Pałac w Wilanowie

Pałac w Wilanowie
	nr rej. 639/4 i 639/8z 1.07.1965, 692/2 z 1.1973
	; Pałac w Wilanowie – elewacja zachodnia
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Stanisława Kostki Potockiego 10; 02-958 Warszawa
Styl architektoniczny	barok
Architekt	Augustyn Wincenty Locci
Kondygnacje	3
Rozpoczęcie budowy	1681
Ukończenie budowy	1696
Ważniejsze przebudowy	1723–1729
Pierwszy właściciel	Jan III Sobieski
Obecny właściciel	Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
	Położenie na mapie Warszawy Pałac w Wilanowie
	Położenie na mapie Polski Pałac w Wilanowie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pałac w Wilanowie
	52°09′54″N 21°05′22″E/52,165000 21,089444
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Pałac w Wilanowie – barokowy pałac królewski znajdujący się w Warszawie, w dzielnicy Wilanów. Został wzniesiony w latach 1681–1696 dla króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery według projektu Augustyna Wincentego Locciego; skrzydła boczne dobudowano w latach 1723–1729^[1]. Siedziba Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie oraz Muzeum Plakatu w Wilanowie.

Wilanów

Rozmowa z wicedyrektor Dorotą Folga-Januszewską „Nasze źródła” 18 października 2021

Osobne artykuły: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie i Muzeum Plakatu w Wilanowie.

Pałac wraz z otaczającym parkiem oraz zabudowaniami zachował niezmienioną formę architektoniczną, walory historyczne i artystyczne. W 1994 wilanowski zespół pałacowy wraz z Morysinem został uznany za pomnik historii^[2]. Jest on miejscem wydarzeń kulturalnych, koncertów i spotkań. Obok pałacu znajduje się ogród.

Osobny artykuł: Ogród w Wilanowie.

Architektura i wystrój pałacu

Architektura pałacu jest oryginalna – jest to efekt połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowy. Zachowany został wystrój malarsko-rzeźbiarski elewacji i wnętrz pałacowych, który w nawiązaniu do symboliki antycznej głosi apoteozę rodu Sobieskich i gloryfikację sukcesów militarnych króla.

Wystrój sztukatorski i malarski pałacu jest dziełem takich twórców jak Józef Szymon Bellotti, Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Michelangelo Palloni, Claude Callot, Jan Reisner (obraz plafonowy Jutrzenka w Gabinecie Zwierciadlanym), Johann Samuel Mock (obrazy przedstawiające Augusta II Mocnego, w Gabinecie Holenderskim). Dekoracje w tarczach elewacji wykonał Francesco Fumo. Ornamentyka regencyjna (lata 20. i 30. XVIII w.) jest dziełem Pietro Innocente Comperetiego. Autorem rzeźby gabinetowej jest pochodzący Puław, z rodziny rzeźbiarzy działających dla Lubomirskich – Eliasz Hofmann.

Historia

Początkowo, w latach 1677–1680 była to typowa podmiejska rezydencja magnacka, w kształcie dworu polskiego z alkierzami. Projekt rozbudowy i dekoracji powierzono prawdopodobnie Tylmanowi z Gameren. Kierownictwo robót objął Augustyn Locci.

W latach 1692–1696 centralna część pałacu otrzymała drugie piętro, a wieże pałacowe zwieńczono miedzianymi hełmami. W kształcie z 1696 reprezentuje charakterystyczny typ barokowej rezydencji podmiejskiej entre cour et jardin. W latach 1720–1728 dobudowano skrzydła boczne (autor projektu: Giovanni Spazzio – główny architekt Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej).

Po śmierci Sobieskiego (1696) pałac, zgodnie z układem podpisanym w 1699 przez trzech jego synów, stał się sukcesją Aleksandra i Konstantego^[3].

W 1720 Konstanty Sobieski sprzedał pałac zaprzyjaźnionej z rodziną Elżbiecie Sieniawskiej^[4], która w kolejnych latach go rozbudowała, m.in. dodając skrzydła boczne^[5]. Prace na jej zlecenie prowadził Józef Fontana^[6]. Po śmierci Elżbiety w 1729 r. dziedziczką została jej córka Zofia, późniejsza żona wojewody ruskiego, księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego^[7]. Ta oddała pałac w dożywotnią dzierżawę następcy Jana III, królowi Augustowi II Mocnemu^[4]. Kolejną dziedziczką została córka Elżbiety i Augusta Aleksandra Czartoryskich, Izabela Lubomirska, i działając szeroko na polu artystycznym wzbogaciła pałac o wiele dzieł sztuki oraz wzniosła na terenie dziedzińca nowe budowle.

W 1799 r. właścicielem został jej zięć, Stanisław Kostka Potocki. Z jego inicjatywy w 1805 w części pałacu powstało jedno z pierwszych publicznych muzeów w Polsce. Obok prezentacji bogatych zbiorów sztuk europejskiej i dalekowschodniej, część centralną pałacu poświęcono pamięci Jana III i wspaniałej przeszłości narodowej.

W 1836 na terenie przedpałacowym kolejny właściciel Aleksander Stanisław Potocki wzniósł mauzoleum upamiętniające swoich rodziców, zaprojektowane przez Henryka Marconiego^[8].

W 1892 pałac przeszedł do rąk Ksawerego Branickiego i pozostał w rodzie do 1945 r. Ostatnim właścicielem był Adam Branicki^[9].

14 maja 1926, w trakcie przewrotu majowego, Stanisław Wojciechowski podpisał w pałacu rezygnację ze stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej^[10].

Podczas II wojny światowej Niemcy i Węgrzy zrabowali ok. 80% wyposażenia wnętrz pałacu, zniszczono także ogród pałacowy^[11].

Po wojnie pałac został przejęty na własność państwa. W latach 1946−1952 pełnił funkcję rezydencji premiera^[12]. Po gruntownych pracach konserwatorskich i rewaloryzacyjnych oraz po rewindykacji znacznej części zbiorów wywiezionych przez Niemców, został udostępniony publiczności w 1962 roku. W latach 1964−1981 był wykorzystywany jako oficjalna rezydencja gości zagranicznych władz politycznych i państwowych^[12].

Od 1995 pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (do 2013 noszące nazwę Muzeum Pałac w Wilanowie). W 2004 przeprowadzono renowację dzięki pomocy norweskiego wkładu finansowego w stowarzyszenie EEAGrants wraz z innymi polskimi zabytkami (Zamkiem w Malborku oraz krakowskimi Sukiennicami).

Galeria

Portal z herbem Szreniawa
Herb Szreniawa Lubomirskich
Plafon – Alegoria wiosny^[13]
Zegar słoneczny na elewacji
Pałac od strony północno-wschodniej na obrazie Bernarda Canaletta (ok. 1777)
Sypialnia Królowej w pałacu^[14]
Kolekcja wilanowska (2009)

Filatelistyka

Zespół wilanowski ukazał się na następujących znakach pocztowych:

znaczek pocztowy o nominale 60 groszy z 1967 (proj. Stefan Małecki, reprodukcja obrazu Wincentego Kasprzyckiego), nakład 8 milionów sztuk,
dwie karty pocztowe z okazji Dnia Znaczka w 1971 o nominałach 40 groszy i 1,65 złotego (proj. Tadeusz Michaluk), nakład odpowiednio 500 i 200 tys. sztuk,
karta pocztowa z 17 grudnia 1971 (proj. Jacek Brodowski z herbem Sobieskich – Janiną), nakład 106 400 sztuk,
karta pocztowa z 18 kwietnia 1977 z okazji 300-lecia Wilanowa (proj. Jacek Brodowski, z detalami pałacowymi), nakład 1 013 000 sztuk,
datownik okolicznościowy na dni 21–26 kwietnia 1977,
ostatni znaczek serii sześciu znaczków pocztowych wprowadzonych do obiegu 21 listopada 1977 o nominale 6,90 złotego (proj. Jacek Brodowski)^[15].

Pałac w Wilanowie – elewacja wschodnia

Przypisy

↑ Karol Mórawski, Wiesław Głębocki: Bedeker warszawski: w 400-lecie stołeczności Warszawy. Warszawa: Iskry, 1996, s. 336. ISBN 83-207-1525-3.
↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).
↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 42.
↑ ^a ^b Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 54. ISBN 83-7005-191-X.
↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 43, 48.
↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 186. ISBN 83-01-08836-2.
↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 53.
↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 103.
↑ Angelika Swoboda: Ostatnia z Branickich. Straciła pałac w Wilanowie, zesłano ją do Rosji, ukochany ożenił się z inną. weekend.gazeta.pl, 2016-01-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-06)].
↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 126.
↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 131–133.
↑ ^a ^b Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 57. ISBN 83-7005-191-X.
↑ Alergia Jerzy Siemiginowski, druga poł. XVII w.
↑ Obraz A. Gryglewskiego z 1874przedstawiający sypialnię w pałacu w Wilanowie
↑ Eligiusz Ristau, Wilanów w filatelistyce, w: Mówią Wieki, nr 3/1980, s.13, ISSN 0032-6143

Bibliografia

Wilanowski informator konserwatorski. Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2005, ISBN 83-915126-5-7.
W. Fijałkowski: Królewski Wilanów. Warszawa 1997, ISBN 83-906629-4-9.

Linki zewnętrzne

[1] Karol Mórawski, Wiesław Głębocki: Bedeker warszawski: w 400-lecie stołeczności Warszawy. Warszawa: Iskry, 1996, s. 336. ISBN 83-207-1525-3.

[2] Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).

[3] Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 42.

[Fijałkowski54-4] Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 54. ISBN 83-7005-191-X.

[5] Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 43, 48.

[6] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 186. ISBN 83-01-08836-2.

[7] Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 53.

[8] Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 103.

[9] Angelika Swoboda: Ostatnia z Branickich. Straciła pałac w Wilanowie, zesłano ją do Rosji, ukochany ożenił się z inną. weekend.gazeta.pl, 2016-01-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-06)].

[10] Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 126.

[11] Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 131–133.

[Fijałkowski57-12] Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 57. ISBN 83-7005-191-X.

[13] Alergia Jerzy Siemiginowski, druga poł. XVII w.

[14] Obraz A. Gryglewskiego z 1874przedstawiający sypialnię w pałacu w Wilanowie

[15] Eligiusz Ristau, Wilanów w filatelistyce, w: Mówią Wieki, nr 3/1980, s.13, ISSN 0032-6143

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]