Skrzydlinka

Skrzydlinka
	; Gatunek typowy – A. saxatile
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	skrzydlinka
	Nazwa systematyczna
	Aethionema W. T. Aiton; Hortus Kew. ed. 2. 4: 80. Dec 1812
	Typ nomenklatoryczny
	A. saxatile (Linnaeus) W. T. Aiton
Synonimy
	Campyloptera Boiss.; Crenularia Boiss.; Eunomia DC.; Iberidella Boiss.; Lepia Desv.; Moriera Boiss.;
	Campyloptera Boiss.; Crenularia Boiss.; Eunomia DC.; Iberidella Boiss.; Lepia Desv.; Moriera Boiss.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Skrzydlinka (Aethionema) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych. Obejmuje ponad 50 gatunków (od co najmniej 54^[6], 56^[7] do 70^[8]) występujących w obszarze śródziemnomorskim i zachodniej Azji, centrum zróżnicowania rodzaju stanowi Azja Mniejsza, gdzie rośnie połowa gatunków tego rodzaju^[9]. 9 gatunków rośnie w Europie. Wiele gatunków jest uprawianych^[8] także w Europie środkowej^[10]. Od podobnych ubiorków różnią się całobrzegimi płatkami korony^[10].

Morfologia edytuj

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne lub półkrzewy, rzadziej rośliny jednoroczne lub dwuletnie^[10]. Pędy rozgałęziające się, prosto wzniesione lub podnoszące się, ulistnione, zwykle nagie^[5] i sine^[9], rzadziej owłosione^[5]. Niektóre gatunki kolczaste^[9].
Liście: Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe^[9], niewielkie, pojedyncze, całobrzegie, zwykle podługowate lub równowąskie, najczęściej siedzące, rzadziej krótkoogonkowe, często mięsiste lub skórzaste, niebieskozielone^[5]^[10].
Kwiaty: Zebrane w grona, zwykle wielokwiatowe, na cienkich szypułkach^[5]^[10], bez przysadek^[9]. Cztery działki kielicha są wyprostowane lub rozwarte, na szczycie zaokrąglone. Wewnętrzna para działek nieco rozdęta u nasady, podczas gdy zewnętrzna ma zwykle nieco kapturkowatą część szczytową. Cztery płatki korony mają barwę różową, czerwoną, białą lub – rzadko – żółtą. Kształt mają jajowaty, rzadziej podługowaty, u nasady czasem z paznokciem. Pręcików jest 6, przy czym cztery dłuższe mają nitki ze skrzydełkowatymi przydatkami, czasem ząbkowanymi lub palczasto podzielonymi. Zalążnia elipsoidalna, 1–2-komorowa, zwykle z 1–2 zalążkami w każdej z komór. Znamię główkowate siedzące lub na krótkiej szyjce^[5]^[10].
Owoce: Łuszczynka spłaszczona, jajowata, eliptyczna lub zaokrąglona, na brzegu zwykle oskrzydlona^[5]. Zawiera od 1 do 8 jajowatych, brązowych nasion^[5]^[9].

Systematyka edytuj

Rodzaj jest siostrzany wobec rodzaju Moriera wraz z którym tworzy plemię Aethionemeae, stanowiące klad bazalny w obrębie rodziny kapustowatych. Wyodrębnienie się tego rodzaju od przodków pozostałych przedstawicieli rodziny nastąpiło ok. 40 milionów lat temu. Pozycja filogenetyczna rodzaju jest potwierdzona ze 100% pewnością w badaniach molekularnych^[7].

Pozycja rodzaju według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)^[2].

Wykaz gatunków^[6]^[10]

Aethionema acarii Gemici & Leblebici
Aethionema alanyae H.Duman
Aethionema arabicum (L.) Andrz. ex DC.
Aethionema armenum Boiss. – skrzydlinka armeńska
Aethionema caespitosum (Boiss.) Boiss.
Aethionema capitatum Boiss. & Balansa
Aethionema carlsbergii Strid & Papan.
Aethionema carneum (Banks & Sol.) B.Fedtsch.
Aethionema cephalanthum (Bornm.) Bornm.
Aethionema cordatum (Desf.) Boiss.
Aethionema coridifolium DC. – skrzydlinka korisolistna
Aethionema demirizii P.H.Davis & Hedge
Aethionema diastrophis Bunge
Aethionema dumanii Vural & Adigüzel
Aethionema edentulum N.Busch
Aethionema erinaceum (Boiss.) Khosravi & Mumm.
Aethionema eunomioides (Boiss.) Bornm.
Aethionema fimbriatum Boiss.
Aethionema froedinii Rech.f.
Aethionema gileadense Post
Aethionema glaucinum Greuter & al.
Aethionema grandiflorum Boiss. & Hohen. – skrzydlinka wielkokwiatowa
Aethionema heterocarpum J.Gay
Aethionema heterophyllum (Boiss. & Buhse) Boiss.
Aethionema huber-morathii P.H.Davis & Hedge
Aethionema iberideum (Boiss.) Boiss. – skrzydlinka ubiorkowata
Aethionema karamanicum Ertugrul & Beyazoglu
Aethionema kopetdaghi Lipsky
Aethionema lepidioides Hub.-Mor.
Aethionema levandowskyi N.Busch
Aethionema lycium I.A.Andersson & al.
Aethionema marashicum P.H.Davis
Aethionema membranaceum DC.
Aethionema munzurense P.H.Davis & Yild.
Aethionema oppositifolium (Pers.) Hedge – skrzydlinka naprzeciwlistna
Aethionema orbiculatum (Boiss.) Hayek
Aethionema papillosum P.H.Davis
Aethionema polygaloides DC.
Aethionema retsina Phitos & Snogerup
Aethionema rhodopaeum D.K.Pavlova
Aethionema rotundifolium (C.A.Mey.) Boiss. – skrzydlinka okrągłolistna
Aethionema saxatile (L.) R.Br. – skrzydlinka skalna
Aethionema schistosum Boiss. & Kotschy – skrzydlinka łupliwa
Aethionema semnanensis Mozaff.
Aethionema speciosum Boiss. & A.Huet
Aethionema spicatum Post
Aethionema stylosum DC.
Aethionema subulatum (Boiss. & Heldr.) Boiss.
Aethionema syriacum (Boiss.) Bornm.
Aethionema thesiifolium Boiss. & Heldr.
Aethionema thomasianum J.Gay – skrzydlinka Thomasa
Aethionema transhyrcanum (Czerniak.) N.Busch
Aethionema trinervium (DC.) Boiss.
Aethionema turcica H.Duman & Aytaç
Aethionema umbellatum (Boiss.) Bornm.
Aethionema virgatum (Boiss.) Hedge

Zastosowanie edytuj

Rośliny ozdobne, sadzone w ogrodach skalnych i na rabatach, niewymagające w uprawie. Wymagają stanowisk słonecznych. Najlepiej rosną na glebie piaszczystej, zasobnej w wapń, dobrze zdrenowanej. Rozmnażane są z nasion lub sadzonek^[10].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-10-25] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-10-25].
↑ Aethionema. [w:] The Euro+Med Plantbase Project [on-line]. Botanic Garden and Botanical Museum Berlin-Dahlem. [dostęp 2013-10-25]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Aethionema. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-10-25]. (ang.).
↑ ^a ^b Aethionema. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-10-25].
↑ ^a ^b A. Al-Shehbaz, M.A. Beilstein, E.A. Kellogg. Systematics and phylogeny of the Brassicaceae (Cruciferae): an overview. „Plant Systematics and Evolution”. 259, s. 89-120, 2006. DOI: 10.1007/s00606-006-0415-z.
↑ ^a ^b David J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants. Cambridge University Press, 1997, s. 15. ISBN 0-521-41421-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f U.U. Eggli U.U., Aethionema BRASSICACEAE, [w:] U.U. Eggli, R.R. Nyffeler (red.), Dicotyledons: Rosids, Illustrated Handbook of Succulent Plants, Springer, s. 71-72, DOI: 10.1007/978-3-030-93492-7_10 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 40–41. ISBN 978-83-7506-845-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-10-25] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-10-25].

[4] Aethionema. [w:] The Euro+Med Plantbase Project [on-line]. Botanic Garden and Botanical Museum Berlin-Dahlem. [dostęp 2013-10-25]. (ang.).

[pakistan-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Aethionema. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-10-25]. (ang.).

[tpl-6] Aethionema. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-10-25].

[shehbaz-7] A. Al-Shehbaz, M.A. Beilstein, E.A. Kellogg. Systematics and phylogeny of the Brassicaceae (Cruciferae): an overview. „Plant Systematics and Evolution”. 259, s. 89-120, 2006. DOI: 10.1007/s00606-006-0415-z.

[mabberley-8] David J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants. Cambridge University Press, 1997, s. 15. ISBN 0-521-41421-0.

[eggli-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f U.U. Eggli U.U., Aethionema BRASSICACEAE, [w:] U.U. Eggli, R.R. Nyffeler (red.), Dicotyledons: Rosids, Illustrated Handbook of Succulent Plants, Springer, s. 71-72, DOI: 10.1007/978-3-030-93492-7_10 .

[grabowska-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 40–41. ISBN 978-83-7506-845-0.

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]