Jeanne Julie Éléonore de Lespinasse

Jeanne Julie Éléonore de Lespinasse
Data i miejsce urodzenia	9 listopada 1732 ; Lyon
Data i miejsce śmierci	23 maja 1776 ; Paryż
Zawód, zajęcie	pisarka
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Jeanne Julie Éléonore de Lespinasse (ur. 9 listopada 1732 w Lyonie, zm. 23 maja 1776 w Paryżu) – francuska autorka znana głównie dzięki swoim listom do hrabiego de Guibert. Była również założycielką jednego z bardziej znanych salonów Paryża, nazywano ją muzą Encyklopedystów.

Młodość edytuj

Julie de Lespinasse urodziła się w Lyonie jako nieślubna córka rozwiedzionej z mężem hrabiny d'Albon i hrabiego Gasparda de Vichy. Nazwisko podane w jej metryce urodzenia zostało zmyślone. Ponieważ jednak w tych czasach podejście do nieślubnych dzieci było raczej pobłażliwe, dzieciństwo spędziła w domu swojej prawdziwej matki, wychowując się razem z oficjalnymi potomkami. W 1739 zaszedł jednak fakt, który miał istotny wpływ na dalsze losy Julii. Zawarte zostało małżeństwo między Dianą, przyrodnią siostrą Julii i Gaspardem de Vichy, jej ojcem. Utrudniło to uregulowanie pozycji i sytuacji finansowej Julii. Ostatecznie, kiedy w 1748 zmarła hrabina d'Albon, Julia pozostała tylko z niewielkim legatem. Nie pozostało jej w tej sytuacji nic innego, jak przyjąć skromną posadę guwernantki w domu Diany de Vichy. Sytuacja ta trwała do momentu spotkania Julii z ciotką, siostrą Gasparda de Vichy, markizą du Deffand.

Salon Madame du Deffand edytuj

Mająca wtedy około pięćdziesięciu lat markiza du Deffand zaczynała mieć kłopoty zdrowotne. Zauroczona inteligencją i wdziękiem Julii, zaproponowała jej aby ta przeniosła się do Paryża i zamieszkała w jej mieszkaniu przy klasztorze św. Józefa, jako jej towarzyszka. Nastąpiło to po długich namowach, w roku 1754. W domu pani du Deffand spotykał się wtedy jeden z bardziej znanych między innymi z powodu częstych wizyt jednego z filarów Encyklopedii Jeana d’Alemberta salonów Paryża. Bywali tam filozofowie, dyplomaci artyści i politycy.

Początkowo stosunki pomiędzy dwiema damami układały się jak najlepiej. Znajomości wśród paryskiej elity intelektualnej i udział w odbywających się w salonie Mme du Deffand dyskusjach bardzo przyczyniły się do rozwoju duchowego Julii. Zaprzyjaźniła się ona w tym czasie blisko z d’Alembertem. Z czasem relacje Julii z jej gospodynią zaczęły się psuć. Ponieważ Mme du Deffand kładła się późno w nocy i lubiła dłużej pospać, zdarzało się, że przybyli goście (wśród nich d’Alembert, Anne-Robert-Jacques Turgot, François-Jean Chastellux, Jean-François Marmontel) czas oczekiwania na gospodynię spędzali w pokoju Julii, tworząc tym jakby mały salonik przy oficjalnym salonie. Pani du Deffand przeszkadzało to, że znacznie młodsza od niej Julia de Lespinasse zaczyna grać pierwsze skrzypce w jej własnym salonie. Zakończyło się to w roku 1764, kiedy to po gwałtownej kłótni z ciotką, Julia de Lespinasse wyprowadziła się od niej.

Salon Julii de Lespinasse edytuj

Julia zamieszkała kilka domów dalej, przy tej samej ulicy św. Dominika, przy której mieszkała pani du Deffand. Rozstanie Julii z jej chlebodawczynią stało się w Paryżu sensacją. Wielu wspólnych znajomych pospieszyło pannie de Lespinasse z pomocą. Prowadząca konkurencyjny salon pani Geoffrin ostentacyjnie sprzedała cesarzowej Katarzynie swoją kolekcję obrazów van Loo i z otrzymanej sumy ufundowała dla Julii dożywotnią rentę. Zebrane środki okazały się wystarczające, aby zapewnić mmle de Lespinasse skromne, lecz godne utrzymanie.

Wielu bywalców salonu pani du Deffand, solidaryzując się z pokrzywdzoną ich zdaniem Julią, zaczęło bywać w domu panny de Lespinasse. Powstał w ten sposób nowy, konkurencyjny salon. Wśród tych osób był zaprzyjaźniony z gospodynią d’Alembert, który nawet w domu Julii zamieszkał. Pociągnęło to za sobą przeniesienie się do salonu panny de Lespinasse spotkań całego środowiska Encyklopedystów, którzy poza poniedziałkowymi i środowymi obiadami u pani Geoffrin, bywali u Julii niemal codziennie.

Markiz de Mora edytuj

Markiz de Mora był synem hiszpańskiego ambasadora w Paryżu. Ożeniony w wieku dwunastu lat, w wieku dwudziestu był już wdowcem. Kiedy przybył do Paryża, miał lat dwadzieścia pięć. Ponieważ młody de Mora chętnie przebywał w towarzystwie intelektualistów, w paryskich salonach, siłą rzeczy spotkał w 1766 pannę de Lespinasse. Louise zapałała do niego gorącym odwzajemnionym uczuciem. Markiz de Mora planował wbrew woli swojej arystokratycznej rodziny wziąć z Julią de Lespinasse ślub, jednak gruźlica na tyle pogorszyła jego stan zdrowia, że musiał w 1772 roku wyjechać z Paryża. W 1774 wyruszył w drogę powrotną, aby wypełnić daną Julii obietnicę małżeństwa, zmarł jednak w Bordeaux w trakcie podróży. Louise de Lespinasse i markiz de Mora prowadzili bogatą korespondencję, która niestety nie zachowała się do naszych czasów.

Hrabia de Guibert edytuj

Historia znajomości Louise de Lespinasse z de Guibertem rozpoczęła się w 1772 roku, jeszcze w ostatnich miesiącach pobytu w Paryżu markiza de Mora. Jacques Antoine Hypolyte de Guibert był zawodowym wojskowym i znanym w paryskich salonach literatem (jego książka Essai général de tactique wywarła duży wpływ na Napoleona). Początkowo relacja pomiędzy Julią de Lespinasse a hrabią de Guibert opierała się na przyjaźni, jednak z czasem, po śmierci markiza de Mora, przerodziła się w głębszy związek. Ponieważ de Guibert dużo podróżował, Julia de Lespinasse prowadziła z nim obfitą korespondencję. Listy jej są bardzo osobiste, pokazują głębię przeżyć zakochanej kobiety, ale są również cennym dokumentem epoki, jak to określił Tadeusz Boy-Żeleński Odbija się w nich wieloma powierzchniami fizjognomia wieku. Po śmierci Julii listy zostały zwrócone przez d’Alemberta hrabiemu de Guibert. Korespondencja po raz pierwszy opublikowana została w 1809 z inicjatywy wdowy po de Guibercie.

Bibliografia edytuj

Encyclopædia Britannica Eleventh Edition (1910–1911). [dostęp 2009-01-16]. (ang.).
Tadeusz Żeleński-Boy: Mózg i płeć – dzieła zebrane t. IX. Warszawa: PIW, 1957.