Spinel
Spinel (spinel właściwy) – minerał z gromady tlenków, zaliczany do grupy spineli. Należy do grupy minerałów rzadkich.
![]() | |
Właściwości chemiczne i fizyczne | |
Skład chemiczny | |
---|---|
Twardość w skali Mohsa |
8 |
Przełam |
muszlowy |
Łupliwość |
niewyraźna |
Pokrój kryształu |
kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe) |
Układ krystalograficzny |
regularny, m3m[1] |
Właściwości mechaniczne |
kruchy |
Gęstość minerału |
3,58 – 4,06 g/cm³ |
Właściwości optyczne | |
Barwa |
zróżnicowana; czerwona, niebieska, zielona, ciemnobrązowa, czarna |
Rysa |
biała |
Połysk |
szklisty |
Współczynnik załamania |
1,71-1,76 |
Inne |
izotropia, Luminescencja – niekiedy żółtozielona, czerwona, pomarańczowa, najczęściej brak, pleochroizm – brak |


Nazwa pochodzi od charakterystycznego, ostrokrawędzistego kształtu kryształów (łac. spina „strzała”).
Właściwości Edytuj
Tworzy kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia. Jest kruchy i przezroczysty. Niekiedy wykazuje asteryzm, a sporadycznie efekt kociego oka.
Teoretycznie zawiera 28,2% MgO i 71,8% Al
2O
3, obfite domieszki izomorficzne Cr, Zn, Fe, Mn powodują tworzenie wielu odmian różniących się barwą: czerwony w odcieniach (s. rubinowy), niebieskawy (s. szafirowy), zielony (cejlonit), brunatnawy (pleonast), żółtawy (rubicel), brunatnoczerwony (s. almandynowy), czarny (hercynit –s. żelazawy), ciemnobrunatny (galaxyt –s.manganawy), niebieskozielony lub żółty (gahnit –s. cynkowy). Występuje w skupieniach ziarnistych oraz odosobnionych ziarn.
Występowanie Edytuj
Spinel i jego odmiany występują w utworach strefy kontaktowo-metasomatycznej, w zmienionych dolomitach i wapieniach zasobnych w tlenek magnezu. Powstają w wysokich temperaturach. Współwystępują z granatami, piroksenami, towarzyszą mu dolomit, magnetyt, cyrkon, korund.
Miejsca występowania: Spinele jakości jubilerskiej spotyka się w Tajlandii (w okolicach Bo Ploi), Kambodży i Laosie.
W USA spinele można znaleźć przede wszystkim w stanie Nowym Jorku (kryształy z Amita osiągają masę do 14 kg), New Jersey i Karolinie Północnej.
Także: Madagaskar, Birma, Afganistan, Kanada, Włochy.
W Europie pojedyncze spinele pojawiają się w Norwegii (Akeru, kryształy ok. 3 cm), w Finlandii, Włoszech i Niemczech.
W Polsce niewielkie ilości spinelu znaleziono głównie w piaskach złotonośnych okolic Złotoryi, w aluwiach Izery w Karkonoszach. W 2019 roku w kopalni granodiorytu "Łażany II" koło Żarowa i Strzegomia w obrębie wkładki marmurów stwierdzono obecność spinelu właściwego. Odkrycie to jest wyjątkowe z dwóch powodów: po raz pierwszy udokumentowano spinel właściwy w masywie Strzegom-Sobótka oraz po raz pierwszy w Polsce opisano ten minerał w skale macierzystej[2][3]
Zastosowanie Edytuj
Ta sekcja od 2015-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
- stosowane do produkcji materiałów ściernych
- do produkcji łożysk, ruchomych części zegarów
- ma znaczenie naukowe – wskaźnik warunków przeobrażeń skał
- poszukiwany, wysoko ceniony kamień kolekcjonerski
- wiele odmian to cenne kamienie szlachetne o wartości jubilerskiej, są wykorzystywane do wyrobu cennej biżuterii.
Historia Edytuj
Spinele w starożytności łącznie z innymi czerwonymi kamieniami szlachetnymi nazywano „karbunkułami”. Współczesny podział wypracowano później, gdy poznano skład chemiczny kamieni. Jak dowodzą stare okazy biżuterii, w przeszłości spinel cieszył się dużą popularnością. Początkowo był on uważany za rubin, np. okaz w angielskich klejnotach koronnych („Rubin Timur” – 361 kr; „Rubin Czarnego Księcia” – 170 kr). W skarbcu koronnym szachów Iranu są dwa spinele rubinowe (500 kr i 270 kr). W Skarbcu Diamentowym na Kremlu w Rosji jest spinel rubinowy o wadze 399 kr.
- Syntetyczny spinel jest wytwarzany od 1910 r, imituje nie tylko spinele, lecz wiele innych kamieni szlachetnych, zwłaszcza rubin.
Zobacz też Edytuj
Przypisy Edytuj
- ↑ mindat.org Spinel (ang.) [dostęp 2011-05-31].
- ↑ Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
- ↑ http://agatowcy.com.pl/2019/10/15/spinel-jako-zrodlo-radosci-czyli-niespodzianka-w-kopalni-lazany-ii/
Bibliografia Edytuj
Linki zewnętrzne Edytuj
- The mineral spinel (ang.)