Symcha Rotem
Symcha Rotem, ps. „Kazik” (hebr. שמחה רותם; ur. 10 lutego 1925 w Warszawie[1] jako Szymon Ratajzer[2], zm. 22 grudnia 2018 w Jerozolimie[3]) – polsko-żydowski działacz ruchu oporu w czasie II wojny światowej, uczestnik powstania w getcie warszawskim, łącznik Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) po aryjskiej stronie Warszawy.
.JPG) Symcha Rotem | |
| Data i miejsce urodzenia |
10 lutego 1925 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
22 grudnia 2018 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska |
łącznik |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się na warszawskim Czerniakowie jako Szymon Ratajzer i był najmłodszy z czwórki rodzeństwa. Matka pochodziła ze spolonizowanej żydowskiej rodziny Mińskich i prowadziła mydlarnię, zaś wywodzący się z tradycyjnej rodziny chasydów ojciec przejął po swoim ojcu funkcję kantora w synagodze[4].
W czasie bombardowania Warszawy w 1939 zginął jego młodszy brat, a on sam został ranny. Rodzinę Ratajzerów przesiedlono do getta pod koniec 1942 roku, już po wielkiej akcji deportacyjnej[5]. Sam Szymon Ratajzer, który już wcześniej związał się z żydowskim ruchem oporu po stronie aryjskiej, przedostał się do getta w listopadzie 1942, by przemycić dokumenty. Pozostał na miejscu i wstąpił do Żydowskiej Organizacji Bojowej. Brał udział w akcjach ekspropriacyjnych, a także w zamachach na żydowskich kolaborantów. Ze względu na „aryjski” wygląd i władanie świetną polszczyzną z warszawskim akcentem, otrzymał pseudonim „Kazik”, przedstawiano go także jako członka polskiego podziemia. W tej roli kierował akcją uwolnienia więzionych przez żydowską policję działaczy podziemia w getcie[6].
Podczas powstania w getcie był członkiem grupy bojowej dowodzonej przez Hanocha Gutmana, która walczyła na terenie szopu szczotkarzy, a następnie w getcie centralnym. 1 maja 1943, na zlecenie Komendy Głównej ŻOB, wraz z Zygmuntem Frydrychem przedostał się tunelem, przekopanym przez Żydowski Związek Wojskowy pod ulicą Bonifraterską[7], na stronę aryjską, gdzie nawiązał kontakt z tamtejszym przedstawicielem ŻOB, Icchakiem Cukiermanem, w celu zorganizowania wyjścia bojowców z getta. Ponieważ Cukierman nie był w stanie zorganizować akcji przerzutu, „Kazik” przeprowadził akcję dzięki własnym kontaktom z komunistycznym podziemiem i warszawskim półświatkiem[8][9].
W nocy z 8 na 9 maja powrócił kanałami do getta. 9 maja wraz z polskimi pracownikami wodociągów miejskich zorganizował przeprowadzenie kanałami na aryjską stronę grupy ok. 30 bojowców, napotkanej w kanałach. 10 maja bojowcy zostali ewakuowani z kanałów włazem przy ulicy Prostej i przewiezieni podstawioną ciężarówką do lasu w Łomiankach pod Warszawą[10].
Uczestniczył w powstaniu warszawskim walcząc w oddziale Armii Ludowej na Starym Mieście[11]. Brał udział w wyprowadzaniu oddziałów powstańczych kanałami na Żoliborz[12]. W styczniu 1945 na zlecenie Armii Ludowej został wysłany do Lublina wraz z Ireną Golblum. Ich celem było nawiązanie kontaktu z Tymczasowym Rządem Polskim. Nie widząc możliwości współpracy z nowymi, komunistycznymi władzami, Ratajzer opuścił Polskę[13]. W Budapeszcie spotkał się z Abą Kownerem i przystąpił do spisku mającego na celu zemstę na Niemcach. W planach spiskowców było zatrucie wodociągów, lub zatrucie chleba w obozach, w których alianci osadzali zidentyfikowanych esesmanów. Spisek jednak został odkryty, a Kowner aresztowany. Akcja zatrucia chleba w Dachau, którą kierować miał „Kazik”, została odwołana[14].
W 1946 dotarł do Palestyny i zamieszkał w Jerozolimie. Wstąpił do żydowskiej organizacji samoobrony Hagana, a po powstaniu państwa Izrael w stopniu porucznika uczestniczył w I wojnie izraelsko-arabskiej. Walczył także w kolejnych konfliktach zbrojnych Izraela. Działał w związkach zawodowych, a także zorganizował sieć spółdzielczych sklepów spożywczych, w których wprowadził pierwsze w Izraelu kody kreskowe[15].
Po wojnie stał się jednym z organizatorów emigracji do Palestyny, gdzie sam dotarł w listopadzie 1946, osiedlając się w Jerozolimie.
Jako jeden z ostatnich żyjących uczestników powstania brał udział w obchodach 65. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim w kwietniu 2008. 13 maja 2010, razem z Pniną Grynszpan-Frymer, wziął udział w odsłonięciu pomnika Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego na ul. Prostej 51. W 2013 wraz z Chawką Folman-Raban uczestniczył w obchodach 70. rocznicy powstania w getcie warszawskim[16]. W kwietniu 2018 roku opublikował list otwarty, w którym odniósł się do przemówienia prezydenta RP Andrzeja Dudy wygłoszonego w 75. rocznicę powstania w getcie warszawskim, wyrażając swoją frustrację „uporczywą nieznajomością najistotniejszej różnicy między cierpieniem narodu polskiego w wyniku nazistowskiej okupacji, cierpieniem, którego nie lekceważę, a między systematycznym unicestwianiem moich braci i sióstr, polskich Żydów, przez niemiecką, nazistowską machinę zagłady, a także ignorowaniem faktu, że mieli w tym udział liczni przedstawiciele narodu polskiego”. Zaznaczył również, że jego ocena nie dotyczy „narodu polskiego jako całości”[17].
Jest autorem wspomnień opublikowanych w połowie lat osiemdziesiątych[18], których polskie wydanie zatytułowane Wspomnienia powstańca z warszawskiego getta ukazało się w 2012[19].
W amerykańskim filmie Uprising z 2001, w reżyserii Jona Avneta, w postać Kazika Ratajzera-Rotema wcielił się Stephen Moyer.
Upamiętnienie
edytuj- został upamiętniony napisami na tablicach przy pomniku Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego przy ulicy Prostej 51 w Warszawie.
- jest głównym bohaterem filmu dokumentalnego Rotem Agnieszki Arnold z 2013 r.
Odznaczenia
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Notacje historyczne: Symcha Ratajzer-Rotem. [dostęp 2013-04-19].
- ↑ 95 lat temu urodził się Symcha Ratajzer-Rotem, ostatni uczestnik powstania w getcie warszawskim. [w:] Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma [on-line]. [dostęp 2022-12-24].
- ↑ Zmarł Symcha Rotem. [dostęp 2018-12-22].
- ↑ Tomasz Urzykowski, Nie żyje Symcha Rotem – bohater powstania w warszawskim getcie [online], warszawa.wyborcza.pl, 22 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-23] (pol.).
- ↑ Bereś i Burnetko 2012 ↓, s. 26.
- ↑ Bereś i Burnetko 2012 ↓, s. 39–40.
- ↑ Symcha Rotem: Wspomnienia powstańca z warszawskiego getta. Warszawa: Veda, 2012, s. 77. ISBN 978-83-61932-28-4.
- ↑ Simḥa Rotem, Memoirs of a Warsaw Ghetto Fighter. The Past within Me, New Haven – London: Yale University Press, 1994, s. 48–49, ISBN 0-300-05797-0.
- ↑ Witold Bereś, Krzysztof Burnetko, Marek Edelman. Życie. Po prostu, Warszawa: Świat Książki, 2008, s. 181, ISBN 978-83-247-0892-5.
- ↑ Symcha Rotem – na podstawie: Helena Rufeisen-Schűpper „Pożegnanie Miłej 18. Wspomnienia łączniczki Żydowskiej Organizacji Bojowej”, [w:] Getto Warszawskie, warszawa.getto.pl [dostęp 2018-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-24] (pol.).
- ↑ Symcha Rotem: Wspomnienia powstańca z warszawskiego getta. Warszawa: Veda, 2012, s. 177. ISBN 978-83-61932-28-4.
- ↑ Bereś i Burnetko 2012 ↓, s. 122, 128.
- ↑ Bereś i Burnetko 2012 ↓, s. 140, 148–149.
- ↑ Bereś i Burnetko 2012 ↓, s. 152–156.
- ↑ Bereś i Burnetko 2012 ↓, s. 228.
- ↑ Jerzy Majewski, Tomasz Urzykowski: Gdy getto umierało. „Jednym słowem, jednym wskazaniem palca skazywali Żyda na śmierć”. wyborcza.pl, 19 kwietnia 2013. [dostęp 2013-05-17].
- ↑ Ratajzer w liście do Dudy: sprzeciwiam się fałszującemu fakty prawu [online], Onet Kultura, 26 kwietnia 2018 [dostęp 2019-04-20] (pol.).
- ↑ Conversations with Simha („Kazik”) Rotem, Survivor Who Took Part in the Warsaw Ghetto Uprising [online], Yad Vashem [dostęp 2021-08-09] (ang.).
- ↑ Wspomnienia powstańca z warszawskiego getta [online], Katalogi Biblioteki Narodowej [dostęp 2021-08-09] (pol.).
- ↑ M.P. z 2013 r. poz. 496 – jako Simha Rotem.
- ↑ Prezydent odznaczył Symchę Rotema. [dostęp 2013-04-19].
- ↑ M.P. z 2003 r. nr 41, poz. 598 – pkt 4. (jako Rotem Simha).
- ↑ Podsekretarz Stanu w MON Robert Kupiecki złożył wizytę w Izraelu. wp.mil.pl, 9 maja 2013. [dostęp 2013-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-03)].
Bibliografia
edytuj- Barbara Temkin-Bermanowa: Dziennik z podziemia (Żydowski Instytut Historyczny: „Twój Styl”, Warszawa, 2000 r., ISBN 83-7163-289-4)
- Władka Meed: On Both Sides of the Wall. Memoirs from the Warsaw Ghetto (Holocaust Libr., Nowy Jork, cop. 1979 r., ISBN 0-89604-013-5)
- Helena Rufeisen-Schüpper: Pożegnanie Miłej 18. Wspomnienia łączniczki Żydowskiej Organizacji Bojowej („Beseder”, Kraków, 1996 r., ISBN 83-86995-01-7)
- Cywia Lubetkin: Zagłada i powstanie (Warszawa 1999)
- Anka Grupińska: Ciągle po kole. Rozmowy z żydowskimi żołnierzami („Twój Styl”, Warszawa, 2000 r., ISBN 83-7163-187-1)
- Adolf Berman: Wos der gojr hot mir baszert. Mit jidn in Warsze 1939 – 1942 [Co mi przeznaczył los. Z Żydami w Warszawie]
- Israel Gutman: Walka bez cienia nadziei
- Adina Blady-Szwajgier: I więcej nic nie pamiętam
- Witold Bereś, Krzysztof Burnetko: Bohater z Cienia. Kazik Ratajzer. Świat Książki, 2012. ISBN 978-83-7799-373-6.
- Prezydent odznaczył „kustoszów pamięci” (15.04.2008) w internetowym serwisie informacyjnym www.wprost.pl
- Informacje o nadaniu honorowego obywatelstwa Warszawy na stronie samorzad.pap.pl (03.04.2008). samorzad.pap.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Opis filmu Powstanie w serwisie filmweb.pl
Linki zewnętrzne
edytuj- Symcha Rotem mówi o powstaniu w getcie warszawskim – wspomnienia z kolekcji historii mówionej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.