Szlak Architektury Drewnianej (województwo świętokrzyskie)

Szlak architektury drewnianej w województwie świętokrzyskim, obejmuje kilkadziesiąt zabytkowych obiektów i zespołów architektury drewnianej.

Szlak podzielony jest na cztery trasy oraz małą pętlę kielecką.

Wykaz zabytków

Trasa 1

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	Kościółek cmentarny św. Leonarda	Busko-Zdrój, ul. Boh. Warszawy 50°28′09″N 20°42′43″E	1699 r.	Kościółek zbudowany jest w konstrukcji zrębowej wzmacnianej lisicami, ustawionej na podmurówce z kamienia. Jest orientowany i składa się z kwadratowej nawy, węższego od niej, trójbocznie zamkniętego prezbiterium, maleńkiej zakrystii i dostawionej od zachodu kruchty. Elewacje są oszalowane pionowymi deskami.
	Kościół filialny św. Stanisława Biskupa	Chotelek Zielony 50°26′16″N 20°41′33″E	1527 r.	Wnętrze kościoła przykrywa polichromowany strop belkowy – cztery belki prezbiterium mają profile późnogotyckie. Odrzwia prowadzące z kruchty do nawy są profilowane, zamknięte półkoliście, z lekkim zaznaczeniem „oślego grzbietu”. Zachował się renesansowy ołtarz, gotycki krucyfiks i takaż kropielnica oraz późnorenesansowa ambona.
[1]	Dzwonnica przy kościele parafialnym Wniebowzięcia NMP	Chroberz 50°25′06″N 20°32′58″E	1550 r.	Dzwonnica ma konstrukcję słupowo-ramową ustawioną na podmurówce z kamienia łamanego, łączonego zaprawą wapienną. Ściany pokrywa szalunek z pionowych desek „z listwowaniem”.
[2]	Kościół parafialny św. Jakuba Apostoła	Probołowice 50°20′57″N 20°32′59″E	1759 r.	Kościół ma ściany o konstrukcji zrębowej, ustawione na kamiennej podmurówce i wzmocnione lisicami. Nad prezbiterium wykonany jest strop zaokrąglony po bokach, w nawie pozorne sklepienie zwierciadlane – w nawach bocznych kształtem zbliżone do ćwierćkolebki. Wnętrze kościoła bogato polichromowane. Na ścianach unikalna polichromia na płótnie. Dzwonnica wybudowana została w roku 1852. Posiada konstrukcję słupowo – ramową.
	Kościół św. Bartłomieja Apostoła i dzwonnica	Stradów 50°22′14″N 20°28′43″E	1657 r.	W kościele znajduje się XVII-wieczny obraz Matki Boskiej Stradowskiej ze srebrną sukienką z 1879 r., obrazy Chrystusa i św. Marii Magdaleny z XVII-XVIII w.,kamienna chrzcielnica z XVII w., monstrancja i kielichy barokowe oraz relikwiarz św. Stanisława. Obok świątyni znajduje się drewniana dzwonnica z 1780 r. z dzwonem ufundowanym przez Szymona Goszczyńskiego z napisem „Polonus me fecit”.
[3]	Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP	Topola 50°18′23″N 20°26′54″E	1839 r.	Kościół został zbudowany w Kazimierzy Małej. W roku 1897 wymieniono pokrycie gontowe. W latach 70. XX wieku przeniesiony na obecne miejsce. Ściany o konstrukcji zrębowej wykonane są z modrzewia. Wnętrza nawy głównej i prezbiterium nakryte są płaskimi stropami, z fasetami wzdłuż dłuższych boków. Nad niższymi niż nawa główna nawami bocznymi są stropy płaskie.
	Kościół parafialny Wszystkich Świętych i dzwonnica	Cudzynowice 50°17′21″N 20°29′01″E	1757 r.	Kościół jest orientowany, ma konstrukcje zrębową, ściany wzmocnione są lisicami oraz „żelaznymi ankrami" /od czasu remontu z 1826 roku/ a od zewnątrz pokryte pionowo szalunkiem z desek. Wnętrze kościoła malowane z rokokowym wyposażeniem. Dzwonnica zbudowana została jednocześnie z kościołem. Dwukondygnacyjna, kwadratowa w planie, ma konstrukcję słupowo – ramową.
	Kościół parafialny św. Małgorzaty i dzwonnica	Gorzków 50°13′22″N 20°30′23″E	1758 r.	Kościół wzniesiono w konstrukcji zrębowej, wzmacnianej lisicami. Stojąca na południowy - zachód od kościoła dzwonnica powstała jednocześnie z kościołem. Konstrukcja dzwonnicy jest słupowo – ramowa, zakryta szalunkiem z desek.
	Kościół parafialny Narodzenia NMP	Rachwałowice 50°11′46″N 20°36′41″E	1542 r.	Kościół jest orientowany. Modrzewiowy zrąb ustawiony jest na kamiennej podmurówce. Spinają go od wewnątrz i od zewnątrz lisice, skręcone. Polichromowane wnętrza nakryte są płaskimi stropami. Na kamiennej mensie ołtarza wyryte są: data 1614, herb Korab i napis mówiący o fundacji kościoła.
	Kościół parafialny św. Stanisława Biskupa	Świniary 50°21′21″N 20°56′47″E	połowa XVII wieku	Kościół jest orientowany. Nawa i prezbiterium mają konstrukcję zrębową. Południowa kruchta ma konstrukcję słupową. Wnętrza kościoła nakryte są płaskimi stropami.
	Kościół parafialny św. Idziego i dzwonnica	Zborówek 50°23′43″N 21°06′09″E	1459 r.	Kościół ma konstrukcję zrębową, ustawioną na kamiennej podmurówce, wzmocnioną obustronnie lisicami. Elewacje kościoła pokrywają szalunki z desek ustawionych pionowo „z listwowaniem”. Wnętrza kościoła są polichromowane. Nad prezbiterium znajduje się pozorne sklepienie kolebkowe, nad środkowa częścią nawy – płaski strop z fasetami. Dzwonnica powstała w wieku XIX. Konstrukcja jej jest słupowo – ramowa.
[4]	Dzwonnica przy kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła	Beszowa 50°25′21″N 21°06′40″E	XVIII wiek	Drewniana dzwonnica z XVIII wieku.
	Kościół parafialny Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i dzwonnica	Niekrasów 50°29′37″N 21°23′11″E	1661 r.	Zbudowany jest z modrzewia, w konstrukcji zrębowej, z dębowymi przyciesiami na kamiennym podmurowaniu, oszalowany deskami, dach pokryty ma gontem. Wnętrze nakrywa płaski strop. Dwa rzędy słupów rozdzielają nawę główną od naw bocznych. Na ścianach i stropie bogate polichromie. Dzwonnica zbudowana w wieku XVIII, stoi przy zachodnim ogrodzeniu kościelnego cmentarza. Materiałem jest sosnowe drewno, a konstrukcję wykonano „w słup”.
	Kościół parafialny MB Bolesnej i św. Andrzeja oraz dzwonnica	Strzegom 50°30′52″N 21°19′23″E	przełom XVI i XVII wieku	Kościół zbudowany jest z modrzewia, w konstrukcji zrębowej, czyli „na węgieł”. W pierwszych latach wieku XX przedłużono ku zachodowi nawę główną. Wnętrze kościoła pokrywa bogata polichromia. Dzwonnica powstała na początku XX stulecia, jednocześnie z przedłużeniem nawy. Ma ona konstrukcję „w słup” z sosnowego drewna i pobity gontem dach brogowy.

Trasa 2

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	Dzwonnica przy kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny	Małogoszcz 50°48′43″N 20°15′54″E	połowa XIX w.	Konstrukcja wykonana jest w „słupy”, ściany od zewnątrz oszalowane deskami „z listwowaniem”. Na elewacjach podział na dwie kondygnacje podkreślony jest niewielkim gontowym daszkiem. Całość nakrywa dach namiotowy z okapem, kryty gontem.
	Kaplica cmentarna pw. św. Anny	Kurzelów 50°53′04″N 19°53′10″E	1 połowa XVII wieku	Kaplica zbudowana jest z modrzewia w konstrukcji zrębowej. Jest orientowana a swym układem brył przypomina mały kościół. Podwaliny ma przykryte okapnikiem – wyżej jest szalunek z pionowych desek „z listwowaniem”.
	Kościół parafialny Narodzenia NMP i dzwonnica	Bebelno 50°45′42″N 19°59′23″E	1745 r.	Kościół jest orientowany – jednonawowy. Nawa i prezbiterium mają konstrukcję zrębową, spiętą lisicami i przykrytą szalunkiem.
	Kościół parafialny M.B. Częstochowskiej i dzwonnica	Kossów 50°41′48″N 20°01′40″E	1765 r.	Kościół jest orientowany, ma konstrukcję zrębową, ustawioną na podmurówce z cegły spajanej zaprawą wapienną. Belki tworzące zrąb są dość potężne – od 20 na 20 do 20 na 30 cm, przykryte szalunkiem z pionowych desek i dodatkowo wzmacniane lisicami. Stojąca w południowo - zachodniej części przykościelnego cmentarza dzwonnica zbudowana została w latach 60. XVIII stulecia.
	Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa	Rakoszyn 50°38′51″N 20°04′42″E	1779 r.	Wzniesiony z modrzewia kościół ma konstrukcję mieszaną: głównie zrębową, ale łączy też w sobie elementy konstrukcji sumikowo – łątkowej. Widać to wyraźnie w ścianach nawy i prezbiterium. Narożniki wzmacniają lisice. Elewacje oszalowane pionowo deskami „z listwowaniem”.
	Kościół parafialny Podwyższenia Krzyża Św.	Trzciniec 50°37′39″N 20°05′20″E	1928 r.	Kościół ma konstrukcję zrębową, podpartą podmurówką z cegły. Elewacje kościoła pokrywają szalunki z pionowo mocowanych desek /łączonych „z listwowaniem”/, wąskim niby gzymsem podzielone na dwie kondygnacje.
	Kościół parafialny Nawiedzenia NMP	Obiechów 50°34′14″N 19°51′32″E	1763 r.	Kościół jest orientowany. Kwadratowa w planie wieża, mieszcząca na parterze –kruchtę, a wyżej pełniąca rolę dzwonnicy ma konstrukcję słupowo - ramową, reszta budowli wykonana została w konstrukcji zrębowej. Elewacje oszalowane są pionowymi deskami z lisicami uformowanymi na kształt pilastrów. Kościół posiada barokowe wyposażenie. Wnętrze kościoła jest polichromowane.
	Dzwonnica przy kościele w Mieronicach	Mieronice 50°31′26″N 20°09′15″E	XVIII wiek	Drewniana dzwonnica prawdopodobnie z XVIII w., kryjąca dzwon z napisem minuskułowym, gotyckim w. XV-XVII.
	Dzwonnica i młyn wodny.	Krzcięcice 50°35′07″N 20°10′42″E		Dzwonnica drewniana z XVIII w. Nieczynny drewniany młyn wodny z 1892 r.
[5]	Dzwonnica przy kościele śś. Piotra i Pawła Apostołów	Mierzwin 50°33′23″N 20°24′15″E
	Kościół parafialny św. Szczepana Diakona	Mnichów 50°41′59″N 20°22′02″E	1754 r.	Kościół jest orientowany, a jego korpus oparty jest na planie łacińskiego krzyża. Ściany wykonane są z modrzewia w konstrukcji zrębowej. Elewacje szalowane są pionowymi deskami. Wnętrze ma jednolity, rokokowy wystrój wykonany w surowym drewnie modrzewiowym i lipowym i w sposób perfekcyjny zharmonizowane jest z architekturą kościoła. Ścięte naroża skrzyżowania nawy i transeptu zaakcentowane są przez pilastry o pięknie rzeźbionych głowicach. W ramionach transeptu ustawione są ołtarze, a pod kopułą: chrzcielnica, ambona i dwa konfesjonały o wysokich, pokrytych bogatymi dekoracjami zapleckach.
	Kościół parafialny św. Marii Magdaleny	Chomentów 50°40′52″N 20°31′56″E	1744 r.	Kościół jest orientowany, ma konstrukcję zrębową, ustawioną na kamiennej podmurówce. Ściany są oszalowane i wzmocnione lisicami. Wnętrze kościoła polichromowane z barokowym wyposażeniem.
	Park Etnograficzny w Tokarni Muzeum Wsi Kieleckiej	Tokarnia 50°45′59″N 20°26′26″E		Skansen ma charakter ponadregionalny. Na jego terenie można odnaleźć zabytki kultury ludowej i drewnianego budownictwa ludowego z obszaru nieco szerszego niż obecne granice administracyjne województwa świętokrzyskiego. Zgromadzone w parku etnograficznym zabytki podzielone są na sektory: budownictwa małomiasteczkowego, wyżynnego, dworsko-folwarcznego, świętokrzyskiego i terenów lessowych, i pochodzą z XVIII, XIX i XX wieku. Każdy z sektorów wiernie odtwarza i eksponuje różne typy zagród i budynków przemysłu czy też rzemiosła wiejskiego wraz z charakterystycznym otoczeniem. Wnętrza i wyposażenie obiektów obrazują realia wiejskiego życia.
[6]	Kościół parafialny śś. Piotra i Pawła oraz dzwonnica	Rembieszyce 50°45′32″N 20°17′44″E	1798 r.	Kościół jest orientowany. Zbudowany jest z drewna o konstrukcji mieszanej: sumikowo – łątkowej łączonej ze zrębową Elewacje kościoła pomiędzy słupami - łątkami wypełnia szalunek z pionowych desek „z listwowaniem”. Wzmacniające ściany lisice uformowano na kształt pilastrów, wieńcząc je rzeźbionymi głowicami. Dzwonnicę zbudowano w 2. połowie XIX stulecia.

Trasa 3

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	Zabytkowa drewniana chałupa	Kakonin 50°52′20″N 20°55′59″E	1820 r.	Budynek składa się z trzech pomieszczeń. Chałupa ma około 30 metrów kwadratowych, ale sporo miejsca zajmuje kuchnia z piecem chlebowym i zapieckiem. Izba została odtworzona na podstawie badań etnograficznych. Można w niej zobaczyć m.in. żelazko z duszą, pod łóżkiem buty oficerki i drewniana łycha do ich ściągania oraz niekompletny jeszcze warsztat tkacki. W sieni na ścianach wiszą fotografie Henryka Pieczula z wystawy z 1978 roku, które pokazują stary Kakonin.
	Zagroda Czernikiewiczów w Bodzentynie	Bodzentyn, róg ul. 3 maja i Św. Ducha 50°56′26″N 21°01′22″E	1809 r.	W skład zagrody wchodzą: budynek mieszkalny i budynki gospodarcze, które wraz z drewnianym ogrodzeniem tworzą zwarty zespół w kształcie czworoboku. Ściany wszystkich budynków wzniesione zostały z drzewa jodłowego. Dachy pokryte są gontem. Wewnątrz budynków urządzona jest stała ekspozycja. Znajdują się tu tradycyjne sprzęty i przedmioty codziennego użytku, charakterystyczne dla Bodzentyna i okolicznych wsi.
	Dzwonnica	Tarczek 50°56′25″N 21°01′24″E	XIX wiek	Zbudowana na początku XIX w.
[7]	Kościół parafialny M.B. Częstochowskiej	Radkowice 50°58′52″N 21°02′02″E	1621 r.	Kościół zbudowany jest w konstrukcji zrębowej, wzmocnionej lisicami. Wnętrza są polichromowane i nakryte płaskimi stropami.
	Modrzewiowa brama i dwie dzwonnice	Krynki 51°00′45″N 21°12′24″E	1770 r.	Brama wejściowa na plac przykościelny wmontowana jest w dwie drewniane wieże–dzwonnice, z których każda zaopatrzona jest w furtę wejściową.
[8]	Kościół parafialny Zesłania Ducha Św.	Parszów 51°04′28″N 20°56′08″E	1934 r.	Kościół ma konstrukcję ryglową /z wyjątkiem słupowo - ramowej dzwonnicy/, ustawioną na dość wysokiej podmurówce wykonanej z piaskowca.
[9]	Nieczynny kościół, dawniej św. Józefa	Skarżysko-Kamienna, dzielnica Bzin 51°06′23″N 20°49′59″E	1928 r.	Kościół jest zbudowany w konstrukcji zrębowej, na podmurówce z kamienia. Prezbiterium skierowane jest na zachód.. Dach kościół ma dwuspadowy, o konstrukcji storczykowej,
[10]	Kaplica św. Zofii	Bliżyn 51°06′32″N 20°45′24″E	1817 r.	Kaplica ma konstrukcję zrębową wykonaną z modrzewiowego drewna, ustawioną na kamiennej podmurówce. Elewacje kaplicy pokrywają szalunki.
	Kościół św. Rocha	Mroczków 51°08′12″N 20°42′16″E	1820 r.	Kościół zbudowany jest w „zrąb” z drewna modrzewiowego z zewnątrz i wewnątrz szalowany deskami przybitych pionowo i zwieńczony dość wydatnym gzymsem. Narożniki ośmiokąta opinają lisice.
[11]	Kościół filialny św. Rozalii	Odrowąż 51°08′00″N 20°38′58″E	przed 1721 r.	Kościółek ma konstrukcję zrębową ustawioną na kamiennej podmurówce. Wnętrze nakryte jest płaskim stropem. W głębi prezbiterium stoi ołtarz z umieszczonym w nim obrazem przedstawiającym patronkę kościółka.
[12]	Kościół parafialny św. Wawrzyńca	Lipa 51°06′42″N 20°10′28″E	1761 r.	Kościół jest orientowany, ma konstrukcję zrębową z drewna modrzewiowego, wzmacnianą lisicami. Elewacje pokryte są szalunkami z desek „na styk”, zwieńczone gzymsem podokapowym. Wnętrze nawy, podzielonej na trzy części przykryte jest: środkiem pozornym sklepieniem kolebkowym, po bokach płaskimi stropami. Prezbiterium także nakrywa płaski strop.

Poza szlakiem

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
[13]	Kaplica Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny	Nida 50°45′23″N 20°33′19″E	przed 1834 r.	Kaplica posiada murowaną ścianę frontową i niewielką wieżyczkę na krytym gontem dachu. We wnętrzu znajduje się barokowy ołtarzyk z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Bibliografia

• Dorota Chojnowska. Magia drewnianych zabytków. „Świat Podróże Kultura”, s. 96-99, wrzesień 2009. ISSN 1644-4183. 

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona szlaku
• Propozycje wycieczek wzdłuż Szlaku