Stradunia (województwo opolskie)

Stradunia (dodatkowa nazwa w j. niem. Straduna) – wieś w Polsce, położona południowej części województwa opolskiego, w powiecie krapkowickim, w gminie Walce.

Stradunia

wieś
Kościół w Straduni
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	krapkowicki
Gmina	Walce
Liczba ludności (2021)	866
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	47-341
Tablice rejestracyjne	OKR
SIMC	0504605
Położenie na mapie gminy Walce Stradunia
Położenie na mapie Polski Stradunia
Położenie na mapie województwa opolskiego Stradunia
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego Stradunia
50°24′43″N 18°02′50″E

Pod względem wielkości obszaru stanowi 9,7% powierzchni gminy (971 ha), a mieszka w niej 16% mieszkańców gminy. Przez wieś przebiega ważny szlak komunikacyjny droga krajowa nr 45 relacji Opole – Racibórz łącząca autostradę A4 z przejściem granicznym z Czechami.

Wieś Stradunia pełni przede wszystkim funkcje rolniczą, usługową oraz mieszkaniową.

Na terenie wsi jest 967,9 ha gruntów rolnych w tym 853,8 ha stanowią użytki rolne o następującej bonitacji: klasa II – 23,6 ha, klasa III – 166,8 ha, klasa IV – 423,1 ha, klasa V – 199,6 ha, klasa VI – 40, ha. Lasy i zalesienia 8,5 ha, wody i rowy 48,7 ha, natomiast 55,4 ha to tereny zainwestowane.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Stradunia

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0504611	Przerwa	przysiółek
0504628	Rybarze	przysiółek

Historia

Pierwsze formy osadnictwa na terenie gminy – potwierdzające pobyt ludzi już w epoce kamiennej (6000–4500 lat p.n.e.), znajdują się na gruntach wsi Stradunia.

Osada wzmiankowana po raz pierwszy w łacińskim dokumencie z 1228 roku wydanym przez Kazimierza I opolskiego, gdzie zanotowana została w formie Straduna i dotyczy przypisania miejscowości zakonowi Norbertanek w Czarnowąsach. W piśmie wymieniona jest jako wieś założona na prawie polskim iure polonico w szeregu sąsiadujących miejscowości.

W okresie średniowiecza osadnictwo rozlokowane było wzdłuż rzeki Straduni, mającej swoje źródła pod Głubczycami, a wpadającej do Odry. Nazwa pochodzi od płynącej w sąsiedztwie rzeki oraz od słowa strada, stradać – ciężko pracować, z trudem uprawiać. Osada nazywała się w późniejszych wiekach: Straduna i Tiefenburg. Jako jedyna wieś w gminie już w czasie panowania Habsburgów (1525–1742) posiadała własny herb. Brak danych historycznych uniemożliwia określenie dokładnych okresów powstania poszczególnych członów układu przestrzennego wsi. Zachowana do dzisiaj zabudowa prezentuje układ złożony – wielodrożny, w którym można wyróżnić jego główne człony: wieś kmiecą, folwark, zespół zabudowy chłopo-robotniczej oraz powojennej – jednorodzinnej. Trudno jest określić formę pierwotnego układu wsi kmieciej, na którą nałożono zabudowę XIX wieczną, murowaną. Wieś kmieca prawdopodobnie powstała w formie ulicówki w środkowej części obecnej ul. Powstańców Śl. Droga wiejska poszerzona została w kształcie niewielkiego wrzeciona, o szerokości max. 20 m. W późniejszych czasach (w XVIII wieku) pośrodku tego placu usytuowano budynek szkolny. Pierwotna osada na pewno liczyła więcej niż 20 kmieci i zagrodników. W następnych wiekach rozwijała się w kierunku południowym i północnym, wzdłuż ul. Powstańców. Na terenie wsi znajdował się majątek ziemski, który do czasu sekularyzacji należał do zakonu Norbertanek z Czarnowąs, a następnie do rodziny von Haugwitz z Krapkowic. Zarówno folwark, jak i kościół powstały dużo później. Folwark najwcześniej w XVIII wieku, natomiast kościół mieszkańcy wybudowali w 1922 roku. Świadczy o tym ich lokalizacja w stosunku do układu genetycznego.

We wsi w połowie XIX wieku niemiecki etnograf Juliusz Roger zbierał pieśni ludowe do swojej książki Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką wydanej we Wrocławiu w 1863 roku . Część tych pieśni zebranych zostało w Stradunie. Przetłumaczył je na język niemiecki nauczyciel z Raciborza Emil Erbrich, który opublikował je we Wrocławiu w 1891 roku w książce pt. „Straduna; polnische Volkslieder der Oberschlesier” .

Do roku 1925 wieś należała do parafii Brożec. W sąsiedztwie folwarku na początku XX wieku powstała zabudowa robotnicza, posiadająca jednolite cechy zabudowy. Na terenie gminy, ze względu na jej dominującą funkcję, zabudowa tego typu jest raczej rzadko spotykana i warta ochrony. Wcześniej powstała zabudowa chłopo-robotnicza, położona wzdłuż ul. Lesiany. W XX wieku zabudowa powstawała głównie wzdłuż drogi krajowej (ul. Opolskiej). Wybudowanie estakad na rzece Straduni umożliwiło uruchomienie dwóch młynów. Pod koniec XIX wieku dokonano regulacji rzeki Odry budując w Straduni śluzę. Zlikwidowano przez to kilometrowe zakole, prostując jej bieg.

Historycznie wieś należała do powiatu opolskiego, położona na samym końcu specyficznego „ogona” na południu powiatu, wciśniętego między powiatami strzeleckim, prudnickim i kozielskim. Po utworzeniu w 1954 r. powiatu krapkowickiego wieś weszła w jego skład. Do 1945 roku Stradunia stanowiła gminę jednostkową. 1 grudnia 1945 weszła w skład nowo utworzonej zbiorowej gminy Krapkowice (Chrapkowice). W latach 1954–72 w gromadzie Żużela. Od 1973 roku w gminie Walce.

Mieszkańcy

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Buchciołrzy.

Liczba mieszkańców wsi

1784 r. - 357

1855 r. - 678

1861 r. - 763

1887 r. - 914

Pocz. XX w. - 1080

1998 r. - 962

2002 r. - 902

2003 r. - 890

2009 r. - 845

2011 r. - 867

2015 r. - 872

Utopiec w parku

2016 r. - 870

2017 r. - 857

2018 r. - 857

2019 r. - 859.

2021 r. - 866

Zabytki/Ciekawe miejsca

- Kapliczka, 4 ćw. XIX w.

- Układ ruralistyczny wsi

- Kościół par. pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, 1921-23, l. 70. XX w.

- Kapliczka, 2 ćw. XIX w.

- Kapliczka, XIX w.

- 4 osady z epoki kamienia

- Osada z epoki żelaza

- Osada z epoki średniowiecza

- Użytek ekologiczny Stara Odra

Przyroda

Wieś Stradunia, według regionalizacji fizycznogeograficznej leży w makroregionie Niziny Śląskiej, w obrębie mezoregionu Kotliny Raciborskiej. Położona jest 35 km na południe od miasta Opola i 10 km na południowy wschód od miasta Krapkowice. W obrębie sołectwa przebiega dolina rzeki Odry i Straduni.

Wieś znajduje się w Śląsko-Wielkopolskim regionie klimatycznym nadodrzańskim, charakteryzującym się łagodną zimą i stosunkowo wilgotnym latem oraz długim okresem wegetacji. Warunki klimatyczne są korzystne dla rolnictwa, okres wegetacji wynosi 225 dni. Średnia temperatura roczna wynosi ok. 8,4 °C. Średni opad roczny wynosi ok. 650 mm/rok. Przeważają wiatry z kierunku południowego, zachodniego i północno-zachodniego, o prędkościach do 5 m/s. Wieś Stradunia należy do niemodlińskiego regionu glebowo – rolniczego. Charakteryzuje się on średnią przydatnością gleb do produkcji rolnej.

Dominują następujące typy gleb:

• mady – wytworzone z osadów aluwialnych, wyścielających doliny rzeczne, o wysokim poziomie wody gruntowej i znacznej zawartości substancji organicznych (zajmują największą powierzchnię, występują w dolinie Odry i Straduni);
• brunatne:
  • właściwe – o odczynie zbliżonym do zasadowego, wykształcone na glinach lekkich (na zachód i północ od zabudowań wsi),
  • wyługowane i kwaśne – odczyn kwaśny lub lekko kwaśny, wykształcone na glinach lekkich (występują na zachód od zabudowań wsi);
• pseudobylicowe – gleby kwaśne i lekko kwaśne, wytworzone na piaskach gliniastych lekkich;
• hydrogeniczne: mułowo – torfowe – powstałe w wyniku procesu torfotwórczego i namulania osadami mineralnymi (znaczna powierzchnia na północny zachód od zabudowań wsi, teren planowanego zalesienia objęty granicą polno-leśną);
• piaskowe o różnej genetyce – o słabej przydatności dla rolnictwa (niewielka powierzchnia we wschodniej części wsi).

Na obszarze wsi Stradunia dominują użytki rolne klasy III a, III b, IV, a i IV b, sporadycznie zaś grunty klasy II. Pod względem przydatności rolniczej gleby te należą do 5, dobrego żytniego kompleksu przydatności rolniczej (ok. 41% powierzchni gruntów ornych), 2 pszennego, dobrego kompleksu przydatności rolniczej (ok. 24% powierzchni gruntów ornych), 6 żytniego słabego (ok. 15,5% powierzchni gruntów ornych) oraz 4 żytniego, bardzo dobrego kompleksu gruntów ornych (ok. 11% powierzchni gruntów ornych). Wśród użytków zielonych dominują kompleksy średnie (ok. 70% ogólnej powierzchni użytków zielonych) oraz kompleksy słabe i bardzo słabe. Teren wsi położony jest w dorzeczu Odry. Rzeka stanowi północną granicę opracowania. Przez grunty wsi przepływa także rzeka Stradunia – lewobrzeżny dopływ Odry oraz krótki odcinek Mechnickiego Potoku, niewielkiego cieku, którego źródła znajdują się w gminie Reńska Wieś. Rzeki te mają zasadniczy wpływ na kształtowanie się stosunków wodnych tego terenu.

Tereny Straduni położone są na 112–116-tym kilometrze rzeki Odry. W czasie powodzi w roku 1997 zostało zalane ok. 2/3 – powierzchni terenu sołectwa. Były to głównie pola i łąki. Natomiast największe starty materialne przyniosło zalanie lub podtopienie znacznej ilości zabudowań w północnej części wsi (na północ od drogi krajowej Opole – Racibórz), pomiędzy ulicami Konopnickiej i Lesiany oraz po południowej stronie drogi Krajowej Opole – Racibórz, pomiędzy ulicami Sienkiewicza i Powstańców Śląskich. W czasie powodzi 1997 roku, również rzeka Stradunia wykazywała bardzo wysokie stany wód, zalewając jednak głównie przylegające do niej bezpośrednio podmokłe łąki i zadrzewienia. Woda zalała 45 budynków mieszkalnych i 500 ha gruntów. Omawiany teren leży na obszarze występowania zbiornika wód podziemnych GZWP 332, zaliczanego do głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce i wymaga najwyższej ochrony przed przenikaniem zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Wieś według podziału geobotanicznego położona jest, na obszarze Okręgu Nadodrzańskiego, w krainie Kotlina Śląska. Na terenie wsi, w zależności od warunków glebowych, roślinność potencjalną stanowią różnego rodzaju zbiorowiska leśne:

• nadrzeczne łęgi wierzbowo-topolowe na terasie zalewowej niższej,
• łęgi jesionowo-wiązowe na terasie zalewowej wyższej,
• grądy na terasie nadzalewowej (środkowa i południowa część sołectwa).

W dolinie Straduni roślinność potencjalną stanowią łęgi jesionowo-olszowe. Obecny charakter roślinności to efekt przekształceń środowiska przez gospodarkę człowieka. Naturalne lasy zostały zastąpione przez uprawy polne i łąkowe, tereny podmokłe prawie w całości zmeliorowano. W wyniku tego naturalne zbiorowiska roślinne zajmują niewielkie powierzchnie i przeważnie są wykształcone fragmentarycznie. Zbiorowiska leśne, tworzące tu niewielkie kompleksy nad rzeką Stradunią oraz w dolinie Odry na północny zachód od zabudowań wsi (zarośnięte starorzecze), zostały zakwalifikowane do łęgu jesionowo-olszowego. W drzewostanie tego zbiorowiska dominuje olsza czarna. Oprócz zbiorowisk leśnych, dużą wartość przyrodniczą na terenie opracowania posiadają zbiorowiska wodne. Rzeki Odra i Stradunia z ich starorzeczami i zakolami, a nawet rowy melioracyjne stanowią dogodne siedliska dla rozwoju zbiorowisk wodnych. Do najbardziej interesujących, ze względu na rzadkość występowania w regionie, zespołów wodnych na badanym terenie należą m.in.: zespół żabiścieka pływającego oraz zespół „lilii wodnych” stwierdzone w starorzeczu Odry w północnej części sołectwa. Na terenach niezalesionych i niezajętych pod uprawę roli występują różnego rodzaju zbiorowiska szuwarowe, turzycowe i wilgotnych łąk.

Obszarami o największych walorach przyrodniczych, na terenie wsi Stradunia, są:

• Użytek ekologiczny „Stara Odra” położony w północnej części wsi. Pod koniec XIX w. dokonano regulacji rzeki Odry. Z tego okresu powstało starorzecze Odry o długości 1,5 km. W jego obrębie występuje sieć lokalnych zagłębień w formie starorzeczy z reguły zabagnionych, która stanowi korytarz ekologiczny o randze międzynarodowej. Występujące tam tereny łąkowo-pastwiskowe doliny Odry stanowią przedłużenie obszaru chronionego krajobrazu tzw. „Łęg Zdzieszowicki”. Użytek ekologiczny charakteryzuje się bogatym środowiskiem fauny i flory. Z roślin występują tu m.in.: grążel żółty, żabiściek pływający, rdestnica pływająca, Starorzecze porasta wiele interesujących zbiorowisk wodnych i szuwarowych, jest to miejsce rozrodu wielu gatunków płazów i ptaków.
• Fragment lasu łęgowego jesionowo-olszowego wraz z otaczającymi go dobrze wykształconymi zbiorowiskami wilgotnych łąk, szuwarów i turzycowisk wykształconymi na glebach torfowo-mułowych, występują tu m.in.: ziarnopłon wiosenny, miodunka ćma, tojeść pospolita, sitowie leśne, turzyca sztywna.
• Zadrzewienia w dolinie Straduni położone w południowo-zachodniej części wsi, jest to niewielka enklawa łęgu jesionowo-olszowego porastającego brzegi rzeki. Awifaunę wsi reprezentują m.in. szczygły, sikory, trznadle, kosy. Można się spodziewać występowania m.in. dzwońca, kulczyka, potrzeszcza, ortolana, mazurka, skowronka polnego, pliszki siwej i innych.

W miejscowości rośnie kasztanowiec zwyczajny "Antek (wiek 110 lat, wysokość 15 m, obwód 350 cm).

Na terenie wsi Stradunia udokumentowane zostało na powierzchni ok. 22,5 ha złoże surowców mineralnych Koźle-Krępna. Jest to złoże pospółki o zasobach geologicznych rozpoznanych w kategorii C w ilości 4219 tys. ton. Złoże występuje na obszarze terasy zalewowej, w obrębie dwóch pól w północnej części wsi. W chwili obecnej złoże nie jest eksploatowane i podlega intensywnemu użytkowaniu rolniczemu.

Wieś Stradunia wyposażona jest w sieć elektryczną, telekomunikacyjną oraz wodociągową. Zaopatrzenie w wodę dla celów bytowo-gospodarczych, usługowych i produkcyjnych oraz ochrony przeciwpożarowej jest realizowane z sieci wiejskiego rurociągu grupowego zasilanego ze Stacji Uzdatniania Wody w Rozkochowie. Ujmowanie i gromadzenie ścieków we wsi Stradunia jest rozwiązane. W 2003 roku rozbudowano kanalizację sanitarną, wykonano 210 przyłączy i 4600 m kanalizacji. Ścieki z terenu wsi kierowane są do oczyszczalni ścieków komunalnych w Zdzieszowicach.

Instytucje

We wsi działa m.in. OSP, karczma, szkoła podstawowa, przedszkole, biblioteka, sklep i młyn firmy Good Mils.

Religia

Wieś jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej.

Bibliografia

• Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.
• Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Erster Band. Urkunden des klosters Czarowanz. Breslau: Josef Max & COMP., 1857.
• Juliusz Roger: Pieśni Ludu Polskiego na Górnym Śląsku. Wrocław: Juliusz Roger, 1863.
• Emil Erbrich: "Straduna; polnische Volkslieder der Oberschlesier.". Breslau: J. Max, 1891.
• Załącznik do Uchwały Nr XVII/139/08 Rady Gminy Walce z dnia 18 czerwca 2008: Plan odnowy miejscowości Stradunia. Biuletyn Informacji Publicznej.
• O. Henryk Kałuża SVD ,,Dzieje Parafii Brożec i Okolic'', Brożec - Nysa 2009, s. 168-173