Pałac w Wilanowie
Pałac w Wilanowie – barokowy pałac królewski znajdujący się w Warszawie, w dzielnicy Wilanów. Został wzniesiony w latach 1681–1696 dla króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery według projektu Augustyna Wincentego Locciego; skrzydła boczne dobudowano w latach 1723–1729[1]. Siedziba Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
 nr rej. 639/4 i 639/8z 1.07.1965, 692/2 z 1.1973
| |
 Pałac w Wilanowie – elewacja zachodnia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Warszawa |
| Adres |
ul. Stanisława Kostki Potockiego 10 |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Kondygnacje |
3 |
| Rozpoczęcie budowy |
1681 |
| Ukończenie budowy |
1696 |
| Ważniejsze przebudowy |
1723–1729 |
| Pierwszy właściciel | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°09′54″N 21°05′22″E/52,165000 21,089444
| |
| Strona internetowa | |
Rozmowa z wicedyrektor Dorotą Folga-Januszewską „Nasze źródła” 18 października 2021 | |
| Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy. | |
Pałac wraz z otaczającym parkiem oraz zabudowaniami zachował niezmienioną formę architektoniczną, walory historyczne i artystyczne. W 1994 wilanowski zespół pałacowy wraz z Morysinem został uznany za pomnik historii[2]. Jest on miejscem wydarzeń kulturalnych, koncertów i spotkań. Obok pałacu znajduje się ogród.
Architektura i wystrój pałacuEdytuj
Architektura pałacu jest oryginalna – jest to efekt połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowy. Zachowany wystrój malarsko-rzeźbiarski elewacji i wnętrz pałacowych, który w nawiązaniu do symboliki antycznej głosi apoteozę rodu Sobieskich i gloryfikację sukcesów militarnych króla.
Wystrój sztukatorski i malarski pałacu jest dziełem takich twórców jak Józef Szymon Bellotti, Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Michelangelo Palloni, Claude Callot, Jan Reisner (obraz plafonowy Jutrzenka w Gabinecie Zwierciadlanym), Johann Samuel Mock (obrazy Augusta II Mocnego w Gabinecie Holenderskim). Dekoracje w tarczach elewacji wykonał Francesco Fumo. Ornamentyka regencyjna (lata 20. i 30. XVIII w.) jest dziełem Pietro Innocente Comperetiego. Autorem rzeźby gabinetowej jest pochodzący z płd.-wsch. Polski (Puławy) z rodziny rzeźbiarzy działających dla Lubomirskich – Eliasz Hofmann.
HistoriaEdytuj
Początkowo, w latach 1677–1680 była to typowa podmiejska rezydencja magnacka, w kształcie dworu polskiego z alkierzami. Projekt rozbudowy i dekoracji powierzono prawdopodobnie Tylmanowi z Gameren. Kierownictwo robót objął Augustyn Locci.
W latach 1692–1696 centralna część pałacu otrzymała drugie piętro, a wieże pałacowe zwieńczono miedzianymi hełmami. W kształcie z 1696 reprezentuje charakterystyczny typ barokowej rezydencji podmiejskiej entre cour et jardin. W latach 1720–1728 dobudowano skrzydła boczne (autor projektu: Giovanni Spazzio – główny architekt Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej).
Po śmierci Sobieskiego (1696) pałac, zgodnie z układem podpisanym w 1699 przez trzech jego synów, stał się sukcesją Aleksandra i Konstantego[3].
W 1720 Konstanty Sobieski sprzedał pałac Elżbiecie Sieniawskiej, która w kolejnych latach rozbudowała pałac, m.in. dodając skrzydła boczne[4]. Prace na jej zlecenie prowadził Józef Fontana[5]. Po śmierci Elżbiety w 1729 r. dziedziczką została jej córka, Maria Zofia Denhoffowa, późniejsza żona wojewody ruskiego, księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego[6]. Ta oddała pałac w dożywotnią dzierżawę (tj. do 1733) następcy Jana III, królowi Augustowi II Mocnemu. Kolejną dziedziczką została ich córka, Izabela Lubomirska, i działając szeroko na polu artystycznym wzbogaciła pałac o wiele dzieł sztuki oraz wzniosła na terenie dziedzińca nowe budowle.
W 1799 r. właścicielem został jej zięć, Stanisław Kostka Potocki. Z jego inicjatywy w 1805 w części pałacu powstało jedno z pierwszych publicznych muzeów w Polsce. Obok prezentacji bogatych zbiorów sztuki europejskiej i dalekowschodniej, część centralną pałacu poświęcono pamięci Jana III i wspaniałej przeszłości narodowej.
W 1836 na terenie przedpałacowym Aleksander Stanisław Potocki wzniósł mauzoleum upamiętniające jego rodziców, zaprojektowane przez Henryka Marconiego[7].
W 1892 pałac przeszedł do rąk Ksawerego Branickiego i pozostał w rodzie do 1945 r. Ostatnim właścicielem był Adam Branicki[8].
14 maja 1926, w trakcie przewrotu majowego, Stanisław Wojciechowski podpisał w pałacu rezygnację ze stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[9].
Podczas II wojny światowej Niemcy i Węgrzy zagrabili ok. 80% wyposażenia wnętrz pałacu, zniszczono także ogród pałacowy[10].
Przejęty po ostatniej wojnie na własność państwa, po gruntownych pracach konserwatorskich i rewaloryzacyjnych oraz rewindykacji znacznej części zbiorów wywiezionych przez Niemców, został udostępniony publiczności w 1962 roku.
Od 1995 pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (do 2013 noszące nazwę Muzeum Pałac w Wilanowie). W 2004 przeprowadzono renowację dzięki pomocy norweskiego wkładu finansowego w stowarzyszenie EEAGrants wraz z innymi polskimi zabytkami (Zamkiem w Malborku oraz krakowskimi Sukiennicami).
FilatelistykaEdytuj
Zespół wilanowski ukazał się na następujących znakach pocztowych:
- znaczek pocztowy o nominale 60 groszy z 1967 (proj. Stefan Małecki, reprodukcja obrazu Wincentego Kasprzyckiego), nakład 8 milionów sztuk,
- dwie karty pocztowe z okazji Dnia Znaczka w 1971 o nominałach 40 groszy i 1,65 złotego (proj. Tadeusz Michaluk), nakład odpowiednio 500 i 200 tys. sztuk,
- karta pocztowa z 17 grudnia 1971 (proj. Jacek Brodowski z herbem Sobieskich – Janiną), nakład 106 400 sztuk,
- karta pocztowa z 18 kwietnia 1977 z okazji 300-lecia Wilanowa (proj. Jacek Brodowski, z detalami pałacowymi), nakład 1 013 000 sztuk,
- datownik okolicznościowy na dni 21–26 kwietnia 1977,
- ostatni znaczek serii sześciu znaczków pocztowych wprowadzonych do obiegu 21 listopada 1977 o nominale 6,90 złotego (proj. Jacek Brodowski)[11].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Karol Mórawski, Wiesław Głębocki: Bedeker warszawski: w 400-lecie stołeczności Warszawy. Warszawa: Iskry, 1996, s. 336. ISBN 83-207-1525-3.
- ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 42.
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 43, 48.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 186. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 53.
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 103.
- ↑ Angelika Swoboda: Ostatnia z Branickich. Straciła pałac w Wilanowie, zesłano ją do Rosji, ukochany ożenił się z inną. weekend.gazeta.pl, 2016-01-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-06)].
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 126.
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 131–133.
- ↑ Eligiusz Ristau, Wilanów w filatelistyce, w: Mówią Wieki, nr 3/1980, s.13, ISSN 0032-6143
BibliografiaEdytuj
- Wilanowski informator konserwatorski. Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2005, ISBN 83-915126-5-7.
- W. Fijałkowski: Królewski Wilanów. Warszawa 1997, ISBN 83-906629-4-9.