Palaeoendeis
Palaeoendeis – wymarły rodzaj kikutnic z rzędu Pantopoda i rodziny Endeidae, jedyny z monotypowej podrodziny Palaeoendeinae. Obejmuje tylko jeden opisany gatunek, Palaeoendeis elmii. Żył w jurze.
| Palaeoendeis | |
| Charbonnier, Vannier et Riou, 2007 | |
| Okres istnienia: jura | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina |
Palaeoendeinae |
| Rodzaj |
Palaeoendeis |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Palaeoendeis elmii Charbonnier, Vannier et Riou, 2007 | |
Taksonomia i ewolucja edytuj
Rodzaj i gatunek typowy opisane zostały po raz pierwszy w 2007 roku przez Sylvaina Charbonniera, Jean Vanniera i Bernarda Riou na łamach „Proceedings of the Royal Society B”[1][2]. Opisu dokonano na podstawie dwóch datowanych na wczesny kelowej skamieniałości odnalezionych w La Voulte Lagerstätte na terenie Ravin des Mines w pobliżu La Boissine w gminie La Voulte-sur-Rhône francuskiego departamentu Ardèche. Nazwa rodzajowa to połączenie członu palaeo-, oznaczającego „pradawny”, z nazwą innego rodzaju kikutnicy, Endeis. Epitet gatunkowy nadano na cześć Serge’a Elmiego[1].
Prowadząca do pirytyzacji działalność bakterii połączona z szybkim zagrzebaniem szczątków w środowisku beztlenowym doprowadziła do zachowania w skamieniałościach Palaeoendeis trójwymiarowej budowy ciała[1][3]. W 2023 roku Romain Sabroux, Gregory D. Edgecombe, Davide Pisani i Russell J. Garwood dokonali na łamach „Papers in Palaeontology” redeskrypcji taksonu dzięki wykorzystaniu w badaniu holotypu nieużytych przez wcześniejszych autorów technik – obrazowania z przekształceniem odbicia (RTI) oraz rentgenowskiej mikrotomografii komputerowej. Pozwoliły one m.in. na wykrycie owigerów[3], których nie dostrzegli Charbonniera i inni[1]. Paratyp P. elmii z kolei okazał się przypuszczalnie nie należeć do tego gatunku (m.in. ze względu na budowę odnóży i umiejscowienie odwłoka) i został sklasyfikowany przez Sabroux i innych jako incertae sedis w obrębie Pantopoda[3].
Autorzy oryginalnego opisu uznali Palaeoendeis za przypuszczalnego przedstawiciela rodziny Endeidae[1]. W 2007 roku Roger Bamber sklasyfikował go w obrębie Endeidae w nowej podrodzinie Palaeoendeinae wraz z rodzajami Palaeopycnogonides i Colossopantopodus, sugerując nawet że Palaeopycnogonides może być synonimem Palaeoendeis[4]. W 2023 roku Sabroux i inni podtrzymali klasyfikację Palaeoendeis w Endeidae, natomiast Palaeopycnogonides umieścili w Palaeopycnogonidae, a Colossopantopodus w Colossendeidae[3]. Kroki te uczyniły Palaeoendeinae taksonem monotypowym[5].
Morfologia edytuj
Kikutnica ta osiągała do około 11 mm długości ciała i do około 67 mm rozpiętości odnóży; około 45% długości przypadało na ryjek, 15% na cefalosomę, a 40% na tułów[1]. Zwartej budowy cefalosoma zaopatrzona była po stronie grzbietowej w okrągły w zarysie, kopulasto sklepiony wzgórek oczny umieszczony w połowie jej długości, prawie na wysokości przednich krawędzi pierwszej pary wyrostków bocznych. Ryjek był długi, długości dwóch początkowych segmentów tułowia, prosty, walcowaty w przekroju[1][3], w części odsiebnej rozszerzony[3]. U skamieniałości sterczał ku przodowi, ale przypuszczalnie był ruchomy[1]. Nie występowały szczękoczułki (chelifory) ani nogogłaszczki[1][3]. Owigery wyrastały po spodniej stronie cefalosomy i były między udem a rzepką kolankowato zagięte. Człony położone przed tym zagięciem były długie i sięgały poza trzeci segment tułowia, natomiast człony położone za zagięciem były wyraźnie krótsze[3]. Tułów był smukły[1], zbudowany z trzech segmentów[1][3] o zredukowanych wyrostkach bocznych[1]. Odnóża kroczne obecne były w liczbie czterech par, z których pierwsza leżała na cefalosomie, a pozostałe na tułowiu. Wszystkie były podobne, długie i smukłe, zbudowane z dziewięciu członów[1][3], z których ostatni zaopatrzony w był w pazurek środkowy, a być może też drobne pazurki dodatkowe[1]. Odwłok był dostrzegalny w widoku grzbietowym, zredukowany, ustawiony poziomo, na końcu zaokrąglony, niesięgający poza krawędź czwartej pary wyrostków bocznych[1][3].
Paleoekologia edytuj
Zwierzę to zamieszkiwało górną część strefy batialnej stromych stoków kontynentalnych na zachodnich obrzeżach Tetydy, umieszczonych nad czynnym uskokiem La Voulte[3][1]. Występowało przypuszczalnie na głębokości około 200 m. Przystosowana do kroczenia po mulistym dnie budowa odnóży świadczy, że wchodziło w skład epibentosu. Współwystępowało z kikutnicami z rodzajów Colossopantopodus i Palaeopycnogonides, w przeciwieństwie do tych ostatnich pędząc przypuszczalnie samotniczy tryb życia. Pokarmem Palaeoendeis mogłyby być wężowidła, wieloszczety i drobne małże, których skamieniałości licznie współwystępują z tymi kikutnic. Poza nimi w środowisku tym żyły pancerzowce z nadrodziny Erynoidea, przedstawiciele Thylacocephala o silnie zredukowanych oczach, frędzlikowce i wampirzyce[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Sylvain Charbonnier, Jean Vannier, Bernard Riou. New sea spiders from the Jurassic La Voulte-sur-RhÔne Lagerstätte. „Proceedings of the Royal Society B. Biological Series”. 274 (1625). s. 2555-2561. DOI: 10.1098/rspb.2007.0848.
- ↑ Roger N. Bamber, Aliya El Nagar, Claudia P. Arango: Palaeoendeis Charbonnier, Vannier & Riou, 2007 †. [w:] PycnoBase. World Pycnogonida Database [on-line]. [dostęp 2023-11-05].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Romain Sabroux, Gregory D. Edgecombe, Davide Pisani, Russell J. Garwood First. New insights into the sea spider fauna (Arthropoda, Pycnogonida) of La Voulte-sur-Rhône, France (Jurassic, Callovian). „Papers in Palaeontology”. 9 (4), 2023. DOI: 10.1002/spp2.1515.
- ↑ Roger N. Bamber, A holistic re-interpretation of the phylogeny of the Pycnogonida Latreille, 1810 (Arthropoda), [w:] Z.-Q. Zhang, W.A. Shear (red.), Linnean Tercentenary. Progress in invertebrate taxonomy, „Zootaxa”, 1668 (1), 2007, s. 295–312.
- ↑ Roger N. Bamber, Aliya El Nagar, Claudia P. Arango: Palaeoendeinae Bamber, 2007 †. [w:] PycnoBase. World Pycnogonida Database [on-line]. [dostęp 2023-11-05].