Wikipedia

Helena Syrkusowa

polska architekt

Helena Syrkusowa, ps. „Niemirowska”[1] (ur. 14 maja 1900 w Warszawie, zm. 19 listopada 1982 tamże) – polska architekt, profesor na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej pochodzenia żydowskiego.

Helena Syrkusowa
Data i miejsce urodzenia

14 maja 1900
Warszawa

Data i miejsce śmierci

19 listopada 1982
Warszawa

Narodowość

żydowska

Alma mater

Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

Odznaczenia
Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Fragment osiedla przy ul. Pruszkowskiej
Grób Heleny Syrkusowej na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Życiorys edytuj

Urodziła się w rodzinie Izaaka (Ignacego) Eliasberga (1860–1929), doktora warszawskiego Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów, i Stelli z Bernsteinów (1879–1963), nauczycielki[1][2]. W publikacjach prasowych do 1935 używała pseudonimu Niemirowska. Początkowo uczyła się w domu, następnie w latach 1908–1911 w szkole Szalayowej, a od września 1912 w trzeciej klasie ośmioklasowej szkoły handlowej Anieli Wereckiej w Warszawie, którą ukończyła w czerwcu 1918. Studiowała w latach 1918, 1920–1922 na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Z powodu wypadków wojennych pracowała w szpitalu i kantynie (1918–1920). W latach 1920–1921 pobierała lekcje rysunku odręcznego u Romana Kramsztyka. Od 1923 uczestniczyła w zajęciach na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego[3].

Wraz z Szymonem Syrkusem, Barbarą i Stanisławem Brukalskim, Bohdanem Lachertem, Józefem Szanajcą założyła w 1926 grupę twórczą Praesens. W latach 1925–1929 pełniła funkcję sekretarza tej grupy. 14 lipca 1927 poślubiła Szymona Syrkusa[4] i od roku 1930 stała się współautorką wszystkich jego projektów.

Grupa Praesens stała się w roku 1928 polską sekcją Congrés Internationaux d’Architecture Moderne (CIAM). Helena Syrkusowa wzięła udział w 1933 wraz z Le Corbusierem w czwartej konferencji CIAM na pokładzie transatlantyku S.S. Patris II podczas rejsu z Marsylii do Aten[5]. W 1934 wyjechała do Zurychu dla pogłębienia wiedzy na temat konstrukcji budowlanych pod kierunkiem prof. Karla Mosera[3].

W czasie okupacji niemieckiej pracowała razem z mężem w konspiracyjnej Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej (PAU) działającej w strukturze Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego[6].

W maju 1945 wróciła do Warszawy[7]. W tym samym miesiącu została pracownikiem Wydziału Propagandy Biura Odbudowy Stolicy[8], a w 1946 sekretarzem generalnym Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy[8]. Tytuł inżyniera architekta otrzymała w 1948 (nadany przez Radę Wydziału Architektury i Senat Politechniki Warszawskiej) na podstawie ustawy o stopniu inżyniera z 28 stycznia 1948, pozwalającej przyznać go osobom posiadającym wiadomości techniczne na poziomie wymaganym od absolwentów wyższych szkół technicznych[3]. W latach 1948–1955 pełniła funkcję jednego z wiceprezesów CIAM. W 1955 została mianowana profesorem Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej.

W czasach Polski Ludowej krytykowała dominację niefunkcjonalnych i oszczędnościowych bloków mieszkalnych z małymi mieszkaniami i zbyt dużą gęstość zabudowy oraz stosowanie typowej wielkiej płyty jako jedynej technologii w budownictwie[9][10].

23 sierpnia 1980 dołączyła do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[11].

Zmarła w Warszawie, została pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C2-11-6)[12].

Twórczość edytuj

Realizując swoje lewicowe poglądy społeczne, Syrkusowa zajęła się projektowaniem osiedli mieszkaniowych dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W latach 1931–1935 zrealizowała wraz z mężem osiedle mieszkaniowe na Rakowcu przy ulicy Pruszkowskiej. W 1939 zbudowała luksusową, modernistyczną kamienicę mieszkalną przy ul. Jaworzyńskiej 6 w Warszawie według pięciu zasad architektury nowoczesnej Le Corbusiera[5].

Za największe osiągnięcie Syrkusów w okresie powojennym uważa się awangardowe, funkcjonalistyczne osiedle Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Kole w Warszawie, rozpoczęte w 1947. Bloki mieszkalne wyróżniają się formą charakterystycznych słupów (fr. pilotis), na których wznoszą się nad ziemią, dzięki czemu nie zaburzają zastanego krajobrazu bogatego w zieleń[13]. Mieszkania są funkcjonalne, wiele z nich jest dwustronnych z loggią oraz z widną kuchnią, widną łazienką i widnym przedpokojem[14]. Przy budowie osiedla zastosowano nowatorską technologię budowy ścian zewnętrznych z bloków pianobetonu z gotową betonową warstwą licową. Osiedle odwiedził Pablo Picasso w 1948 na zaproszenie państwa Syrkusów i w jednym z bloków na ulicy Sitnika namalował Syrenkę z młotkiem zamiast miecza w dłoni[13]. W tej samej technologii Syrkusowie zaprojektowali też osiedle na warszawskiej Pradze[15][16].

Odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

Helenę Syrkusową i jej męża Szymona upamiętnia jedna z tablic Praskiej Galerii Sław wmurowanych w chodnik ul. Stalowej w Warszawie w 2017[19].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 325. ISBN 978-83-280-3725-0.
  2. ↑ Beata Chomątowska, Lachert i Szanajca: Architekci awangardy, 2014.
  3. ↑ a b c Józef Piłatowicz. Poglądy Heleny i Szymona Syrkusów na architekturę w latach 1925–1956. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. Tom 54, nr, s. 123–164, 2009. Warszawa: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. ISSN 0023-589X. [dostęp 2024-03-13]. 
  4. ↑ Syrkus Szymon POLIN Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-03-13].
  5. ↑ a b Józef Piłatowicz, Poglądy Heleny i Szymona Syrkusów na architekturę w latach 1925–1956, Warszawa 2009.
  6. ↑ Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 160. ISBN 83-209-0837-X.
  7. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 86. ISBN 978-83-280-3725-0.
  8. ↑ a b Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 454. ISBN 978-83-280-3725-0.
  9. ↑ Helena Syrkus, Archipelag CIAM. Listy Heleny Syrkus Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, Warszawa 2019 [online] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-29].
  10. ↑ Helena Syrkus, Architekt sam musi być optymistą. „Polityka” 1980 nr 32 [online].
  11. ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
  12. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  13. ↑ a b Jerzy S. Majewski Gazeta Wyborcza „Wola. Projektanci osiedla Koło musieli złożyć samokrytykę” 29.07.2016.
  14. ↑ Budynek mieszkalny przy ul. Ringelbluma 2, Warszawa, arch. Helena Syrkus 1947.
  15. ↑ Michał Laszczkowski: Kobiety niepodległej. Warszawa: Biuro Programu „Niepodległa”, 2021, s. 147. ISBN 978-83-956053-2-1. (pol.).
  16. ↑ Osiedle WSM Koło. www.warszawskie-mozaiki.pl. [dostęp 2023-03-01].
  17. ↑ In memoriam – Pamięci Architektów Polskich – Helena Syrkus [online], inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 2022-06-09].
  18. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
  19. ↑ Na Stalowej odsłonięto Praską Galerię Sław. twoja-praga.pl, 30 września 2017. [dostęp 2023-03-01].

Bibliografia edytuj

  • Eric Paul Mumford, The CIAM discourse on urbanism, 1928-1960, MIT Press, Cambridge, Mass, 2002 ISBN 978-0-262-63263-8.
  • Helena Syrkus, Ku idei osiedla społecznego 1925-1975, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976
  • Helena Syrkus, Społeczne cele urbanizacji. Człowiek i środowisko, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, ISBN 83-01-03388-6.
  • Archipelag CIAM. Listy Heleny Syrkus / CIAM Archipelago. The Letters of Helena Syrkus, red. Aleksandra Kędziorek, Katarzyna Uchowicz, Maja Wirkus, Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2019, ISBN 978-83-951542-2-5.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Helena_Syrkusowa&oldid=73613961”