Wikipedia

Rudolf Probst

Rudolf Probst, ps. „Świt”, „Weksler”, „Zygmunt Panek” (ur. 23 marca 1923 w Jaśliskach, zm. 13 lutego 2015 w Radzyniu Podlaskim) – żołnierz ZWZ-AK (oddział OP-23), łącznik i kolporter, od listopada 1943 do czerwca 1944 roku tłumacz w placówce Gestapo w Sanoku. Uczestnik akcji „Burza” w powiecie sanockim. Biolog, nauczyciel, dyrektor szkół.

Rudolf Probst
Świt, Weksler, Zygmunt Panek
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

23 marca 1923
Jaśliska

Data i miejsce śmierci

13 lutego 2015
Radzyń Podlaski

Przebieg służby
Siły zbrojne

ZWZ–AK

Jednostki

Oddział partyzancki OP-23

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa (akcja „Burza”)

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Armii Krajowej Krzyż Partyzancki
Odznaka pamiątkowa Akcji „Burza”

Życiorys edytuj

Urodził się 23 marca 1923 r. w Jaśliskach, w ówczesnym powiecie sanockim[a][1]. Był synem Alojzego[2]. Pochodził z Zarszyna, gdzie zamieszkał z rodzicami oraz bratem, i w tej miejscowości ukończył szkołę podstawową. Następnie uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Po wybuchu II wojny światowej pracował w miejscowym tartaku, gdzie jego ojciec był kierownikiem zmiany. W 1940 wstąpił do Związku Walki Zbrojnej. Od maja tego roku był łącznikiem na obszarze placówki ZWZ nr 2 działającym pomiędzy plutonami a placówkami i komendą obwodu „San”[2]. Do 1943 roku był łącznikiem i kolporterem prasy konspiracyjnej (misje do Stryja i Stanisławowa). W domu Probstów – dzięki podpisaniu niemieckiej listy narodowościowej – można było słuchać audycji radiowych, dom ten był również miejscem spotkań konspiracyjnej ZWZ.

 
Budynek przy ul. Henryka Sienkiewicza 5 w Sanoku – podczas okupacji niemieckiej miejsce pracy R. Probsta w Gestapo

Po fali aresztowań działaczy podziemia z 1942 postanowiono podjąć próbę zatrudnienia w siedzibie Gestapo w Sanoku zakonspirowanego przedstawiciela AK w celu przechwytywania informacji o planowanych aresztowaniach czy łapankach. Wybór padł na Probsta z uwagi na jego znajomość języka niemieckiego oraz dodatkowo fakt, że jego ojciec wnioskował o wpis na Volkslistę, tzn. był volksdeutschem[3] (historyk Andrzej Brygidyn wskazał na używane podczas wojny miano tzw. „starych volksdeutschów”, którym określano osoby wykazujące się pozytywnie wobec Polaków, np. udzielające im pomocy, a nawet działające w ramach polskiej konspiracji)[4]. Kandydaturę Probsta przedstawił Mieczysław Granatowski ps. „Gram” dowódcy Obwodu AK Sanok, kpt. Adamowi Winogrodzkiemu ps. „Korwin”[5]. W maju 1943 Rudolf Probst nawiązał kontakt z kpt. Winogrodzkim w majątku Oskara Schmidta w Besku. Został następnie zaprzysiężony, zobowiązany do złożenia wniosku o wciągnięcie na volkslistę oraz złożenia podania o przyjęcie w Gestapo[6]. Po około pół roku został przyjęty do pracy w Gestapo i podjął tam pracę w listopadzie 1943 roku[2][7] pełniąc służbę w randze kaprala w placówce kierowanej przez SS-Obersturmführera Karla Luxa przy Bergstrasse 5 w Sanoku (obecnie budynek przy ul. Henryka Sienkiewicza 5) jako tłumacz korespondencji, donosów, pism oraz przesłuchań. Otrzymał mundur i stopień SS-Unterscharführera[8]. Obsługiwał m.in. telefony i odbierał informacje z dalekopisu. Placówka sanockiego gestapo ze względu na położenie w strefie przygranicznej miała bezpośrednie połączenie z Berlinem. W maju i czerwcu 1944 roku tuż przed zbliżającym się frontem radzieckim był jednym z konwojentów sanockiego archiwum podczas ewakuacji placówki gestapo do Tarnowa. Jako wyznaczony przez AK do pełnienia funkcji agenta w siedzibie sanockiego gestapo, pełnił rolę tzw. „wtyczki” – przekazywał informacje o zagrożeniach, zabezpieczał organizację przed infiltracją donosicieli, zdrajcami i konfidentami. Zdobywane w Gestapo informacje przekazywał współpracownikom z AK w restauracjach i w toaletach[9]. W swojej działalności funkcjonował pod pseudonimem „Weksler”, przybranym tylko do tej akcji. Dzięki jego pracy uratowano dziesiątki osób związanych z polskim ruchem oporu[10][11]. Z uwagi na brak opracowań nie wiadomo, czy Rudolf Probst pełnił jakieś samodzielne zadania na terenie placówki sanockiego Gestapo, czy mógł być tylko przykrywką dla działalności innych. W okresie tym urząd powiatowego radcy szkolnego – Kreisschulrata w Sanoku sprawował inny Niemiec Willy Huber, który ostrzegał polską młodzież gimnazjalną, zaangażowaną w działalność ZWZ-AK przed spodziewanymi obławami rzeszowskiego Gestapo[12]. Rozpracował oraz przekazał polskiemu podziemiu całą gestapowską placówkę oraz listę osób rozpracowujących polski ruch oporu m.in. dane dotyczące Johana Lindego, Alfreda Hoenecke, Johana Bertholda Backera, Ottona Kratzmana, Ottona Grossa, Ottona Haferkorna, Adolfa Müllera, Karla Seifrieda, Maxa Lescha, Edwarda Fuchsla, Heinricha Wienbuda, Lwa Humeniuka i Hansa Quambuscha[13]. Ponadto przekazał kierownictwu obwodu ZWZ listę konfidentów (akcja pod kryptonimem „Kośba”)[14]. 21 czerwca 1944, po odebraniu w pracy telefonu zawiadamiającego o istnieniu „polskiej wtyczki” w gestapo, w obawie przed ujawnieniem jego podwójnej roli (rozpoznania na czas dokonał oficer wywiadu ZWZ, Władysław Skałkowski ps. „Dąb”[14]) pospiesznie oddalił się z miejsca pracy, zabierając ze sobą listę polskich konfidentów-informatorów gestapo. Na stacji Sanok Miasto – w pobliżu sanockiej siedziby gestapo – wsiadł do pociągu i dotarł do Zarszyna, gdzie ukrywał się w browarze. Poszukujący go Niemcy przybyli tam wkrótce, lecz nie zdołali go odkryć.

Następnie Rudolf Probst pod zmienioną tożsamością jako Zygmunt Panek został przeniesiony do Rymanowa. W późniejszym czasie działał we Lwowie, na obszarze Węgier oraz Rumunii[15]. Był uczestnikiem akcji „Burza” w powiecie sanockim w plutonie Wojciecha Rosolskiego ps. „Skalny”; wskutek choroby został zwolniony z oddziału w sierpniu 1944 roku, pełnił wówczas funkcję łącznika[16].

Po wkroczeniu wojsk radzieckich tymczasowo był tłumaczem między miejscową ludnością a rosyjskimi urzędnikami. Po nadejściu NKWD i fali aresztowań żołnierzy AK zdecydował się wyjechać, uprzednio składając w sądzie wojewódzkim w Jaśle oskarżenie-donos na siebie, iż podczas wojny służył w Gestapo na rozkaz AK. Po roku wydano mu zaświadczenie z sądu w Rzeszowie, że nie pracował dla Niemców, po czym w 1945 roku wyjechał do Siedlec, gdzie odnalazł rodziców. W 1946 roku zamieszkał w Lublinie, zdał maturę i w 1947 roku rozpoczął studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Podczas studiów i po nich był stale kontrolowany i inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Po wojnie w okresie PRL, w obliczu wystąpień przeciwko Probstowi, w jego obronie stanęli inni działacze konspiracji w Sanoku: Mieczysław Granatowski, Władysław Pruchniak i Piotr Dudycz, którzy w tej sprawie ogłosili oświadczenie[2].

W 1949 roku podjął pracę w liceum w Tarnogórze jako nauczyciel biologii i chemii. W 1951 roku został przeniesiony do liceum ogólnokształcącego w Grabowcu, gdzie był nauczycielem biologii do 1955 roku[17], w tym od 1954 roku dyrektorem[18][19]. Następnie przeniósł się do Radzynia Podlaskiego, gdzie rozpoczął pracę w liceum. Był nauczycielem biologii, języka niemieckiego i pełnił funkcję dyrektora szkolnego (1959-1963[20])[21]; został także szefem Szkolnego Koła Krajoznawczo-Turystycznego PTTK[22]. W latach 80. przeszedł na emeryturę.

W latach 90. XX wieku wstąpił to Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i został wiceprezesem oddziału tej organizacji w Radzyniu Podlaskim.

Jego żoną została Krystyna z domu Samsonowicz. Mieli dwie córki: Grażynę i Małgorzatę, także nauczycielki biologii.

Zmarł 13 lutego 2015 r., pogrzeb odbył się na cmentarzu w Radzyniu Podlaskim, po mszy św. w miejscowym Kościele Trójcy Świętej[23].

Upamiętnienie edytuj

 
Podobizna Rudolfa Probsta w Zarszynie autorstwa Arkadiusza Andrejkowa
  • 14 czerwca 2010, w Programie Pierwszym Polskiego Radia, wyemitowany został reportaż Magdy Skawińskiej „Wtyczka”, w którym Rudolf Probst opowiedział o swojej misji, agenta AK w siedzibie sanockiego gestapo[24].
  • W 2014 TVP Rzeszów zrealizowała dla TVP Historia film dokumentalny pt. Byłem w Gestapo, opowiadający o losach i roli Rudolfa Probsta podczas II wojny światowej[25][26].

Ordery i odznaczenia edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Miejsce urodzenia w Jaśliskach podał Rudolf Probst w reportażu pt. „Podanie do Gestapo” wyemitowanym w „Radiu Aktywnym”, a także w filmie dokumentalnym Byłem w Gestapo z 2014. Magda Skawińska w reportażu pt. „Wtyczka” w Polskim Radiu z 14 czerwca 2010 wskazała miejsce urodzenia Zarszyn.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Kloss? Jaki Kloss... Probst!. iledzisiaj.pl, 7 września 2012. [dostęp 2014-10-06].
  2. ↑ a b c d Mieczysław Granatowski, Władysław Pruchniak, Piotr Dudycz: Oświadczenie. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 564–565. ISBN 978-83-903080-5-0.
  3. ↑ Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 122. ISBN 978-83-903080-5-0.
  4. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 35, 184.
  5. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 183–184.
  6. ↑ Piotr Szopa: „W imieniu Rzeczypospolitej...” Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej / Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2014, s. 87. ISBN 978-83-7629-741-5.
  7. ↑ „Probst końcem listopada 1943 r. zgłosił się w budynku Sicherheitspolizei”, [w:] Andrzej Brygidyn. Kryptonim „San”: żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej, 1939-1944. 1992. s. 184, 187.
  8. ↑ Piotr Szopa: „W imieniu Rzeczypospolitej...” Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej / Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2014, s. 87–89. ISBN 978-83-7629-741-5.
  9. ↑ Piotr Szopa: „W imieniu Rzeczypospolitej...” Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej / Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2014, s. 89. ISBN 978-83-7629-741-5.
  10. ↑ Jan Radożycki, Aby o nich nie zapomniano.
  11. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 78, 182, 187, 200, 239.
  12. ↑ Jan Turnau. Dziesięciu sprawiedliwych. Biblioteka „Więzi”, 1986 ISBN 83-7006-019-6.
  13. ↑ S. Zabierski. Ściganie i karanie przestępców hitlerowskich, którzy popełnili zbrodnie wojenne na terenie południowo-wschodniej części Polski, [w:] Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski, t. I. Rzeszów. 1976. s. 175.
  14. ↑ a b Jan Łuczyński, Edward Zając: Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1944). W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 52.
  15. ↑ Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (IV). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, nr 10 (244) z 20–31 sierpnia 1982. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  16. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 253.
  17. ↑ Agnieszka Juniewicz, Anna Kwiatkowska-Stankiewicz, Waldemar Orzechowski, Jarosław Pieczykolan: LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. 8 BYDGOSKIEGO PUŁKU PIECHOTY W GRABOWCU 1951 – 2011. Grabowiec: 2011, s. 19.
  18. ↑ Agnieszka Juniewicz, Anna Kwiatkowska-Stankiewicz, Waldemar Orzechowski, Jarosław Pieczykolan: LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. 8 BYDGOSKIEGO PUŁKU PIECHOTY W GRABOWCU 1951 – 2011. Grabowiec: 2011, s. 15.
  19. ↑ Dyrektorzy, nauczyciele, absolwenci w Liceum Ogólnokształcącym w Grabowcu w latach 1955–2006. tpg-grabowiec.pl. [dostęp 2015-02-15].
  20. ↑ Historia. loradz.strefa.pl. [dostęp 2015-02-15].
  21. ↑ „Pierwszym prezesem zarządu oddziału został Rudolf Probst, w czasie okupacji żołnierz Armii Krajowej, a w latach 1959–1963 dyrektor Liceum Ogólnokształcącego w Radzyniu Podlaskim.”, [w:] Tadeusz Pietras. XXX lat Oddziału PTTK w Radzyniu Podlaskim. Gościniec. Kwartalnik 3 (7)/2002 ISSN 1642-0853.
  22. ↑ Historia naszego SKKT. skkt21.radzynpodlaski.pttk.pl. [dostęp 2015-02-15].
  23. ↑ Nie żyje radzyński Hans Kloss. e-wspolnota.com, 16 lutego 2015. [dostęp 2015-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 lutego 2015)].
  24. ↑ SRiD prezentuje – Małgorzata Kownacka. polskieradio.pl, 14 czerwca 2010. [dostęp 2015-02-15].
  25. ↑ Dokument „Byłem w Gestapo” o Rudolfie Probście. radzyninfo.pl, 2015-06-20. [dostęp 2015-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-20)].
  26. ↑ Byłem w Gestapo. Newsweek Polska. [dostęp 2015-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-22)].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rudolf_Probst&oldid=73533868”