Józef Mączka
Józef Mieczysław Mączka (ur. 2 czerwca 1888 w Zaleszanach, zm. na początku września[a] 1918 w Paszkowskiej Stanicy k. Jekaterynodaru) – polski żołnierz, porucznik, poeta legionowy. Kawaler Orderu Virtuti Militari.
| |
 porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
2 czerwca 1888 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
pocz. września 1918 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1918 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja |
|
| Jednostki |
2 Szwadron Jazdy Legionów |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
  
| |
.png){kind=small}
.jpg)
Życiorys edytuj
Był synem Heleny z domu Ambroziewicz i Franciszka Mączki, który jako kilkunastoletni chłopak wziął udział w powstaniu styczniowym. Miał brata Władysława (ur. 1890, także legionista, potem oficer Wojska Polskiego), który został mężem Marii Iwańczyk (jej siostrą była Anna, po mężu Przystasz, matka Zbigniewa, Mieczysława i Danuty Przystaszów)[1][2].
Józef Mączka uczył się w szkole ludowej w Oleszycach, następnie w C. K. V Gimnazjum we Lwowie, C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku, gdzie w 1903 ukończył V klasę[3][4], a od 1905 w gimnazjum w Rzeszowie, gdzie w 1907 zdał egzamin dojrzałości. Następnie został studentem Wydziału Inżynierskiego Politechniki Lwowskiej. Równocześnie z nauką pracował zarobkowo jako urzędnik w dyrekcji kolei.
W 1913 został członkiem Związku Strzeleckiego. W 1914 został chrzestnym ojcem Mieczysława Przystasza[1][2]. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich i został przydzielony do 2 szwadronu jazdy Legionów, dowodzonym przez Zbigniewa Dunin-Wąsowicza. Służył w nim do września 1914. W momencie wyjazdu na front pluton, w którym służył Mączka został przeniesiony do Komendy Legionów, stanowiąc jej pluton sztabowy. W plutonie tym Józef Mączka przeszedł cały szlak legionowy. Brał udział w kampaniach karpackich i bukowińskiej. 23 sierpnia 1915 awansował do stopnia chorążego kawalerii a 1 listopada 1916 został awansowany do stopnia podporucznika. Po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym. Od 1 stycznia 1917 był żołnierzem w 2 pułku ułanów Legionów Polskich, uzyskując awans do stopnia porucznika.
Po przejściu II Brygady przez front pod Rarańczą, w lutym 1918 Józef Mączka został internowany przez Austriaków w Synowódzku. 28 lutego w przebraniu kolejarza uciekł z obozu i 20 marca został żołnierzem II Korpusu Polskiego gen. Józefa Hallera. W bitwie pod Kaniowem dostał się do niemieckiej niewoli. Jednak uciekł i rozpoczął pracę w Polskiej Organizacji Wojskowej w jej Komendzie Naczelnej nr 3, obejmującej teren Ukrainy. Zajmował się przerzutem rozbitków z Legionów Polskich na Kubań do dywizji gen. Żeligowskiego. Później sam został żołnierzem tej dywizji w grupie płk. Zielińskiego.
6 września 1918 por. Józef Mączka zmarł na cholerę w Paszkowskiej Stanicy koło Jekaterynodaru. Za udział w walkach Legionów i pracę w Polskiej Organizacji Wojskowej, porucznik Józef Mączka został odznaczony Orderem Virtuti Militari (nr 7694) oraz Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości. W listopadzie 1933 roku jego prochy zostały sprowadzone do kraju[5] i pochowane w kwaterze legionowej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[5] (kwatera A5-pomnik-1)[6].
Twórczość edytuj
Józef Mączka był również znanym, najwybitniejszym poetą legionowym. W 1917 wydał tomik poezji „Starym szlakiem”, który miał jeszcze trzy wydania w okresie międzywojennym. Znanymi wierszami jego autorstwa, nauczanymi i deklamowanymi przez uczniów gimnazjalnych były m.in. Starym szlakiem, Przysięga, Droga Legionów, Ułańskie czako, Kiedyś, Rotmistrzowej sławie (poświęcony dowódcy szarży pod Rokitną, którym był rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz)[7]. Po upadku PRL opublikowano antologię wierszy legionowych z licznymi wierszami Mączki[8] („Wstań Polsko moja” (red. Kajtoch J.), PAIR MYJAKPRESS, Sandomierz 1997, ISBN 83-86436-41-7), a w 2009 r. wznowiono tom jego poezji z 1917, zamieszczając też w nim sześć nigdy wcześniej nie drukowanych utworów Mączki[8] („Starym szlakiem i inne wiersze”, Universitas, Kraków 2009, ISBN 978-83-242-0869-2, wyd. elektroniczne: ISBN 978-83-242-1010-7).
Na Wigilię 1914 roku Józef Mączka skomponował kolędę dla Komendy Legionów:
W dzień Bożego Narodzenia
W dzień Bożego Narodzenia
Radość wszelkiego stworzenia,
Dziś w Legionach wielkie święto:
Ofensywę rozpoczęto,
Rozpoczęto.
Pan jenerał[9] przodem jedzie,
Do ataku sam nas wiedzie,
A Zagórski[10] robi plany,
Już trzy noce niewyspany,
Niewyspany.
Jakubowski[11] mu pomaga,
(W sztabie wielka to powaga),
A Wyrostek[12] i Dzwonkowski[13]
Też niemało mają troski,
Mają troski.
Merwin[14], co był redaktorem,
Teraz już żołnierza wzorem:
W kąt nożyce i gazety,
Jeździ z nami na wedety,
Na wedety.
Pułkownika Wiszka[15] głowa
Wszystkich nas tu cudem chowa:
Gdyby nie on ― już by cała
Polska głodem przymierała,
Przymierała.
Pan Krasicki[16] ułan chwacki
Zamaszysty i junacki,
I Brzeziński[17] rotmistrz klawy
Do szablicy i zabawy.
Durski z buzią jak panienka
Żadnej bitwy się nie lęka,
I Łepkowski chociaż młody
Rżnie do ognia jak do wody.
Już Drewnowski z drutów zwojem
Jedzie z całym swym konwojem,
Gdy tam w linii coś się psuje
On wnet wszystko podrutuje.
Migurskiego telefony
Sieją strach na wszystkie strony
A Grzybowski wszystkim znany
Wiezie list do ukochanej.
Panie Jezu, Dziecię Małe,
Dajże nam zwycięstwo, chwałę,
Niech w żołnierskiej tej kolędzie
Chwała Tobie wieczna będzie,
Wieczna będzie
Odniesienia edytuj
- W połowie 1938 Bolesław Lewicki uzyskał tytuł naukowy doktora filozofii na podstawie pracy pt. Poeta i Legiony, dotyczącej twórczości Józefa Mączki[18].
- W 1958 ukazała się publikacja pt. Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, do której władze cenzorskie PRL odrzuciły artykuł autorstwa Józefa Stachowicza o Józefie Mączce[19].
- W 2018 roku folk rockowy zespół Łubu Dubu z Głogowa Małopolskiego nagrał płytę pod tytułem Mączka, na której znajdują się utwory z wierszami Józefa Mączki[20].
Ordery i odznaczenia edytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 7694[21]
- Krzyż Niepodległości[21]
- Krzyż Walecznych
Uwagi edytuj
- ↑ Jedno ze źródeł podało dzień śmierci 9 września, autorzy książki O kawalerii polskiej XX wieku wskazali 2 lub 6 września, zaś Eligiusz Tomkowiak i również Bogusław Polak podali datę 5 września.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Listy 2000 ↓, s. 21.
- ↑ a b Jedno 2001 ↓, s. 9.
- ↑ 22. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1902/1903. Sanok: 1903, s. 51.
- ↑ Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. Errata.
- ↑ a b O kawalerii polskiej XX wieku s. 26.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- ↑ Józef Stachowicz: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 45. ISBN 83-901827-1-8.
- ↑ a b Gałęzowski M., 2022: Ułan – poeta Żelaznej Brygady. Historia Do Rzeczy, nr 10 (116): 56-59.
- ↑ Karol Durski-Trzaska.
- ↑ Włodzimierz Zagórski-Ostoja.
- ↑ Jan Skorobohaty-Jakubowski.
- ↑ Michał Wyrostek – dr, adwokat, członek PPSD, szef kancelarii sztabowej Komendy Legionów (ewidencja), pracownik Krajowego Inspektoratu Zaciągu.
- ↑ Zygmunt Dzwonkowski.
- ↑ Bertold Merwin (właściwie Baruch Menkes; 1879–1946) – nauczyciel, publicysta, literat, ppłk WP, dziennikarz, redaktor; od września 1914 r. w Legionach, przydzielony do Komendy Legionów, pracownik Krajowego Inspektoratu Zaciągu, później Dowództwa Ośrodka Uzupełnień PKP, internowany w obozie Dulfalva, publikował prace i artykuły poświęcone Legionom, szczególnie II Brygadzie: Legiony w Karpatach (1915), Legiony w boju (1916), Z życia w Legionach (1918), Z Dulfalvy do Tagliamento (1918).
- ↑ Wacław Wiszka – płk austriacki przydzielony do Komendy Legionów jako nadintendent, złośliwie nazywany „Wischka”.
- ↑ August Krasicki.
- ↑ Jan Dunin-Brzeziński.
- ↑ Promocja na Uniwersytecie J. K. we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 145 z 1 lipca 1938.
- ↑ Józef Stachowicz: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 240. ISBN 83-901827-1-8.
- ↑ Mączka – YouTube [online], YouTube [dostęp 2019-09-10] (pol.).
- ↑ a b Polak (red.) 1993 ↓, s. 135.
Bibliografia edytuj
- Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich, Warszawa: Gryf, 1998, ISBN 83-85209-54-9, OCLC 830286474.
- Tadeusz Kasprzycki Kartki z dziennika oficera I Brygady Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1934.
- „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” nr 17 (luty 1998), Tarnobrzescy Kawalerowie Virtuti.
- Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 26. ISBN 83-04-03364-X.
- Eligiusz Tomkowiak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. T. II (1914-1921) Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993, s. 135–136. ISBN 83-900510-0-1.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
- Listy z więzienia Mieczysława Przystasza z lat 1945–1954. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2000, s. 14–82. ISBN 83-913281-0-4.
- Danuta Przystasz: Jedno życie. Tak mało... Tak wiele... Sanok: 2001, s. 1–93.
- Wywiad z Danutą Przystasz w Archiwum Historii Mówionej. 1944.pl / Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2022-08-10].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zbiór poezji „Starym szlakiem” w bibliotece Polona