Program Interkosmos

radziecki międzynarodowy program kosmiczny

Interkosmos (ros. Интеркосмос) – radziecki międzynarodowy program kosmiczny utworzony na przełomie lat 60. i 70. XX wieku.

Logo programu Interkosmos.
Państwa uczestniczące.
Misja radziecko–kubańska na znaczku pocztowym poczty ZSRR
Lądownik Sojuz 30 w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej w Warszawie

Historia

edytuj

W 1965 roku oraz w dniach 15–20 listopada 1966 roku na zjeździe przedstawicieli krajów socjalistycznych w Moskwie, podjęto decyzję dotyczącą zorganizowania szeroko zakrojonej współpracy w dziedzinie badań i wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Program tej współpracy, do której należały Bułgaria, Czechosłowacja, Kuba, Mongolia, NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR, został przyjęty na zjeździe, który odbył się w Moskwie w dniach 5–13 kwietnia 1967 roku. Kraje uczestniczące w programie nie miały wspólnego budżetu. Ustalono, że rakiety nośne dostarczać będzie Związek Radziecki i że startować będą z radzieckich kosmodromów, a uczeni z pozostałych krajów skupią swe wysiłki na budowie aparatury badawczej i satelitów. Dało to możliwość niezwłocznego włączenia się do badań kosmosu. Dla realizacji tego programu w każdym z zainteresowanych krajów powstały specjalne organy. Kierownictwo polskiego Komitetu ds. Badania i Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej przy Prezydium PAN objął astrofizyk profesor Stefan Piotrowski[1]. Początkowo Interkosmos obejmował cztery dziedziny badań: fizykę kosmiczną, meteorologię, łączność oraz biologię i medycynę kosmiczną. Każdą z tych dziedzin zajmowały się odpowiednie zespoły robocze państw członkowskich. Konferencje tych zespołów odbywały się raz w roku, kolejno w poszczególnych państwach członkowskich. Dla usprawnienia działania duże zespoły podzielono na mniejsze, a te z kolei na sekcje, które dodatkowo przeprowadzały zebrania i seminaria. Najwyższym organem koordynującym działalność Interkosmosu była doroczna konferencja przewodniczących komitetów narodowych[2]. W dniu 13 sierpnia 1968 roku kraje biorące udział w programie przesłały na ręce Sekretarza Generalnego ONZ projekt międzynarodowego systemu łącznościowego, o nazwie Intersputnik, przeznaczonego do zaspokajania potrzeb krajów zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się[3]. W 1970 roku podczas spotkania (we Wrocławiu) kierowników narodowych programów kosmicznych przyjęto propozycję by wspólny program nazwać Interkosmosem. Program ten miał na celu umożliwienie partycypacji państwom bloku wschodniego w eksploracji kosmosu. Prawną stronę porozumienia i działania regulował dokument–porozumienie zawarty 13 lipca 1976 roku, a które obowiązywało od 25 marca 1977 roku. Porozumienie zawarte zostało na 10 lat. W 1979 roku porozumienie podpisał przedstawiciel Wietnamu – dziesiąty uczestnik programu Interkosmos[2]. Większość misji była załogowa, aczkolwiek częścią programu były także satelity bezzałogowe, rakiety sondażowe. W ramach programu Interkosmos zbudowano i obsługiwano stację kosmiczną Mir.

W programie Interkosmos brali również udział specjaliści z państw zachodnich między innymi z Francji, USA i Szwecji. W tym przypadku chodziło o przeprowadzenie połączonego eksperymentu, na przykład badań w biosatelicie, czy też sondaży rakietowych atmosfery ziemskiej, albo też o udostępnienie systemów rakietowych i współpracy przy budowie i wyposażeniu sztucznych satelitów, jak miało to miejsce podczas wspólnych radziecko–indyjskich eksperymentów; począwszy od 1975 roku, kiedy radziecki Kosmos wyniósł indyjskiego satelitę Aryabhata–1 i dwa następne w późniejszych latach. Francuska aparatura naukowo-badawcza umieszczona była na radzieckich próbnikach międzyplanetarnych, a nawet na Księżycu (odbłyśnik laserowy pojazdu Łunochod pochodził z Francji)[2].

W pierwszym dziesięcioleciu istnienia programu wyniesiono na orbity 20 satelitów Interkosmos (w latach 1969–1979) i 8 rakiet geofizycznych Wertikal. Ponadto uczestniczono w radzieckich programach narodowych realizowanych m.in. na stacjach kosmicznych typu Salut 6, statkach Sojuz, satelitach Kosmos, Meteor i automatycznych stacjach Prognoz[2].

W 1976 program Interkosmos wzbogacono o nowe badania. Tym razem pojawiła się teledetekcja. Na statku Sojuz 22 przeprowadzono eksperyment Raduga (tęcza) polegający na fotografowaniu wybranych rejonów Ziemi wielospektralną kamerą, której projekt powstał przy współpracy specjalistów z ZSRR i NRD. Kamerę zbudowały zakłady Carl Zeiss w Jenie[2]. Operacja Raduga prowadzona była nie tylko z orbity okołoziemskiej – równocześnie z pokładu samolotu wykonywano zdjęcia i obserwacje naziemne wybranych rejonów testowych[2].

Loty załogowe

edytuj
Data Zdjęcie Kosmonauta Kosmonauta rezerwowy Kraj Misja Stacja kosmiczna
2 marca 1978   Vladimír Remek Oldřich Pelčák  
Czechosłowacja
Sojuz 28
 
Salut 6
27 czerwca 1978   Mirosław Hermaszewski Zenon Jankowski  
Polska
Sojuz 30
 
Salut 6
26 sierpnia 1978   Sigmund Jähn Eberhard Köllner  
NRD
Sojuz 31
 
Salut 6
10 kwietnia 1979   Georgi Iwanow Aleksandyr Aleksandrow  
Bułgaria
Sojuz 33
 
Salut 6
26 maja 1980   Bertalan Farkas Béla Magyari  
Węgry
Sojuz 36
 
Salut 6
23 lipca 1980   Phạm Tuân Bùi Thanh Liêm  
Wietnam
Sojuz 37
 
Salut 6
18 września 1980 Arnaldo Tamayo Méndez José Armando López Falcón  
Kuba
Sojuz 38
 
Salut 6
23 marca 1981   Dżügderdemidijn Gürragczaa Majdarżawyn Ganzorig  
Mongolia
Sojuz 39
 
Salut 6
14 maja 1981   Dumitru Prunariu Dumitru Dediu  
Rumunia
Sojuz 40
 
Salut 6
24 czerwca 1982   Jean-Loup Chrétien Patrick Baudry  
Francja
Sojuz T-6
 
Salut 7
2 kwietnia 1984   Rakesh Sharma Ravish Malhotra  
Indie
Sojuz T-11
 
Salut 7
22 lipca 1987   Muhammad Faris Munir Habib Habib  
Syria
Sojuz TM-3
 
Mir
6 lipca 1988   Aleksandyr Aleksandrow Krasimir Stojanow  
Bułgaria
Sojuz TM-5
 
Mir
29 sierpnia 1988 Abdul Ahad Mohmand Mohammed Dauran-Ghulam Masum  
Afganistan
Sojuz TM-6
 
Mir

Sztuczne satelity

edytuj

Pierwszym satelitą wysłanym w ramach współpracy był Kosmos 261, przeznaczony do prowadzenia eksperymentów w dziedzinie badań górnych warstw atmosfery Ziemi i zórz polarnych[3].

Satelity Interkosmos podzielić można według zastosowania na trzy serie: słoneczna, do których należały satelity Interkosmos 1, 4, 7, 11, 16 i Interkosmos „Kopernik 500”; jonosferyczna – Interkosmos 2, 8, 12, 14 oraz magnetosferyczna Interkosmos 3, 5, 6, 10, 13, 14, 17.

Rakiety programu Interkosmos

edytuj

W programie Interkosmos ważne były badania przeprowadzone przy pomocy rakiet typu Wertikal, osiągających w pionowym locie pułapy od 500 do 1500 km. Uczeni z Polski uczestniczyli w pracach nad zestawami aparatury dla pięciu rakiet. W 1970 roku rozpoczęto wysyłanie rakiet geofizycznych typu Wertikal. Te badania przynosiły dużo materiału naukowego z dziedziny promieniowania Słońca i fizyki atmosfery[2].

Przypisy

edytuj
  1. Andrzej Marks: Polak w Kosmosie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 98.
  2. a b c d e f g Praca zbiorowa: Interkosmos znaczy współpraca. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 15–23. ISBN 83-206-0547-4.
  3. a b Praca zbiorowa: Kosmonautyka. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1971, s. 97.