Rynnica lapońska
Rynnica lapońska[1] (Chrysomela lapponica) – gatunek chrząszcza z rodziny stonkowatych i podrodziny Chrysomelinae.
| Chrysomela lapponica | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
 Samica składająca jaja | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj | |||
| Gatunek |
rynnica lapońska | ||
| Synonimy | |||
| |||
Chrząszcz o ciele długości od 5,5 do 8 mm, ubarwiony granatowo lub czarnozielono z metalicznym połyskiem. Wyjątkiem jest tu ubarwienie pokryw, które typowo jest żółtoczerwone z czarnym, metalicznie błyszczącym wzorem obejmującym wąski pas wzdłuż szwu, falistą przepaskę poprzeczną w połowie długości i parę łukowatych plam w ich częściach tylnych. Wzór ten może być jednak silniej rozlany zmniejszając obszary żółtoczerwone, a znana jest też forma barwna (opisana początkowo jako C. bulgharensis) o pokrywach w całości ubarwionych tak jak reszta wierzchu ciała[2]. Średnio większy udział barwy ciemnej w deseniu obserwuje się w północnej części zasięgu, co stanowi adaptację do aktywności w niższych temperaturach – ciemniejsze formy szybciej się rozgrzewają, a np. w temperaturze 5 °C są w stanie szybciej wędrować[3]. W przeciwieństwie do rynnicy miedzistej środek przedplecza pozbawiony jest bruzdki środkowej. Przedplecze jest u nasady wyraźnie węższe od pokryw, a jego boczne brzegi są wałeczkowato zgrubiałe i od pozostałej jego wierzchniej strony odgraniczone bruzdą, biegnącą znacznie bliżej krawędzi niż jego środka. Brzegi boczne pokryw również są wałeczkowato pogrubione. Wgłębienia w wierzchołkowych kątach przyszwowych pokryw mogą być słabo zaznaczone, a nawet całkiem zanikłe. Boczne krawędzie pokryw są z tyłu nieorzęsione, a ich epipleury z tyłu silnie zwężone. Odnóża mają zewnętrzne krawędzie goleni na całej długości rynienkowato wgłębione. Samca charakteryzuje zakrzywione pod niemal prostym kątem prącie[2].
Owad ten zasiedla torfowiska oraz skraje wilgotnych lasów i łąk[4]. Roślinami żywicielskimi larw i owadów dorosłych są wierzby[2][4], brzozy[3], topole i olchy. Żerują na liściach (foliofagi)[2][4]. Larwy mają na ciele 9 par gruczołów obronnych. Do wytwarzania wydzieliny obronnej wykorzystują substancje pozyskane z roślin pokarmowych, np. u larw żerujących na wierzbach są to glukozydy salicylowe, które wykorzystują do produkcji aldehydu salicylowego[5][6]. W badaniach z 1994 w ich wydzielinie wykryto 69 składników, z których największy udział miały: kwas izomasłowy i kwas 2-metylomasłowy oraz ich estry[5]. Badania z 2018 roku wskazują na obecność substancji toksycznych nie tylko w wydzielinie, ale również w tkankach ich ciała[7]. W północnej Rosji do istotnych parazytoidów larw i poczwarek tej rynnicy należą muchówki Megaselia opacicornis i Cleonice nitidiuscula[6].
Gatunek północnopalearktyczny[4], ale ze względu na występowanie na Nizinie Środkowoeuropejskiej nie uznawany za borealno-górski[2]. W Europie stwierdzony został we Francji, Holandii, Niemczech, Włoszech, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Łotwie, Polsce[8], Czechach[3] i Rosji[8]. Na północ kontynentu sięga aż po skraje Fennoskandii[4] i Nową Ziemię[8]. Na wschód sięga przez Syberię i chińską Mandżurię po Sachalin i Japonię (Hokkaido)[2]. W Polsce jest rzadko spotykany, podawany jest z nielicznych lokalizacji[4], m.in. z Sudetów, Tatr, Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Kielc, Mazowsza, Pomorza Gdańskiego, Suwalszczyzny i Podlasia[9][2].
Przypisy edytuj
- ↑ Grzegorz Bobrowicz: Rynnica. [w:] Słownik przyrodniczy [on-line]. [dostęp 2019-02-10].
- ↑ a b c d e f g Andrzej Warchałowski: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze — Coleoptera. Zeszyt 94b Stonkowate — Chrysomelidae. Podrodziny: Chrysomelinae i Galerucinae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1973, s. 9-10, 49-54.
- ↑ a b c Jürgen Gross, Erik Schmolz, Monika Hilker. Thermal Adaptations of the Leaf Beetle Chrysomela lapponica (Coleoptera: Chrysomelidae) to Different Climes of Central and Northern Europe. „Environmental Entomology”. 33 (4), s. 799-806, 2004. DOI: 10.1603/0046-225X-33.4.799.
- ↑ a b c d e f B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Stonkowate – Chrysomelidae, część 1. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (16), 1990.
- ↑ a b M. Hilker, S. Schulz. Composition of larval secretion of Chrysomela lapponica (Coleoptera, Chrysomelidae) and its dependence on host plant. „Journal of Chemical Ecology”. 20 (5), s. 1075–1093, 1994.
- ↑ a b Elena L Zvereva, N.E. Rank. Host plant effects on parasitoid attack on the leaf beetle Chrysomela lapponica. „Oecologia”. 135 (2), s. 258-267, 2003.
- ↑ Elena L Zvereva, Lucia Doktorovová, Kateřina Hotová Svádová, Vitali Zverev, Pavel Štys, Dana Adamová-Ježová, Mikhail V. Kozlov, Alice Exnerová. Defence strategies of Chrysomela lapponica (Coleoptera: Chrysomelidae) larvae: relative efficacy of secreted and stored defences against insect and avian predators. „Biological Journal of the Linnean Society”. 124 (3), s. 533–546, 2018. DOI: 10.1093/biolinnean/bly045.
- ↑ a b c Chrysomela (Strickerus) lapponica Linnaeus, 1758. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-10].
- ↑ gatunek: Chrysomela lapponica Linnaeus, 1758. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2019-02-10].