Poprad (miasto)
Poprad (węg. Poprád, niem. Deutschendorf) – miasto powiatowe na Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Spisz. Największe miasto tego regionu. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców przekraczającą 50 tys., Poprad zajmował dziesiąte miejsce wśród najludniejszych słowackich miast[2].
 Plac św. Idziego w Popradzie. Po prawej renesansowa dzwonnica (1658), w głębi kościół św. Idziego (XIII w.) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Region | |||||
| Burmistrz |
Anton Danko | ||||
| Powierzchnia |
63,11[1] km² | ||||
| Wysokość |
672 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
0 52 | ||||
| Kod pocztowy |
058 01 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
PP | ||||
Położenie na mapie kraju preszowskiego  | |||||
Położenie na mapie Słowacji  | |||||
 49°03′24″N 20°17′51″E/49,056667 20,297500
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Położenie
Poprad leży na wysokości 672 m n.p.m. nad rzeką Poprad, w Kotlinie Popradzkiej i u południowych podnóży Tatr.
Historia
Okolice dzisiejszego Popradu, już wtedy zasiedlone, do połowy XIII wieku znajdowały się w granicach Polski. Prawdopodobnie po najazdach tatarskich w I połowie XIII w. wkroczyli tam Węgrzy, którzy na zniszczone przez najazdy tereny sprowadzili osadników narodowości niemieckiej. Zakładali oni nowe osiedla, często sąsiadujące z dawnymi słowiańskimi, jak również zaludniali osady już istniejące, nierzadko tworząc w nich większość. Na terenie dzisiejszego Popradu istniało kilka takich osad:
- właściwy Poprad (niem. Deutschendorf), wzmiankowany w 1256, w którym Niemcy tworzyli większość aż do XVII wieku, w 1921 – 34%, w 1940 – 15%[3],
- Maciejowce (słow. Spišské Matejovce, niem. Matzdorf), wzmiankowane w 1251, o ludności niemal wyłącznie niemieckiej; jeszcze w okresie międzywojennym ich potomkowie stanowili ok. 60% mieszkańców miejscowości[3],
- Spiska Sobota (słow. Spišská Sobota, niem. Georgenberg), wzmiankowana w 1256; najważniejsza z osad, ośrodek handlowy i targowy, konkurujący nawet z Lewoczą i Kieżmarkiem, w 1921 43% mieszkańców było Niemcami, w 1940 już tylko 15%[3],
- Wielka (słow. Veľká, niem. Felka), wzmiankowana w 1268; początkowo największa z osad, która jednak upadła po katastrofalnym pożarze w 1556, w 1921 30% ludności niemieckiej, w 1940 12%[3],
- Straże (słow. Stráže pod Tatrami, niem. Michelsdorf), wzmiankowane w 1276, stanowiące początkowo strażnicę na granicy polsko-węgierskiej, w 1921 42% Niemców, w 1940 25%[3],
- Kwietnica (słow. Kvetnica).
Miejscowości te, z wyjątkiem Kwietnicy, w 1412 zostały zastawione królowi polskiemu w ramach tzw. zastawu spiskiego, co przyczyniło się do ich rozwoju. Stanowiły część polskiego starostwa spiskiego. W granicach Polski znajdowały się formalnie do 1772, choć teren ten został zajęty przez Austriaków już w 1769 r. Później zostały włączone do Węgier.
Od XVI do XVIII wieku w okolicy wydobywano miedź. W XIX wieku rozwinęła się Kwietnica, która do dziś jest kurortem i uzdrowiskiem. Aż do końca XIX wieku wszystkie osady były podobnej wielkości, a najbardziej znaczącą spośród nich była Spiska Sobota – siedziba władz powiatu. Jednak już w 1871 przeprowadzono przez Poprad linię kolejową z Bogumina do Koszyc, co spowodowało dynamiczny rozwój Popradu, który już na początku XX wieku stał się największym miastem, daleko dystansując pozostałe osady. W 1908 powstała elektryczna kolejka łącząca miasto z letniskami w Wysokich Tatrach. W 1918 miasto znalazło się w granicach nowo powstałej Czechosłowacji. W 1927 r. siedzibę władz powiatu przeniesiono ze Spiskiej Soboty do Popradu. Podczas II wojny światowej w Popradzie mieścił się niewielki obóz koncentracyjny. W 1944 Niemcy zamieszkujący te tereny uciekli na zachód przed zbliżającą się Armią Czerwoną, która wkroczyła na tereny w styczniu 1945. W 1946 połączono Poprad ze Spiską Sobotą i z Wielką, w 1960 przyłączono Straże, w 1974 Maciejowce.
Współczesność
Dziś Poprad jest węzłem komunikacyjnym i ośrodkiem przemysłowym – swoje oddziały mają tu m.in. Whirlpool, Tatravagónka, Tatramat, Pivovar Poprad, BOP i Perkins. Nie ma tu miejscowej wyższej uczelni, ale są oddziały City University Bellevue z USA, Uniwersytetu Macieja Bela w Bańskiej Bystrzycy i Uniwersytetu Katolickiego w Rużomberku. Istnieje tu Muzeum Podtatrzańskie (Podtatranské múzeum). Od 1993 co roku odbywa się w Popradzie międzynarodowy festiwal filmów o górach.
W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, elektrotechniczny, spożywczy, drzewny oraz chemiczny[4].
Dzielnice miasta
Obecnie miasto Poprad składa się z pięciu dawnych samodzielnych miast i jednej osady
- Staré Mesto (właściwy Poprad, niem. Deutschendorf),
- Spiska Sobota (Spišská Sobota, węg. Szepesszombat, niem. Georgenberg),
- Straże pod Tatrami (Stráže, węg. Strázsa),
- Wielka (Veľká, niem. i węg. Felka),
- Maciejowce (Matejovce, węg. Mateóc, niem. Matzdorf),
- Kwietnica (Kvetnica, niem. Blumental).
Zabytki
W centrum Popradu zwraca uwagę pięknie odrestaurowany rynek o soczewkowatym planie, otoczony barokowymi i klasycystycznymi domami, stawianymi na średniowiecznych jeszcze parcelach. Nad rynkiem dominuje wczesnogotycki (według niektórych źródeł[jakich?] późnoromański) kościół pw. św. Idziego z końca XIII w. (zachowana część starych murów wieży i nawy), przebudowany w XV w. Z okresu tej przebudowy pochodzą cenne malowidła ścienne, w tym malowidło na łuku tęczowym, będące najstarszą znaną panoramą Tatr Wysokich. Wystrój wnętrza w większości rokokowy. Ze starego wyposażenia zachowała się brązowa, gotycka chrzcielnica z 1439 r. Nieopodal kościoła wznosi się renesansowa dzwonnica z 1658 r., oraz Immaculata (figura MB Niepokalanej), nieco dalej otoczony parkiem klasycystyczny kościół ewangelicki św. Trójcy. W mieście zachowała się również neoklasycystyczna synagoga.
Rezerwatem architektury (sł. pamiatková rezervácia) o średniowiecznym charakterze jest Spiska Sobota. W kościele pw. św. Jerzego zachowało się gotyckie wyposażenie, w tym ołtarze z ołtarzem głównym dłuta Mistrza Pawła z Lewoczy.
Bardzo cenny jest ołtarz z kościoła w Maciejowcach z połowy XV wieku. Zachowała się tu renesansowa dzwonnica, częściowo przebudowana w stylu klasycystycznym.
W dzielnicy Straże pod Tatrami godne uwagi są liczne, pierwotnie renesansowe i barokowe, domy mieszczańskie, wzniesione na średniowiecznych działkach. Większość z nich przebudowana w ciągu XIX w. w stylu klasycystycznym. Gotycki kościół z XIV w. przebudowany został w XVII stuleciu w stylu barokowym.
Demografia
| Rok | Łącznie | Poprad (stare miasto) | Spiska Sobota | Wielka | Maciejowce | Straże pod Tatrami | Kwietnica |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1869 | 4 614 | 1 065 | 803 | 1 218 | 931 | 597 | – |
| 1880 | 4 576 | 1 038 | 823 | 1 173 | 941 | 823 | – |
| 1890 | 4 480 | 1 160 | 764 | 1 193 | 867 | 496 | – |
| 1900 | 5 063 | 1 530 | 853 | 1 120 | 980 | 580 | – |
| 1910 | 6 826 | 2 283 | 977 | 1 358 | 1 609 | 599 | – |
| 1921 | 7 430 | 2 281 | 632 | 1 808 | 1 662 | 632 | – |
| 1930 | 10 987 | 4 029 | 2 074 | 2 530 | 1 593 | 761 | – |
| 1940 | 12 262 | 3 966 | 2 506 | 3 536 | 1 476 | 778 | – |
| 1950 | 12 590 | 5 492 | 1 549 | 2 726 | 1 613 | 718 | 492 |
| 1961 | 16 180 | 8 447 | 1 507 | 3 102 | 2 148 | 783 | 193 |
| 1970 | 23 447 | 15 722 | 1 415 | 2 924 | 2 260 | 815 | 311 |
| 1980 | 38 077 | 29 375 | 1 832 | 3 937 | 1 992 | 600 | 341 |
| 1991 | 52 914 | 42 599 | 2 646 | 4 123 | 2 802 | 531 | 213 |
| 2005 | 54 419 | 43 150 | 2 842 | 4 656 | 2 881 | 653 | 237 |
Obecnie (2001) ludność Popradu stanowią niemal wyłącznie Słowacy (94,1%), choć rośnie odsetek ludności cygańskiej (2,1%). W dalszej kolejności są Czesi (ok. 1%), Węgrzy (0,2%), Niemcy (0,2%), Rusini (0,1%), Ukraińcy (0,1%), Polacy (0,1%). Aż do 1944 sporą część ludności dzisiejszego Popradu stanowili Niemcy – w 1921 od 30 do 60%, w 1940 od 15 do 61%[3]. Jeszcze w 1772 Niemcy tworzyli na tym terenie znaczną większość, potem ich odsetek powoli spadał, ale aż do 1944 byli najbardziej znaczącą ludnością niesłowiańską[3]. Większość uciekła przed wkroczeniem Armii Czerwonej, niemal wszystkich pozostałych (w tym tych, którzy wrócili po przejściu frontu) wysiedlono w końcu lat 40. XX wieku[5]. Obecnie (2001) żyje ich w Popradzie 119[6].
65,9% mieszkańców jest wyznania rzymskokatolickiego, 16,8% mieszkańców nie podaje wyznania, 7,3% to luteranie (dane z roku 2001).
Komunikacja
Przez Poprad przebiega droga krajowa nr 18 (międzynarodowa E50), prowadząca od granicy z Czechami przez Żylinę do Michalovców nad granicą z Ukrainą. Krzyżuje się z nią droga krajowa nr 67 biegnąca z Rožňavy do granicy z Polską w pobliżu Tatranskej Javoriny.
W mieście na stacji Poprad-Tatry zbiegają się również linie kolejowe z Pragi, Żyliny, Koszyc i Pławca. W mieście zaczyna się Tatranská elektrická železnica – linia wąskotorowej kolejki, łączącej Poprad z osiedlami wchodzącymi w skład miasta Wysokie Tatry.
W Popradzie znajduje się najwyżej położone w Europie (718 m n.p.m.) lotnisko międzynarodowe – Tatry-Poprad (TAT), obsługujące 10–16 tys. pasażerów rocznie.
Turystyka
Poprad jest centrum turystyki, przede wszystkim tatrzańskiej, oraz sportu i wypoczynku. W 2004 w mieście otwarto aquapark AquaCity napełniany wodami ze źródeł termalnych. Cały kompleks jest ekologiczny – zasilany wodą geotermalną i energią słoneczną. Codziennie na zakończenie dnia w AquaCity odbywa się pokaz laserowy w podświetlanych basenach z hydromasażem. Okolice miasta przecinają ścieżki rowerowe. W samym mieście (w Kwietnicy) i w najbliższej okolicy działa wiele ośrodków narciarskich.
Można tu znaleźć miejsca takie jak muzea i galerie jak choćby[7]:
Znani mieszkańcy miasta i osoby związane z nim
- Mária Gáliková – lekkoatletka
- Daniela Hantuchová – tenisistka
- Pavol Hurajt – biatlonista
- Andrej Kiska – były prezydent Słowacji
Sport
- HK Poprad – klub hokejowy
- HC Lev Poprad – klub hokejowy
Miasta partnerskie
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Registre obnovenej evidencie pozemkov. Úrad geodézie, kartografie a katastra SR, 2017-08-10. [dostęp 2017-10-01]. (słow.).
- ↑ a b Slovakia: Regions and Major Cities – Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information [online], citypopulation.de [dostęp 2020-12-25].
- ↑ a b c d e f g Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava – Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4, s. 68.
- ↑ Poprad, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-05].
- ↑ Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava – Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4, s. 14–17.
- ↑ Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava – Pressburg 2005.
- ↑ Grzegorz Dzięgielewski: Poprad-muzea i galerie. 2013. [dostęp 2013-05-07]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona miasta (dostępna również w języku polskim)
- Panorama najstarszej części Popradu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-08)].