnych standardów technologicznych, w szczególności w zakresie łączności elektronicznej i elektrotechniki. Ich przykładem był przyjęty w 1966 w ZSRR i narzucany stopniowo innym krajom członkowskim tzw. Jednolity System Elektronicznych Maszyn Cyfrowych. Na obszarze RWPG wprowadzono również jako obowiązujący francuski system nadawania koloru w sygnale kolorowej telewizji analogowej – SECAM.

Budowa zintegrowanej sieci gazociągów i ropociągów edytuj

Ich elementem był przebiegający przez Polskę rurociąg naftowy Przyjaźń.

Integracja systemów energetycznych edytuj

Nadzór nad tym obszarem integracji sprawował powołany w 1962 Centralny Zarząd Dyspozytorski Połączonych Systemów Energetycznych. Jednym z naczelnych jego zadań było opracowywanie schematów i reżimów pracy równoległej połączonych systemów energetycznych oraz środków zapewniających pracę równoległą tych systemów z normalną częstotliwością. Po rozwiązaniu RWPG zachowano strukturę Centralnego Zarządu Dyspozytorskiego (CZD) połączonych systemów energetycznych (PSE) z siedzibą w Pradze. Zasady współpracy regulowane są obecnie przez instrukcję, która w 1992 roku była dość gruntownie zweryfikowana. Wprowadzono szereg zmian, które uwzględniały nowe warunki ekonomiczne poszczególnych krajów oraz dążenie do większej liberalizacji i komercjalizacji wzajemnych stosunków. Najważniejsza zmiana dotyczyła regulacji częstotliwości i salda wymiany w połączonych systemach energetycznych. Dotychczas częstotliwość była regulowana przez system byłego ZSRR, a następnie Rosji, natomiast pozostałe kraje w przypadku pracy równoległej regulowały tylko saldo wymiany bez uwzględnienia współczynnika korekty częstotliwości. Od stycznia 1993 wprowadzono w tym zakresie nowe zasady: odpowiedzialność za regulację częstotliwości została rozłożona na wszystkie współpracujące kraje, które zobowiązane są regulować saldo wymiany z uwzględnieniem współczynnika korekty częstotliwości.

Członkowie edytuj

Cenzura komunistyczna edytuj

W okresie PRL tematyka związana z Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej była przedmiotem cenzury. Peerelowska cenzura usuwała wszystkie krytyczne opinie wobec organizacji, a także wiele merytorycznych informacji odnośnie do jej działalności. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje wytyczne dla cenzorów Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk: „W informacjach dotyczących RWPG nie należy dopuszczać do publikacji materiałów krytycznych, podważających celowość i zasady współpracy gospodarczej krajów socjalistycznych oraz ujawnionych rozbieżności między poszczególnymi krajami lub zawierających krytykę ich stanowisk.”[2]

Cenzurowano również wszelkie informacje dotyczące współpracy militarnej, ukrywano istnienie w RWPG Komisji do spraw przemysłu zbrojeniowego oraz współpracę z Układem Warszawskim[2]. Zakazem publikacji objęte były kursy walut narodowych państw należących do RWPG oraz ich przeliczniki, a także oparte na nich analizy statystyczne[2].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-03-07].
  2. a b c Strzyżewski 2015 ↓, s. 67.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj