Roman Vishniac

Roman Vishniac, najprawdopodobniej Wiśniak lub Wiszniak (ur. 19 sierpnia 1897 r. w Pawłowsku, zm. 22 stycznia 1990 r. w Nowym Jorku) – rosyjsko-amerykański fotograf, z wykształcenia biolog i lekarz, który fotografował społeczność żydowską Europy Środkowo-Wschodniej tuż przed katastrofą holocaustu.

Roman Vishniac

Roman Vishniac, 1977
Data i miejsce urodzenia	19 sierpnia 1897 r. Pawłowsk
Data i miejsce śmierci	22 stycznia 1990 r. Nowy Jork
Zawód, zajęcie	Fotograf

Młodość

Urodził się w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec Solomon był właścicielem największej w Carskiej Rosji fabryki parasoli. Młody Vishniac studiował medycynę oraz biologię na Uniwersytecie w Moskwie. W czasie I wojny światowej został deportowany w głąb Rosji. Było to spowodowane obawami rządu carskiego o to, że Żydzi z terenów przygranicznych będą szpiegować na rzecz Niemców.

W tym czasie Vishniac włączył się w działalność charytatywną na rzecz przesiedlonych rodaków. Znajomości jego ojca umożliwiły mu nawet kontakty w tej sprawie z ministrem spraw wewnętrznych caratu. Jako że mieszkał na terenach łotewskich, po rewolucji październikowej udało mu się opuścić Rosję. Przeniósł się w tym czasie do Berlina, gdzie kontynuował naukę m.in. w dziedzinie historii sztuki azjatyckiej.

Początki twórczości

Żyjąc w Berlinie widział następujące tam przemiany społeczne. Czytał Mein Kampf i jako jeden z niewielu ówczesnych rozumiał, że Hitler może po dojściu do władzy zrealizować swoje słowa. Rozumiał także, że będzie się to wiązało jednocześnie z końcem świata, który znał do tej pory. Końcem świata środkowo-europejskich Żydów. Nie mogąc zatrzymać biegu historii postanowił zatrzymać ją na fotografii. Już w czasie kryształowej nocy w Berlinie, w przebraniu niemieckiego oficera, fotografował miejsca związane z życiem Żydów. Wszystkie wykonane wtedy zdjęcia zostały zrobione metodą ukrytej kamery, a raczej aparatu, co spowodowane było obawą o posądzenie o szpiegostwo, a po drugie tym, że ortodoksyjni Żydzi (a to oni byli głównie obiektem fotografowanym przez Vishniaka) uważali zdjęcia za naruszenie dekalogu.

Polska

Vishniac fotografował także polskich Żydów. Robił zdjęcia rabinom, cadykom oraz zwykłym ludziom w Warszawie, Lublinie oraz w Krakowie (np. zdjęcie Wejście do Getta z 1937 roku). W tym czasie aż 11 razy trafiał, posądzony o szpiegostwo, do aresztu. Kontakt ze społecznością żydowską ułatwiała mu znajomość jidysz. Vishniac z aparatem był także w obozie w Zbąszyniu. To miejsce powstało dla internowanych Żydów, przymusowo przesiedlonych przez władzę hitlerowskie z terenów Niemiec. Pokazywał na swoich fotografiach dramat i marazm tych stłoczonych, zamkniętych i biednych ludzi.

Wojna

Jeszcze przed wybuchem wojny, tj. w sierpniu 1939 r., udało mu się przedostać do Francji. Po wejściu wojsk Armii Czerwonej do Łotwy otrzymał status bezpaństwowca i zostaje internowany. Znajdował się w tym czasie najprawdopodobniej w obozie Ruchard. Dzięki reakcji dyplomacji łotewskiej został wypuszczony, a następnie udał się przez Madryt i Lizbonę do Nowego Jorku. Do kontynentu amerykańskiego dotarł w sylwestra 1941 r. Udało mu się ze sobą zabrać do Stanów Zjednoczonych Ameryki ok. 2000 negatywów.

Dalsze losy

Roman Vishniac z żoną Edith

Pierwsza amerykańska wystawa miała miejsce w 1943 r. w Teachers College Uniwersytetu Columbia. Jego zdjęcia po raz pierwszy zostały wydane w 1947 r. w publikacji Polish Jews. A Pictorial Record, która nie została jednak przyjęta zbyt pozytywnie - bardzo niewiele egzemplarzy zostało sprzedanych. Później Vishniac stał się cenionym portrecistą i fotografował m.in. Einsteina czy Chagalla. Święcił sukcesy także na niwie naukowej - został profesorem biologii. Dopiero w 1983 r. zostało wydane prawdziwe i pełne zestawienie zdjęć Vishniaka. Jest to książka A Vanished World. Jest w niej 150 zdjęć.

Z wszystkich osób, które udało mu się sfotografować przed wojną, tylko z dwójką mógł spotkać się po katastrofie holocaustu. Jedną z nich był mały chłopiec, uwieczniony na jednej z fotografii, który przeżył pobyt w aż 5 obozach koncentracyjnych.

Obecnie dzieła Vishniaka można oglądać w International Center of Photography w NY. Są także pokazywane na świecie m.in. w Krakowie odbyła się jego wystawa w 1995 r.

Zgodnie z tym, co powiedział w wywiadzie z Monique Atlan, Vishniac nie mógł sobie pozwolić na marnowanie filmu. Jest 36 klatek na jednym filmie Leici, a 36 klatek to 36 ludzi. On ratował tych ludzi po prostu od zapomnienia.

Rodzina

Żonami Vishniacka były Luta (Leah) Bagg (małżeństwo w latach 1918 − 1946) oraz Edith Ernst (małżeństwo w latach 1947 – 1990). Dzieci: córka Mara Vishniac i syn Wolf V. Vishniac, amerykański mikrobiolog.

Wystawy

• "Roman Vishniac, Fotografie, 1920-1975" (wystawa czasowa w Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie; 8 V - 31 VIII 2015)