Wikipedia

Werbkowice

wieś w województwie lubelskim
To jest wersja przejrzana, która została oznaczona 31 mar 2024. Na przejrzenie oczekują zmiany w szablonach lub plikach, które są zawarte na tej stronie.
Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Werbkowice (ukr. Вербковіце) – wieś w Polsce położona w południowo–wschodniej części województwa lubelskiego, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Werbkowice[5][6]. Leży na zachód od Hrubieszowa, na obszarze Kotliny Hrubieszowskiej, głównie na lewym brzegu rzeki Huczwy. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 74.

Werbkowice
wieś
Ilustracja
Pałac z I poł. XIX w. (2023)
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

hrubieszowski

Gmina

Werbkowice

Wysokość

ok. 200-210 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

2586[2][3]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

22-550[4]

Tablice rejestracyjne

LHR

SIMC

0905280[5]

Położenie na mapie gminy Werbkowice
Mapa konturowa gminy Werbkowice, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego
Mapa konturowa powiatu hrubieszowskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Ziemia50°45′03″N 23°46′03″E/50,750833 23,767500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła (kościół parafialny).
Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (dawna cerkiew prawosławna, obecnie kościół filialny).
Pomnik na placu Józefa Piłsudskiego.
Urząd Gminy i Urząd Stanu Cywilnego.
Stary dworzec kolejowy.
Stacja pomp i dróżniczówka Hrubieszowskiej Kolei Dojazdowej.
Niedokończony wiadukt.
Most kolejowy nad rzeką Huczwą i niedokończony wiadukt w tle.
Cmentarz prawosławny podczas prac porządkowych w 2016.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Werbkowice[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2941 mieszkańców i była największą co do liczby ludności miejscowością gminy[8].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Michała Archanioła w Werbkowicach[9].

Nazwa

edytuj

Nazwa „Werbkowice” związana jest z ówczesną florą miejscowości i wywodzi się od słowa wierzba. Jej odpowiednikiem języku ruskim jest słowo verba, verbka[10][11]. Aktualnie w takim brzmieniu słowo jest obecne w języku ukraińskim w formie верба, wierba. Ponadto na Śląsku dość znany był ród Wrbskych, co w brzmieniu dzisiejszym należałoby pisać jako Wierzbiccy lub Wierzbowscy.

Historia

edytuj

Badania archeologiczne wskazują, że pierwsze ślady osadnictwa sięgają tu nawet 5500 lat p.n.e. W wyniku badań w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski na terenie miejscowości odkryto 33 stanowiska (punkty osadnicze)[10]. Najstarszy zabytek, niewielki fragment glinianego naczynia, pochodzi z wczesnego neolitu. Znacznie większy materiał pochodzi z 3800-3100 r. p.n.e. Są to fragmenty charakterystycznych dla kultury wołyńsko-lubelskiej ceramicznych malowanych naczyń[11]. Znaleziono również brązową grecką monetę pochodzącą z około 330 r. p.n.e. z Syrakuz[11]. Sama miejscowość powstała w VII-VIII wieku[10].

Pierwsza wzmianka pisana o Werbkowicach pochodzi z 1394, kiedy to wieś została wspomniana jako jedna z miejscowości nowo powstałej parafii w Grabowcu. XV-wieczne Werbkowice były wsią średniej wielkości. Rejestr poborowy z roku 1472 notował w Werbkowicach 4 łany użytków rolnych, młyn o dwóch kołach, zapewne wodny oraz karczmę[10]. Pierwszymi właścicielami wsi była szlachta mazowiecka przybyła na te tereny wskutek rozdawania ziem[11]. Najwcześniejszym właścicielem, w 1401 roku, był Micz, a następnie w 1431 roku - Aleksander[11][12]. Od połowy XV wieku wieś należała do Jana, Jakuba Śmietanki herbu Korczak, Aleksandra oraz Aleksandry Niedospijskiej. Na początku XVI wieku dziedzicem był Paweł Komorowski, a po nim Piotr Ścibor[12]. W 1578 roku wieś należała do Agnieszki Mireckiej i Piotra Stabrowskiego. Wówczas Werbkowice liczyły 3 łany użytków, 5 zagrodników, 4 komorników oraz 1 rzemieślnika[10][12].

Informacja jakoby w I poł. XVII wieku właścicielami wsi byli Zamoyscy odnosi się do Wirkowic[10]. W 1664 roku Werbkowice należały do Andrzeja Wiśniowskiego herbu Prus I[10]. W 1690 w Werbkowicach została erygowana, przez Aleksandra Łaszcza i jego żonę – Katarzynę z Firlejów – cerkiew unicka i szkoła początkowa[10]. W latach 1753–1767 roku dobra, wniesione w posagu przez Mariannę z Firlejów, należały do Karola Sapiehy[12]. W drugiej połowie XVIII wieku dziedzicami części wsi byli Michał Grabowiecki oraz Antoni Gołuchowski, po którym wieś przejęli: Kempisty, Hryniewiecki, Małachowski, Sierakowski i Wojciechowski[12]. W latach 1773–1788 wieś była w posiadaniu Teodora Szydłowskiego. W 1793 roku sprzedał on Werbkowice za 120 tys. złotych polskich Adamowi Kazimierzowi Szydłowskiemu herbu Lubicz[10].

Po Adamie majątek mocno zaniedbany odziedziczył w 1842 roku syn Antoni. W połowie XIX wieku Werbkowice zasłynęły z hodowli owiec. Owczarnia ówczesnego właściciela wsi była jedną z pierwszych i największych w Królestwie Polskim[10]. W roku 1848 liczyła 1945, a w 1860 – 2267 owiec[10]. Od 1872 w Werbkowiach wydobywano torf, którego pokłady sięgały miejscami ponad 3 m[13]. W drugiej połowie XIX wieku powstały: szkoła, gorzelnia, dwa młyny, cegielnia oraz olejarnia. W 1864 Antoni Szydłowski wzniósł nową unicką cerkiew we wsi. W 1875, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, stała się ona siedzibą parafii prawosławnej[14].

W 1916 przez Werbkowice przeprowadzono kolej wąsko- i normalnotorową, a 12 lat później wybudowano dworzec kolejowy i stację pomp. Obecnie przebiega tamtędy, prowadzący do granicy z Ukrainą, tor Linii Hutniczej Szerokotorowej (LHS). 7 listopada 1919, odłączając się od parafii w Grabowcu, powstała osobna parafia rzymskokatolicka w Werbkowicach. Po I wojnie światowej miały tu miejsce liczne parcelacje majątków ziemskich. W 1919 unicką cerkiew przejął Kościół rzymskokatolicki[14]. W 1926 roku 15,58 ha kupił Skarb Państwa z przeznaczeniem na rozbudowę torów kolejowych[10].

Na początku XX wieku Werbowice należały do Elżbiety Richthofen-Szydłowskiej, a następnie do Edwarda Chrzanowskiego herbu Poraj[12]. Ostatnimi właścicielkami były Teresa Chrzanowska, żona Wincentego Rulikowskiego i jej córka Wincentyna[10][12]. W 1939 w Werbkowicach żyło 1845 osób. W czasie okupacji w 1943 roku majątek na krótko przejęło Generalne Gubernatorstwo, a w roku 1946 dobra o powierzchni 1085,34 ha przejęto na rzecz Skarbu Państwa[10]. 6 kwietnia 1946 roku oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii, przy współpracy ze Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość, napadły na miejscowość, rozbrajając placówki ludowego Wojska Polskiego[15]. Po II wojnie światowej w byłym majątku i pałacu Antoniego Szydłowskiego został utworzony jeden z Zakładów Doświadczalnych należących do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa[16], powstałego w 1950 i mającego swoją siedzibę w Puławach.

Ze względu na żyzne gleby, sprzyjające uprawie buraka cukrowego, w 1963 w Werbkowicach uruchomiono najnowocześniejszą wówczas i jedną z największych w kraju cukrownię (dzisiaj jeden z oddziałów Krajowej Spółki Cukrowej S.A.). Fabryka stała się kolejnym, bardzo silnym impulsem do rozwoju miejscowości – dawała zatrudnienie, czym przyciągała ludzi, dla których budowano nowe osiedla.

17–22 kwietnia 1978 odbyła się we wsi VII Międzynarodowa Sesja Studentów Archeologii, co było związane z prowadzonymi pracami archeologicznymi w tym rejonie kraju[17]. W latach 1987–1989 wybudowano w Werbkowicach młyn gospodarczy. W 2006 roku młyn sprzedano w ręce prywatne, a jego właścicielami zostali Władysław Brzozowski oraz Wojciech Goławski[10].

Demografia

edytuj

W 1827 Werbkowice liczyły 60 domostw i 346 mieszkańców. Obecnie Werbkowice są dużą miejscowością. W 2001 roku liczyły one 350 domów i 3100 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 3053 mieszkańców[10].Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 2941 mieszkańców[8]. W 2016 wieś liczyła 2867 mieszkańców[10] i była największą miejscowością gminy Werbkowice.

  • Populacja mieszkańców Werbkowic w latach 1998–2021[18].

 

  • Piramida wieku mieszkańców Werbkowic w 2002 roku[18].

 

Zabytki

edytuj

Zabytki nieruchome zapisane w NID[19]:

  • Cerkiew prawosławna, obecnie kościół rzymskokatolicki parafia pw. NMP i św. Michała (drewniany, 1870) dzwonnica drewniana, cmentarz kościelny – A/302 z 24.10.1984
  • Pałac (1 poł. XIX) – 205/56 z 9.05.1957 oraz zespół pałacowy: oficyna, rządcówka, stajnia, ogrodzenie z bramą wjazdową, park – A/174 z 14.07.1977
  • Układ komunikacyjny kolejki wąskotorowej Werbkowice-Hrubieszów (1915) – A/502 z 27.11.1992

Gminny program ochrony zabytków wymienia dodatkowo zabytki[20]:

  • Szkoła (ul. Kopernika 28), murowana, 1890 r.
  • Szkoła murowana, lata 1926–1928
  • Dworzec kolejowy, murowany, 1928 r.
  • Magazyn węgla przy dworcu, 1. połowa XX w.
  • Stacja pomp przy dworcu, 1928 r.
  • Wieża ciśnień, 1945 r.
  • Figura MB Niepokalanego Poczęcia, kamienna, 1770 r.
  • Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, XIX w.
  • Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, 1908 r.
  • Cmentarz grzebalny, czynny – XIX w.
  • Cmentarz prawosławny, nieczynny – XIX w.
  • Stanowiska archeologiczne

Sport

edytuj

W Werbkowicach funkcjonuje Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Kryształ Werbkowice – amatorski klub piłkarski, założony w 1973 roku. Obecnie (sezon 2023/2024) drużyna seniorów gra w IV lidze, grupie lubelskiej[21]. Piłkarze Kryształu Werbkowice rozgrywają mecze na stadionie Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Werbkowicach o pojemności 2500 miejsc.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 144958
  2. ↑ Wieś Werbkowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-09].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1457 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. ↑ Strona gminy, sołectwa [dostęp 2024-01-03]
  8. ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  9. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Werbkowice. werbkowice.pl, 2016-12-01. [dostęp 2022-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  11. ↑ a b c d e Zofia Dyda: Przewodnik po Gminie Werbkowice. Zamość: 2001. ISBN 83-910236-0-5.
  12. ↑ a b c d e f g Symbole Gminy Werbkowice. werbkowice.pl, 2011-07-15. [dostęp 2023-05-03]. (pol.).
  13. ↑ Werbkowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 217.
  14. ↑ a b Zabytki powiatu hrubieszowskiego. Hrubieszów: Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, 2011, s. 147. ISBN 978-83-931607-0-9.
  15. ↑ Krzysztof Jóźwiak AK i UPA razem na czerwonych – Rzecz o Historii, 15 września 2017.
  16. ↑ Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach.
  17. ↑ Antoni Walentyn, VII Międzynarodowa Sesja Studentów Archeologii, w: Mówią Wieki, nr 9/1978, s. 18, ISSN 0580-0943.
  18. ↑ a b Werbkowice w liczbach. Werbkowice - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-19], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  19. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2023, s. 36 [dostęp 2024-02-10] [zarchiwizowane 2024-01-26] (pol.).
  20. ↑ Zestawienie Gminnej Ewidencja Zabytków. ugwerbkowice.bip.lubelskie.pl, 2022-03-18. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
  21. ↑ Skarb - Kryształ Werbkowice [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-02-03].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Werbkowice&oldid=73374426”