Żukokształtne

nadrodzina owadów
(Przekierowano z Scarabaeoidea)

Żukokształtne, żuki (Scarabaeoidea) syn. chrząszcze blaszkoczułkie (Lamellicornia) – nadrodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych (Polyphaga). Jedyna nadrodzina serii lub infrarzędu Scarabaeiformia.

Żukokształtne
Scarabaeoidea[1]
Latreille, 1802
Ilustracja
Scarabaeus catenatus z rodziny poświętnikowatych
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Nadrząd

Endopterygota

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Infrarząd

Scarabaeiformia Crowson, 1960

Nadrodzina

Scarabaeoidea

Synonimy

Lamellicornia

Pleocma sp. z rodziny Pleocmidae
Enoplotrupes sharpi z rodziny gnojarzowatych
Hexarthrius parryi z rodziny jelonkowatych
Lamprima adolphinae, jelonek z podrodziny Lampriminae
Eulasia diadema z rodziny Glaphyridae
Omorgus carinatus z rodziny modzelatkowatych
Hybosorus arator z rodziny Hybosoridae
Dynastes neptunus z podrodziny rohatyńcowatych
Chalcothea resplendens z podrodziny kruszczycowatych
Ogrodnica niszczylistka z podrodziny rutelowatych

Nazewnictwo polskie

edytuj

Jako nazwa serii lub infrarzędu Scarabaeiformia funkcjonuje w języku polskim termin żukokształtne[2]. Termin ten jest jednak nieścisły i bywa także odnoszony do nadrodziny Scarabaeoidea[3]. Z kolei Bunalski zaleca stosowanie dla taksonu rangi nadrodziny określenia żuki[4]. Ponieważ synonimem Scarbaeoidea są Lamellicornia to w literaturze znaleźć można także nazwy chrząszcze blaszkorożne i chrząszcze blaszkoczułkie dla określenia nadrodziny[5].

Taksonomia

edytuj

Nadrodzina Scarabaeoidea wyróżniona została w 1802 roku przez Pierre’a-André Latreille’a. W 1960 roku Roy Crowson wyróżnił dla niej monotypową serię Scarabaeiformia. Początkowo jako grupę siostrzaną dla Scarabaeoidea proponowano Dascilloidea. Hipoteza ta została jednak odrzucona i późniejsze badania wskazują na bliskie pokrewieństwo żuków ze Staphyliniformia, podważając sens wyróżnienia żuków w osobną serię. Badania Beutela i Leschena z 2005 wskazują, że żuki mogą być grupą siostrzaną dla kladu złożonego z gnilikokształtnych i kałużnicokształtnych w Staphyliniformia. Badania te sugerują jednak parafiletyzm Staphyliniformia i podważają w ogóle tradycyjny podział chrząszczy wielożernych na serie (infrarzędy), gdyż może nie odzwierciedlać on filogenezy[6][7]. Z kolei wyniki badań zespołu Caterino wskazują na monofiletyzm kladu Haplogastra obejmującego linie zaliczane obecnie do Staphyliniformia i Scarabaeiformia[8].

Grupa ta jest dość zróżnicowana morfologicznie. Posiada jednak wiele cech pozwalających ją z łatwością wyróżnić. Czułki 7 do 11-segmentowe o buławce złożonej z listewkowatych członów. Część środkowa drugiego sternitu odwłoka silnie zredukowana. Ósmy tergit odwłoka w postaci pygidium. Cztery cewki Malpighiego. Przednie odnóża grzebne. Powiększone przednie biodra i uzębione przednie golenie. Pozostałe pary odnóży typu kroczącego. Tylne skrzydła typu kantaroidalnego z prawie całkowitym zanikiem żyłek poprzecznych. Larwy pędrakowate o dobrze wykształconych odnóżach i czułkach oraz pozbawione urogomf. Narządy kopulacyjne samców oraz cały segment genitalny zredukowane do tzw. spiculum gastrale[6][5].

Ekologia i zoogeografia

edytuj

Żukokształtne są w większości roślinożerne. Żywią się różnym pokarmem roślinnym: od humusu i rozkładających się szczątków roślin po ich żywe tkanki i soki. Część gatunków jest padlinożerna. Ponadto zdarzają się gatunki drapieżne, jak Spilophorus maculatus polujący na pluskwiaki. W literaturze często błędnie określa się gatunki z rodzajów Trichillum i Uroxys jako ektopasożyty. Błąd ten wynika z występowania tych chrząszczy w futrze leniwców. Gilmore i inni określili ich związek z leniwcami jako komensalizm[6].

Przedstawiciele żukokształtnych występują na całym świecie, we wszystkich krainach zoogeograficznych[5].

Systematyka

edytuj

Podział systematyczny żuków na przestrzeni lat był bardzo niejednolity. Różne wydawnictwa prezentowały różne poglądy na ich podział na rodziny i podrodziny. Jeden z nurtów nadawał rangę rodzin wszystkim niemal podrodzinom, wyróżniając takie rodziny jak plugowate (Aphodidae), rutelowate (Rutelidae), kruszczycowate (Cetonidae), chrabąszczowate (Melolonthidae), rohatyńcowate (Dynastidae), a jego konsekwencją było nadawanie rangi podrodzin plemionom, rodzajów podrodzajom itd. Przeciwstawny nurt wyróżniał Scarabaeidae, Trogidae i Geotrupidae traktując pozostałe jako podrodziny[4]. Prace wielu koleopterologów z końca XX w. doprowadziły do podziału Scarabaeoidea na kilkanaście rodzin, przy czym były one różnie definiowane i różne z nich traktowano jako podrodziny, w dodatku klasyfikowane w różnych rodzinach. W 1999 roku Browne i Scholtz wprowadzili podział, który został dość powszechnie zaakceptowany i z późniejszymi zmianami dzielił żukokształtne na następujące rodziny: Glaresidae, Passalidae, Lucanidae, Diphyllostomatidae, Trogidae, Bolboceratidae, Pleocomidae, Geotrupidae, Hybosoridae, Ochodaeidae, Glaphyridae i Scarabaeidae. Podział ten nie uwzględniał Belohinidae z racji trudności w znalezieniu materiału typowego jedynego gatunku tej rodziny[6]. Wreszcie w 2011 grupa 11 badaczy opublikowała pracę systematyzującą podział chrząszczy na wyższe rangi taksonomiczne. W pracy tej wyróżniono następujące rodziny i podrodziny żukokształtnych[9]:

seria: Scarabaeiformia

Przypisy

edytuj
  1. Scarabaeoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Roland Gerstmeier, przeł. Henryk Grabarczyk: Chrząszcze. Rozpoznawanie i oznaczanie. Multico, seria: Przewodnik kieszonkowy. ISBN 83-7073-105-8.
  3. Systematyka chrząszczy na: jezioro.com.pl. [dostęp 2014-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-17)].
  4. a b Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996. 
  5. a b c Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976.
  6. a b c d Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
  7. R.G. Beutel, R.A.B. Leschen, Phylogenetic analysis of Staphyliniformia (Coleoptera) based on characters of larvae and adults, „Systematic Entomology”, 30 (4), 2005, s. 510-548, DOI10.1111/j.1365-3113.2005.00293.x.
  8. Michael S. Caterino, Toby Hunt, Alfried P. Vogler, On the constitution and phylogeny of Staphyliniformia (Insecta: Coleoptera), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 34 (3), 2005, s. 655-672, DOI10.1016/j.ympev.2004.11.012.
  9. Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI10.3897/zookeys.88.807.