Żywokost
Żywokost (Symphytum L.) – rodzaj roślin liczący około 27[4]–35[5][6] gatunków. Rośliny te występują w Europie (11 gatunków), w basenie Morza Śródziemnego, regionie Kaukazu i Azji zachodniej (w Turcji 20 gatunków)[5][6]. W Polsce dziko rosną cztery gatunki (żywokost bulwiasty S. tuberosum, czeski S. bohemicum (uznawany też za podgatunek żywokostu lekarskiego[4]), sercowaty S. cordatum i najbardziej rozpowszechniony – żywokost lekarski S. officinale)[7]. Poza tym niektóre inne gatunki są uprawiane i przejściowo dziczejące[7][8]. W środowisku naturalnym rośliny te zasiedlają siedliska wilgotne i leśne, także łąki, murawy i tereny skaliste[6]. Niektóre gatunki stosowane są w ziołolecznictwie[5], a szereg jest uprawiany jako rośliny ozdobne. W wielu miejscach gatunki wprowadzone do upraw stały się gatunkami inwazyjnymi (np. w Wielkiej Brytanii S. caucasicum[6] i S. × uplandicum[5]).
_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%97_%D0%B1%D0%BE%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%C2%AB%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D1%96_%D0%BE%D1%80%D1%85%D1%96%D0%B4%D0%B5%D1%97%C2%BB_P1220610.jpg) Żywokost lekarski | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
żywokost |
| Nazwa systematyczna | |
| Symphytum L. Sp. Pl. 136. 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
S. officinale Linnaeus[3] | |
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Byliny osiągające do 2 m wysokości, o pędach pokrytych szorstkimi włoskami[6]. Korzenie grube[9].
- Liście
- Skupione w rozecie przyziemnej i skrętolegle rozmieszczone wzdłuż łodygi[6]. Często o nasadzie zbiegającej wzdłuż łodygi[9].
- Kwiaty
- 5-krotne[6], zebrane w skrętki na szczycie rozgałęzień łodygi[9]. Działki kielicha zrośnięte tylko u nasady lub co najwyżej do połowy, ich łatki są nierówne, nieznacznie powiększające się w czasie owocowania[9]. Płatki korony zrośnięte w długą rurkę, koloru białego, jasnożółtego, różowego, czerwonego, fioletowego i niebieskiego, często zmieniającego się w czasie kwitnienia i przekwitania[6]. W rurce korony znajdują się lancetowate osklepki[9]. Pręciki równej długości, krótsze od rurki korony[6], pylniki równowąsko podługowate[9]. Zalążnia górna, czterokomorowa, z pojedynczą, nitkowatą szyjką słupka zwykle wystającą z rurki korony[6][9]. Znamię główkowate[9].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na cztery pomarszczone, rzadko gładkie rozłupki[6][9].
Systematyka edytuj
Rodzaj należy do podplemienia Boragininae, plemienia Boragineae, podrodziny Boraginoideae z rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[10].
- Symphytum aintabicum Hub.-Mor. & Wickens
- Symphytum anatolicum Boiss.
- Symphytum asperum Lepech. – żywokost szorstki
- Symphytum × bicknellii Buckn.
- Symphytum bornmuelleri Buckn.
- Symphytum brachycalyx Boiss.
- Symphytum bulbosum K.F.Schimp.
- Symphytum carpaticum Yu.M.Frolov
- Symphytum caucasicum M.Bieb. – żywokost kaukaski
- Symphytum circinale Runemark
- Symphytum cordatum Waldst. & Kit. ex Willd. – żywokost sercowaty
- Symphytum creticum (Willd.) Runemark
- Symphytum davisii Wickens
- Symphytum × ferrariense C.Massal.
- Symphytum grandiflorum DC. – żywokost wielkokwiatowy
- Symphytum gussonei F.W.Schultz
- Symphytum hajastanum Gvin.
- Symphytum ibiricum Steven
- Symphytum kurdicum Boiss. & Hausskn.
- Symphytum longisetum Hub.-Mor. & Wickens
- Symphytum × mosquense S.R.Majorov & D.D.Sokoloff
- Symphytum officinale L. – żywokost lekarski
- Symphytum orientale L.
- Symphytum ottomanum Friv.
- Symphytum podcumicum Yu.M.Frolov
- Symphytum pseudobulbosum Azn.
- Symphytum savvalense Kurtto
- Symphytum sylvaticum Boiss.
- Symphytum tauricum Willd.
- Symphytum tuberosum L. – żywokost bulwiasty
- Symphytum × ullepitschii Wettst.
- Symphytum × uplandicum Nyman – żywokost uplandzki
- Symphytum × wettsteinii Sennholz
Zastosowanie edytuj
Ziołolecznictwo edytuj
Żywokost przejściowo wycofano z listy ziół leczniczych jako roślinę posiadającą właściwości niekorzystne dla zdrowia. Po wielu dyskusjach przywrócono go na listę i można nadal stosować go w ziołolecznictwie jako środek do pobudzania wzrostu tkanki kostnej, skórnej i mięśniowej[11].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
- ↑ a b Symphytum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-30].
- ↑ a b c Symphytum Tourn. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-29].
- ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 897, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 234. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 173, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 173-174. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f g h i Symphytum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-30].
- ↑ Genus: Symphytum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-30].
- ↑ Marta Leśnicka, Zielska zioła i ziółka, Gdańsk 2000: Tower Press 2000, s. 65.