Pałac w Wilanowie

zespół pałacowo-parkowy

Pałac w Wilanowiebarokowy pałac królewski znajdujący się w Warszawie, w dzielnicy Wilanów. Został wzniesiony w latach 1681–1696 dla króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery według projektu Augustyna Wincentego Locciego; skrzydła boczne dobudowano w latach 1723–1729[1]. Siedziba Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Pałac w Wilanowie
Symbol zabytku nr rej. 639/4 i 639/8z 1.07.1965, 692/2 z 1.1973
Ilustracja
Pałac w Wilanowie – elewacja zachodnia
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Stanisława Kostki Potockiego 10
02-958 Warszawa

Styl architektoniczny

barok

Architekt

Augustyn Wincenty Locci

Kondygnacje

3

Rozpoczęcie budowy

1681

Ukończenie budowy

1696

Ważniejsze przebudowy

1723–1729

Pierwszy właściciel

Jan III Sobieski

Obecny właściciel

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, na dole znajduje się punkt z opisem „Pałac w Wilanowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pałac w Wilanowie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac w Wilanowie”
Ziemia52°09′54″N 21°05′22″E/52,165000 21,089444
Strona internetowa
Rozmowa z wicedyrektor Dorotą Folga-Januszewską „Nasze źródła” 18 października 2021

Pałac wraz z otaczającym parkiem oraz zabudowaniami zachował niezmienioną formę architektoniczną, walory historyczne i artystyczne. W 1994 wilanowski zespół pałacowy wraz z Morysinem został uznany za pomnik historii[2]. Jest on miejscem wydarzeń kulturalnych, koncertów i spotkań. Obok pałacu znajduje się ogród.

Osobny artykuł: Ogród w Wilanowie.

Architektura i wystrój pałacu edytuj

 
PlafonAlegoria wiosny Jerzy Siemiginowski, 2 poł. XVII w.

Architektura pałacu jest oryginalna – jest to efekt połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowy. Zachowany został wystrój malarsko-rzeźbiarski elewacji i wnętrz pałacowych, który w nawiązaniu do symboliki antycznej głosi apoteozę rodu Sobieskich i gloryfikację sukcesów militarnych króla.

Wystrój sztukatorski i malarski pałacu jest dziełem takich twórców jak Józef Szymon Bellotti, Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Michelangelo Palloni, Claude Callot, Jan Reisner (obraz plafonowy Jutrzenka w Gabinecie Zwierciadlanym), Johann Samuel Mock (obrazy Augusta II Mocnego w Gabinecie Holenderskim). Dekoracje w tarczach elewacji wykonał Francesco Fumo. Ornamentyka regencyjna (lata 20. i 30. XVIII w.) jest dziełem Pietro Innocente Comperetiego. Autorem rzeźby gabinetowej jest pochodzący Puław, z rodziny rzeźbiarzy działających dla Lubomirskich – Eliasz Hofmann.

Historia edytuj

 
Ozdobny, fasadowy zegar słoneczny na elewacji pałacu w Wilanowie
 
Pałac w Wilanowie od strony północno-wschodniej ok. 1777, na obrazie Bernarda Canaletta
 
Aleksander Gryglewski, Sypialnia Królowej w pałacu w Wilanowie, 1874
 
Kolekcja wilanowska (2009)

Początkowo, w latach 1677–1680 była to typowa podmiejska rezydencja magnacka, w kształcie dworu polskiego z alkierzami. Projekt rozbudowy i dekoracji powierzono prawdopodobnie Tylmanowi z Gameren. Kierownictwo robót objął Augustyn Locci.

W latach 1692–1696 centralna część pałacu otrzymała drugie piętro, a wieże pałacowe zwieńczono miedzianymi hełmami. W kształcie z 1696 reprezentuje charakterystyczny typ barokowej rezydencji podmiejskiej entre cour et jardin. W latach 1720–1728 dobudowano skrzydła boczne (autor projektu: Giovanni Spazzio – główny architekt Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej).

Po śmierci Sobieskiego (1696) pałac, zgodnie z układem podpisanym w 1699 przez trzech jego synów, stał się sukcesją Aleksandra i Konstantego[3].

W 1720 Konstanty Sobieski sprzedał pałac zaprzyjaźnionej z rodziną Elżbiecie Sieniawskiej[4], która w kolejnych latach go rozbudowała, m.in. dodając skrzydła boczne[5]. Prace na jej zlecenie prowadził Józef Fontana[6]. Po śmierci Elżbiety w 1729 r. dziedziczką została jej córka Zofia, późniejsza żona wojewody ruskiego, księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego[7]. Ta oddała pałac w dożywotnią dzierżawę następcy Jana III, królowi Augustowi II Mocnemu[4]. Kolejną dziedziczką została ich córka, Izabela Lubomirska, i działając szeroko na polu artystycznym wzbogaciła pałac o wiele dzieł sztuki oraz wzniosła na terenie dziedzińca nowe budowle.

W 1799 r. właścicielem został jej zięć, Stanisław Kostka Potocki. Z jego inicjatywy w 1805 w części pałacu powstało jedno z pierwszych publicznych muzeów w Polsce. Obok prezentacji bogatych zbiorów sztuk europejskiej i dalekowschodniej, część centralną pałacu poświęcono pamięci Jana III i wspaniałej przeszłości narodowej.

W 1836 na terenie przedpałacowym Aleksander Stanisław Potocki wzniósł mauzoleum upamiętniające swoich rodziców, zaprojektowane przez Henryka Marconiego[8].

W 1892 pałac przeszedł do rąk Ksawerego Branickiego i pozostał w rodzie do 1945 r. Ostatnim właścicielem był Adam Branicki[9].

14 maja 1926, w trakcie przewrotu majowego, Stanisław Wojciechowski podpisał w pałacu rezygnację ze stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[10].

Podczas II wojny światowej Niemcy i Węgrzy zrabowali ok. 80% wyposażenia wnętrz pałacu, zniszczono także ogród pałacowy[11].

Pałac został przejęty na własność państwa. W latach 1946−1952 pełnił funkcję rezydencję premiera[12]. Po gruntownych pracach konserwatorskich i rewaloryzacyjnych oraz rewindykacji znacznej części zbiorów wywiezionych przez Niemców, został udostępniony publiczności w 1962 roku. W latach 1964−1981 był wykorzystywany jako oficjalna rezydencja gości zagranicznych władz politycznych i państwowych[12].

Od 1995 pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (do 2013 noszące nazwę Muzeum Pałac w Wilanowie). W 2004 przeprowadzono renowację dzięki pomocy norweskiego wkładu finansowego w stowarzyszenie EEAGrants wraz z innymi polskimi zabytkami (Zamkiem w Malborku oraz krakowskimi Sukiennicami).

Filatelistyka edytuj

Zespół wilanowski ukazał się na następujących znakach pocztowych:

 
Pałac w Wilanowie – elewacja wschodnia

Przypisy edytuj

  1. Karol Mórawski, Wiesław Głębocki: Bedeker warszawski: w 400-lecie stołeczności Warszawy. Warszawa: Iskry, 1996, s. 336. ISBN 83-207-1525-3.
  2. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).
  3. Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 42.
  4. a b Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 54. ISBN 83-7005-191-X.
  5. Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 43, 48.
  6. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 186. ISBN 83-01-08836-2.
  7. Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 53.
  8. Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 103.
  9. Angelika Swoboda: Ostatnia z Branickich. Straciła pałac w Wilanowie, zesłano ją do Rosji, ukochany ożenił się z inną. weekend.gazeta.pl, 2016-01-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-06)].
  10. Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 126.
  11. Wojciech Fijałkowski: Wilanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 131–133.
  12. a b Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 57. ISBN 83-7005-191-X.
  13. Eligiusz Ristau, Wilanów w filatelistyce, w: Mówią Wieki, nr 3/1980, s.13, ISSN 0032-6143

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj