Pas kontuszowy

Ornat skrzypcowy (XVII w.) z czerwonego aksamitu strzyżonego na złotym śnie. Preteksta wykonana z pasa kontuszowego przypominającego tkaninę turecką, przetykaną srebrem. Galony z rypsu przerabianego nicią złotą. Parament z kościoła pw. Św. Stanisława BM w Racławicach

Pas kontuszowy słucki

Pas kontuszowy – pas o długości od 3 do 4,5 m i szerokości 40 cm noszony przez polską szlachtę do kontusza.

Używano go głównie w XVII i XVIII wieku. Jak znaczna część ówczesnego ubioru został zapożyczony z kultury Wschodu (Turcja, Persja). Szlachcic owijał się pasem kilka razy, przy czym końce zakładano misternie, by pas nie został pognieciony. Bywały pasy jednostronne, dwustronne i czterostronne, w zależności od opracowania wzoru. Zakończenie pasa, zwykle o dużym wzorze, zwano g ł o w ą; środkowe pola, najczęściej o wzorze drobnym - wciążem. Poprzeczne paski dzielące wciąż zwano pólkami, zewnętrzny, obramiający ornament to szlaczek. Pasy składano wzdłuż, przy czym jedna strona, bardziej ozdobna, była noszona od święta, a druga, skromniejsza, na co dzień. Często do pasa zawieszano rapcie do szabli.

Początkowo pasy kontuszowe sprowadzano z zagranicy, pierwsze polskie manufaktury (zwane persjarniami) je wytwarzające powstały w XVII wieku. Znanym ośrodkiem produkcji był Słuck i czasem pasy kontuszowe są nazywane pasami słuckimi, aczkolwiek równie znaną była manufaktura w Kobyłce. Oprócz pasów słuckich i kobyłeckich uznaniem cieszyły się też pasy lipkowskie.

Persjarnią w Słucku kierował w latach 1758-1776 polski Ormianin Jan Madżarski (Owannes Madżarjanc), po nim kierownictwo przejął jego syn, Leon Madżarski, który kierował persjarnią do roku 1807.

Znane persjarnie istniały również w Grodnie, Sokołowie, Korcu, Krakowie, Gdańsku i od 1771 r. w Przeworsku gdzie fabrykę jedwabiu założyła Zofia Lubomirska.

Pasy wykonywano najczęściej z jedwabiu, były bogato zdobione - w droższe wplatano złote i srebrne nici (złotogłów). Tkano je w bogate kolorystycznie wzory, chętnie wykorzystując motywy orientalne, ale także zachodnie i - bardzo często - polskie ludowe.

Pas mówił wiele o jego właścicielu. Określał nie tylko status społeczny i materialny szlachcica (najpiękniejsze pasy osiągały horrendalne ceny), ale nawet wyznanie. Kolor pasa i jego węzeł oraz wzór niosły dodatkowe informacje. I tak złoty pas noszono w czasach pokoju, a karmazynowy obowiązywał w czasie wojen.

Zobacz też

• uczkur

Słucki pas kontuszowy

Literatura

• Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1969.

• Maria Taszycka: Polskie pasy kontuszowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 83-08-01039-3.
• Jan Samek: Polskie rzemiosło artystyczne Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1984, ​ISBN 83-221-0170-8​