Pałac w Werbkowicach

Pałac w Werbkowicach
	nr rej. A/174 z 14.07.1977, 205/56 z 09.05.1957
	; Elewacja frontowa pałacu (2023)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Werbkowice
Adres	ul. Parkowa 6
Styl architektoniczny	klasycyzm
Powierzchnia użytkowa	ok. 1680 m²
Ważniejsze przebudowy	1952, 1980, 1988
Pierwszy właściciel	Antoni Szydłowski
Obecny właściciel	IUNG
	Plan budynku;
	Położenie na mapie gminy Werbkowice Pałac w Werbkowicach
	Położenie na mapie Polski Pałac w Werbkowicach
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Pałac w Werbkowicach
	Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego Pałac w Werbkowicach
	50°45′08″N 23°45′35″E/50,752222 23,759722
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac w Werbkowicach – pałac w Werbkowicach, którego początki sięgają I połowy XIX wieku i związane są przede wszystkim z dziejami rodu Szydłowskich.

Historia edytuj

Pałac wraz z bramą, oficyną, rządcówką, pozostałościami (kolumnami) po stajni oraz parkiem nazywany jest „zespołem pałacowo–parkowym” i położony jest na południowy–zachód od centrum miejscowości, po południowej stronie krajowej drogi nr 74 na odcinku Zamość–Hrubieszów^[1].

Budynek pałacu powstał na miejscu wcześniejszych siedzib szlacheckich wzmiankowanych od XVI wieku. Dobra należały do wielu, często zmieniających się właścicieli. W 1793 roku zakupił je Adam Szydłowski, który około 1836 roku wzniósł murowany klasycystyczny dworek^[1]. Był on parterowy, ośmioosiowy, nakryty wysokim, gładkim dachem naczółkowym. Taki właśnie budynek przedstawia rycina^[2]. W 1842 roku majątek po ojcu odziedziczył Antoni^[1].

Być może przebudowa rozpoczęta została pod koniec wieku i zakończona przez kolejnych właścicieli, którymi byli od 1902 roku Edward Chrzanowski z Moroczyna, a od 1908 jego córka Teresa, żona Wincentego Rulikowskiego. Z dawnego dworu pozostawiono część środkową, zaś partie boczne zostały podwyższono, tworząc dwa potężne skrzydła^[1]. Przebudowany pałac zyskał nową dekorację w postaci bogatych obramowań ślepych okien piętrowych części budynku. Wysoki dach nad częścią środkową budynku zastąpiono dachem niższym, dwuspadowym^[2]. Od północy dobudowano parterowe skrzydło, które połączono murem i bramą ze stojącą obok oficyną^[1].

Pałac nosi cechy klasycystyczne, został wzniesiony z cegły i otynkowany^[1]. Plan składa się z parterowej, pięcioosiowej części środkowej, z czterokolumnowym podcieniem od frontu i tyłu^[3] i piętrowych, trójosiowych, ustawionych prostopadle, skrzydeł bocznych^[3]. Od północy przylega wydłużone, podpiwniczone skrzydło parterowe, wysunięte przed elewację ogrodową^[1]^[3]. Stropy pomiędzy kondygnacjami są drewniane belkowe, a nad częścią piwnic - kolebkowe. Dachy pokryte blachą: nad częścią środkową dwuspadowy, nad skrzydłami bocznymi czterospadowe^[1]. Układ wnętrza został znacznie przekształcony, jest pozbawiony dawnego wystroju i wyposażenia^[1]. Na zewnątrz ściany podzielone są na kondygnacje gzymsami. Gzyms wieńczący w piętrowych częściach bocznych od frontu i z boku jest pierwotny, kostkowy. Narożne pilastry, obramowania otworów wejściowych i okiennych oraz wnęk pochodzą zapewne z końca XIX wieku^[3].

Parterowa oficyna mieszkalna usytuowana jest równolegle do północnego skrzydła pałacu i połączona z nim bramą i fragmentem ogrodzenia^[1]. W murze znajduje się brama wjazdowa zamknięta łukiem odcinkowym, z herbami Poraj Chrzanowskich i niezidentyfikowanym w kartuszu^[3]. Wzniesiona jest na planie wydłużonego prostokąta, murowana, nakryta dachem dwuspadowym^[1]. 21 grudnia 2016 około godziny 2:20 w budynku wybuchł pożar, a ogień objął strop i całą powierzchnię dachu^[4]^[5]. Do budynku doprowadzona była instalacja elektryczna, ale w części objętej pożarem było odłączone źródło zasilania. Straty oszacowano na 150 tysięcy złotych. Działania gaśnicze trwały ponad 4 godziny, w których brało udział 28 strażaków^[4]^[5]^[6].

Rządcówka została wzniesiona prawdopodobnie w II poł. XVIII wieku, a przekształcona pod koniec XIX wieku. Założona na planie zbliżonym do kwadratu, parterowa z mieszkalnym poddaszem, częściowo podpiwniczona. Pierwotnie o trójdzielnym, trzytraktowym układzie pomieszczeń. Murowana z cegły, otynkowana, nakryta dachem mansardowym z naczółkami^[1].

Park, założony w XVIII/XIX wieku^[3], składa się z części przypałacowej o osiowym układzie, ograniczonej szpalerami drzew, z aleją dojazdową oraz części o naturalnym charakterze leśnym - tzw. dąbrowy, gdzie pierwotnie znajdował się zwierzyniec otoczony aleją spacerową^[1].

Po upaństwowieniu majątku w 1946 roku pałac był siedzibą różnych instytucji. Od 1968 roku zespół pałacowy i folwarczny jest użytkowany przez Rolniczy Zakład Doświadczalny^[1].

Pałac uszkodzony w czasie obu wojen światowych, remontowany w latach: 1952, 1980, 1988^[1].

W latach 80. i 90. XX wieku na placu przed pałacem kwitł różany ogród^[7].