Rączak

Rączak
	Cursorius cursor
	(Latham, 1787)
	; Ptak sfotografowany w Radżastanie (Indie)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	mewowce
Rodzina	żwirowcowate
Podrodzina	rączaki
Rodzaj	Cursorius
Gatunek	rączak
Synonimy
	Charadrius cursor Latham, 1787
	Charadrius cursor Latham, 1787
Podgatunki
	C. c. cursor (Latham, 1787); C. c. bogolubovi Zarudny, 1885; C. c. exsul E. Hartert, 1920;
	C. c. cursor (Latham, 1787); C. c. bogolubovi Zarudny, 1885; C. c. exsul E. Hartert, 1920;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska prawdopodobnie wymarł (Gran Canaria) być może występuje przez cały rok być może zimuje
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rączak^[3] (Cursorius cursor) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny żwirowcowatych (Glareolidae), występujący w Afryce na północ od równika, na Bliskim Wschodzie i w Azji Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia edytuj

Po raz pierwszy gatunek opisał John Latham w 1787. Nadał mu nazwę Charadrius cursor^[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza rączaka w rodzaju Cursorius. Wyróżnia 3 podgatunki^[5]. Ptaki z Wyspy Kanaryjskich bywały wydzielane do osobnego podgatunku C. c. bannermani, jednak od ptaków podgatunku nominatywnego odróżniają je jedynie rozmiary, co nie stanowi odpowiedniej przesłanki do ich wyodrębnienia. Podgatunek C. c. dahlakensis (Dahlak) jest włączony do podgatunku nominatywnego^[4]. Dawniej za podgatunek rączaka uznawano rączaka rdzawego (C. rufus), łączono go też w jeden gatunek z rączakiem somalijskim (C. somalensis)^[4].

Podgatunki i zasięg występowania edytuj

IOC wyróżnia następujące podgatunki^[5]:

C. c. cursor (Latham, 1787) – Wyspy Kanaryjskie, północna Afryka, Półwysep Arabski i Sokotra; ptaki z północnych części zasięgu zimują w strefie Sahelu i Arabii Saudyjskiej^[4]
C. c. bogolubovi Zarudny, 1885 – obszar od południowej Turcji przez wschodni Iran po południowo-zachodni Afganistan, południowy Pakistan i północno-zachodnie Indie^[4]
C. c. exsul E. Hartert, 1920 – Wyspy Zielonego Przylądka^[4]

Morfologia edytuj

Długość ciała wynosi 19–24 cm, rozpiętość skrzydeł 51–57 cm, masa ciała 115–156 g (C. c. bogolubovi), 102–119 g (C. c. cursor)^[4]. Wymiary dla ptaków z kontynentu: długość skrzydła 153–172 mm, długość dzioba 20–25 mm, długość skoku 51–63 mm, długość ogona 56–64 mm^[6].

U dorosłych osobników ciemię, czoło i kantarek kremowe, piaskowe. Tył głowy szary, na końcu pióra zwężają się do czarnego trójkąta. Brew biała, wyraźnie zaznaczona. Występuje czarny pasek oczny. Kark czarny. Wierzch ciała piaskowy, kremowy. Lotki I rzędu, pokrywy pierwszorzędowe i skrzydełko czarne. Lotki II rzędu czarne jedynie na wewnętrznych chorągiewkach, na zewnętrznych piaskowe, występują białe krawędzie. Sterówki piaskowokremowe, jedynie na środkowej parze widoczny jest czarny pasek przed końcem piór i wąska, biała końcówka. Broda, brzuch i sterówki od spodu kremowe, jasne, pozostała część spodu ciała ciemniejsza. Pokrywy podskrzydłowe czarne, poza wąskim, piaskowym pasem na pokrywach skrzydłowych mniejszych. Dziób niemal całkowicie czarny, jaśniejszy u nasady, u ptaków młodocianych nasada dzioba jest żółtobrązowa. Tęczówka brązowa. Nogi kremowe lub o barwie kości słoniowej^[6].

Ekologia i zachowanie edytuj

Rączaki przeważnie przebywają na otwartych, pustynnych, z rzadka porośniętych równinach, w tym na obrzeżach obszarów upraw. Z wyjątkiem populacji z Sokotry, lęgi rzadko odnotowuje się na południe od Sahary. Przeważnie rączaki spotykane są w parach lub małych grupach. Żerując, żwawo biegają, często kopią dziobami w ziemi^[6]. Zjadają owady i ich larwy, w tym chrząszcze, prostoskrzydłe, termity, karaczany, mrówkowate, jedzą również mięczaki^[4].

Lęgi edytuj

Okres lęgowy w północnej Afryce trwa od lutego do czerwca, w byłych republikach ZSRR od maja do czerwca^[6], na Wyspach Kanaryjskich większość zniesień przypada na okres od marca do początku kwietnia^[7]. Gniazdo stanowi płytki dołek w ziemi^[6]. W zniesieniu 2 lub 3 jaja^[7]^[6].

Status edytuj

IUCN uznaje rączaka za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern; stan w 2021). BirdLife International ocenia trend liczebności jako spadkowy, choć u niektórych populacji jest on nieznany^[2]^[8].

Przypisy edytuj

↑ Cursorius cursor, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Cursorius cursor, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Glareolidae Brehm,CL, 1831 – żwirowcowate – Coursers and Pratincoles (wersja: 2015-09-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-01-29].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maclean, G.L. & Kirwan, G.M.: Cream-coloured Courser (Cursorius cursor). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-09-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Marchant, Tony Prater & Peter Hayman: Shorebirds. Christopher Helm, 1986, s. 248–249. ISBN 978-1-4081-3515-0.
↑ ^a ^b Species Action Plan for the Cream-Coloured Courser Cursorius cursor in Europe. [w:] European Bird Species Action Plans [on-line]. Komisja Europejska, 2000. [dostęp 2016-11-11].
↑ Cream-coloured Courser Cursorius cursor. BirdLife International. [dostęp 2021-09-20].

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Cursorius cursor, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Cursorius cursor, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Glareolidae Brehm,CL, 1831 – żwirowcowate – Coursers and Pratincoles (wersja: 2015-09-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-01-29].

[hbwa-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maclean, G.L. & Kirwan, G.M.: Cream-coloured Courser (Cursorius cursor). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-09-20]. (ang.).

[pdf-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Marchant, Tony Prater & Peter Hayman: Shorebirds. Christopher Helm, 1986, s. 248–249. ISBN 978-1-4081-3515-0.

[plan-7] Species Action Plan for the Cream-Coloured Courser Cursorius cursor in Europe. [w:] European Bird Species Action Plans [on-line]. Komisja Europejska, 2000. [dostęp 2016-11-11].

[birdlife-8] Cream-coloured Courser Cursorius cursor. BirdLife International. [dostęp 2021-09-20].

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]