Szarańczyn, różkowiec[4] (Ceratonia L.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Należą do niego dwa gatunki drzew, z których Ceratonia oreothauma odkryty został dopiero w końcu XX wieku w Jemenie i Somalii. Znacznie bardziej rozpowszechnionym gatunkiem, też uprawianym jest szarańczyn strąkowy Ceratonia siliqua, pochodzący ze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Rośliny te rosną w na terenach suchych i skalistych, często w makii[5][6]. Kwiaty rozwijają się jesienią i zapylane są przez pszczoły[6].

Szarańczyn
Ilustracja
Szarańczyn strąkowy
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

brezylkowe

Rodzaj

szarańczyn

Nazwa systematyczna
Ceratonia Linnaeus
Sp. Pl. 1026. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

C. siliqua L.[3]

Synonimy
  • Siliqua Duhamel du Monceau
  • Ceratia Adanson

Szarańczyn strąkowy jest ważną rośliną użytkową o różnorodnych zastosowaniach. Współcześnie użytkowany jest głównie jako roślina paszowa i surowiec do produkcji gumy karobowej. Nasiona używane są jako substytut kawy i kakao. Wykorzystywane jest drewno, jako roślina lecznicza i kosmetyczna[5][6].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od jego greckich nazw (ceratonia, ceronia i ceratea). Od nich też pochodzić ma nazwa jednostki masy karat odpowiadającej średniej masie nasion szarańczynu[5].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewa osiągające zwykle do 10 m wysokości, ale bardzo rozłożyste[6].
Liście
Skrętoległe, skórzaste, parzysto-pierzaste, złożone zwykle z czterech par okrągławych listków[6].
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, drobne, zebrane w kotkowate kwiatostany, przy czym zwykle kwiaty różnych płci występują na różnych roślinach (są one dwupienne), rzadziej tworzą się na tych samych (choć z reguły w różnych kwiatostanach). Kwiaty nie mają płatków korony, a pięć zielonych działek kielicha szybko odpada. W kwiatach męskich rozwija się 5 wolnych pręcików. Kwiaty żeńskie zawierają jeden górny słupek z górną zalążnią[6].
Owoce
Duże strąki osiągające do 20 cm długości, skórzaste i ciemnobrązowe. Nasiona są owalne[6].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna

Rodzaj z szeroko ujmowanej podrodziny brezylkowych Caesalpinioideae[7][2]. Rodzaj wskazywany jest jako blisko spokrewniony z Acrocarpus i tworzący wspólny klad z rodzajami Tetrapterocarpon z Madagaskaru i Umtiza z południowej Afryki. Cała ta grupa jest siostrzana kladowi obejmującemu rodzaje glediczja Gleditsia i kłęk Gymnocladus[5].

Wykaz gatunków[8]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-28] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-28].
  4. Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 91.
  5. a b c d G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 133. ISBN 978-1-900347-80-8.
  6. a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 275. ISBN 0-333-73003-8.
  7. Genus: Gymnocladus Lam.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-27]. (ang.).
  8. Genus: Ceratonia L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-28]. (ang.).