Wikipedia

Szwedzka Wyprawa Antarktyczna

szwedzka ekspedycja naukowo-badawcza (1901–1904)

Szwedzka Wyprawa Antarktyczna – szwedzka ekspedycja naukowo-badawcza w latach 1901–1904 na Półwysep Antarktyczny w Antarktyce, kierowana przez szwedzkiego geologa Otto Nordenskjölda (1869–1928). Statkiem wyprawy był „Antarctic” dowodzony przez norweskiego wielorybnika Carla Larsena (1860–1924).

Statek badawczy „Antarctic”, 1902

Wyprawa przeprowadziła badania obszarów wzdłuż Półwyspu Antarktycznego, Falklandów i Ziemi Ognistej. W 1902 roku, wskutek niezwykle trudnych warunków, została rozdzielona na trzy grupy, które przetrwały zimę w trzech różnych lokalizacjach – w obozie zimowym w Snow Hill, w Zatoce Nadziei i na Paulet Island. Uczestnicy ekspedycji zostali uratowani przez argentyński statek „Urugwaj(inne języki)”. Pomimo niepomyślnego zakończenia wyprawa została uznana za sukces z uwagi na dokonane odkrycia geograficzne i zmapowanie kolejnych obszarów Antarktydy.

Historia edytuj

W 1895 roku Szósty Międzynarodowy Kongres Geograficzny w Londynie przyjął rezolucję wzywającą do zbadania Antarktyki, która była najważniejszym obszarem jeszcze niezbadanym[1]. Jako pierwsza na wezwanie odpowiedziała Belgia, organizując Belgijską Wyprawę Antarktyczną w latach 1897–1899[2]. Szwecja była jednym z kilku innych państw planujących wysłanie ekspedycji badawczej[3]. Jednak pierwsza szwedzka wyprawa nie uzyskała wsparcia rządu szwedzkiego i była prywatnym przedsięwzięciem szwedzkiego geologa Otto Nordenskjölda (1869–1928), sfinansowanym przy pomocy pożyczek i darowizn[4]. Nordenskjöld, zainspirowany dyskusjami podczas Międzynarodowych Kongresów Geograficznych w 1895 i 1897 roku, zaczął koordynować plany wyprawy z towarzystwami geologicznymi w Wielkiej Brytanii i w Niemczech[4]. Jego plany badawcze obejmowały studia klimatyczne, badania geomagnetyzmu, a także badania z zakresu biologii, zoologii, glacjologii i hydrografii[4]. Obserwacje meteorologiczne i badania geomagnetyzmu miały być skoordynowane z pracami innych wypraw obecnych w regionie (brytyjskiej, niemieckiej i szkockiej)[3]. Ekspedycja miała zimować jak najdalej na południe, jak było to możliwe, na wschodnim wybrzeżu Półwyspu Antarktycznego na Ziemi Grahama[4]. Członkowie wyprawy mieli pracować na pokładzie statku „Antarctic” w obszarze Cieśniny Beagle[a], Falklandów i Georgii Południowej[4]. Podanie Nordenskjölda o subwencję państwową zostało odrzucone z uzasadnieniem, że wyprawa jest źle wyposażona i niedofinansowana, a kierownictwu brakuje zdolności przywódczych[4].

Pomimo braku wsparcia ze strony rządu, wyprawa Nordenskjölda była wspierana przez przedsiębiorców ze Sztokholmu i Göteborga[4]. Dobre kontakty Nordenskjölda w ministerstwie spraw zagranicznych zapewniły wsparcie konsulatów w portach na trasie do Antarktydy[6].

Członkowie ekspedycji edytuj

Ekspedycja liczyła 27 uczestników, w tym 9 naukowców[7]. W wyprawie brali udział m.in. [4]:

Statek wyprawy – „Antarctic” edytuj

Na potrzeby ekspedycji Nordenskjöld zakupił statek „Antarctic”, który używany był podczas wcześniejszych wypraw na Antarktydę, m.in. podczas wyprawy norweskiego wielorybnika Henrika Johana Bulla (1844–1930)[3]. Zbudowany w Norwegii „Antarctic” był trzymasztowym barkiem wyposażonym w napęd parowy[7]. W październiku 1901 roku został doposażony w Sandefjord[4].

Załoga „Antarctic” liczyła 16 osób[3].

Przebieg wyprawy edytuj

Ekspedycja wyruszyła z Göteborga 16 października 1901 roku[7]. Ze względu na obronę swojej pracy doktorskiej, w Szwecji pozostał Johan Gunnar Andersson; miał być odebrany później przez „Antarctic” na Falklandach[8].

W Falmouth dołączył maszer Ole Jonassen z 14 psami grenlandzkimi[7]. Następnie „Antarctic” obrał kurs na Buenos Aires, zatrzymując się po drodze na Wyspach Zielonego Przylądka celem uzupełnienia zapasów wody i węgla[6]. W połowie grudnia statek dopłynął do stolicy Argentyny, skąd zabrał rysownika wyprawy Amerykanina Franka Wilberta Stokesa i José Maríę Sobrala, argentyńskiego geologa wojskowego[6]. Wyprawa popłynęła do Stanley na Falklandach, by zakupić więcej psów zaprzęgowych, i dalej na Wyspę Stanów, by zsynchronizować instrumenty pomiarowe ze znajdującą się tam stacją meteorologiczną[6]. 5 stycznia 1902 roku „Antarctic” popłynął na Szetlandy Południowe[6]. Pięć dni później wyprawa dotarła na Wyspę Nelsona, gdzie spędzono tydzień na polowaniach na foki, badaniach meteorologicznych i zoologicznych[6]. 16 stycznia „Antarctic” osiągnął Cap Seymour, gdzie Nordenskjöld założył magazyn[6]. Następnie statek udał się na poszukiwania miejsca na zimowanie, jednak na szerokości 66°19′S napotkał potężne masy lodu i musiał zawrócić[4]. Wyprawa popłynęła na Morze Weddella, gdzie przeprowadzono prace hydrograficzne i zebrano próbki zoologiczne[6].

Snow Hill Island edytuj

 
Obóz zimowy ekspedycji w Snow Hill, 1902

Obóz zimowy wraz ze stacją meteorologiczną postawiono w lutym na Snow Hill[6], na południe od Ziemi Grahama[7]. Sześciu uczestników: Nordenskjöld, Sobral, Jonassen, Bodman, Ekelöf i Åkerlundh planowało przezimować w Snow Hill[7]. W Snow Hill prowadzono obserwacje pogody nieprzerwanie przez 20 miesięcy[6]. Wyprawa odkryła, że Snow Hill jest wyspą[6]. Przeprowadzono badania geologiczne i znaleziono skamieniałości[6]. W październiku 1902 roku Nordenskjöld z dwoma towarzyszami przeprawili się na saniach na południe Lodowca Szelfowego Larsena, gdzie odkryli niewielki nunatak, który nazwali Borchgrevink Nunatak na cześć polarnika Carstena Borchgrevinka (1864–1934)[9]. W grudniu tego samego roku wyprawa przebadała Seymour Island, gdzie znaleziono skamieniałe szczątki roślin i kości wielkich pingwinów, wskazujące na cieplejszy klimat w przeszłości[9].

Larsen natomiast zamierzał dotrzeć jak najdalej na południe jak to możliwe, by składować tam ekwipunek dla dalszej wyprawy[10]. Jego plany pokrzyżowała obecność lodu i musiał zawrócić do Snow Hill[10]. Ostatecznie „Antarctic” popłynął do Ziemi Ognistej, Georgii Południowej i na Falklandy, by zbierać próbki[7] i odebrać Anderssona[8]. 5 marca dotarł do Ushuaia na Ziemi Ognistej, gdzie załadowano zapasy węgla i wody[6]. Na Falklandach Stokes opuścił wyprawę[6]. Załoga „Antarctic” zajęła się polowaniami na foki w Georgii Południowej, a kolejne cztery miesiące spędzono na Falklandach wytapiając foczy tłuszcz[6]. Andersson dołączył do grupy 27 marca i objął jej kierownictwo[8]. Naukowcy mapowali teren i prowadzili badania geologiczne, glacjologiczne, hydrograficzne i botaniczne[6]. W kwietniu „Antarctic” dotarł do Jason Harbour, skąd przeprowadzono rekonesans wybrzeża a niewielka grupa przeprawiła się do Cumberland East Bay[11]. Znaleziono tam dawną stację połowu fok, którą nazwano Grytviken[11]. Larsen dotarł do Grytviken w maju i wyprawa spędziła tu miesiąc[11].

Paulet Island edytuj

 
Tonący „Antarctic”, 12 lutego 1903 roku

Droga powrotna do Snow Hill była utrudniona przez lód – cieśnina Antarctic Sound była nie do przebycia[10]. Andersson wraz z dwoma towarzyszami został wysadzony w Zatoce Nadziei, by przeprawić się do Nordenskjölda na saniach (ok. 100 km w linii prostej[9]), a Larsen miał opłynąć Joinville i sprawdzić warunki na wschodzie Półwyspu Antarktycznego[10]. Andersson i Nordenskjöld wraz z towarzyszami mieli czekać na statek do 25 stycznia, a gdyby „Antarctic” nie przypłynął mieli udać się do Zatoki Nadziei[8]. Andersson został zatrzymany przez otwarte wody, a statek Larsena utknął w lodzie w zatoce Erebus and Terror Gulf[10]. Załoga opuściła statek, który przez ponad miesiąc dryfował z lodem, co doprowadziło do wyrwania większej części stępki[10]. Po wypłynięciu na wolne wody statek zatonął 12 lutego 1903 roku na Morzu Weddella na wschód od Paulet Island[11][12]. Załoga po 14 dniach wędrówki[b] dotarła do Paulet Island, gdzie Larsen zamierzał przezimować[13]. By przetrwać zimę, załoga zabiła 1100 pingwinów i zbudowała niewielkie schronienie (10 × 7 m) w pobliżu źródła wody pitnej[13]. Przeżyli wszyscy poza marynarzem Ole Wennersgaardem, który zmarł na atak serca[13][12].

Zatoka Nadziei edytuj

 
Kamienna chata w Zatoce Nadziei, 1903

Andersson wraz z Samuelem A. Dusem i marynarzem Toralfem Grundenem próbowali dotrzeć do Snow Hill na saniach – jednak przeprawiając się na południe od Vega Island zastali otwarte wody w Herbert Sound i musieli zawrócić do Zatoki Nadziei[8]. Tam oczekiwali na powrót statku, nie wiedząc, że zatonął[8]. Andersson prowadził badania geologiczne i znalazł wiele skamieniałości, w tym 61 gatunków z okresu środkowej Jury[8]. Wkrótce uświadomili sobie, że będą musieli tam przezimować, do czego nie byli przygotowani[8]. Z kamiennych głazów wznieśli prymitywną chatę, którą zadaszyli saniami i płachtami brezentu[8]. W chacie rozbili namiot a podłoże wyłożyli skórami pingwinów[8]. Przetrwali zimę w ciężkich warunkach, dzięki mięsu i tłuszczowi z 700 pingwinów[8]. 29 września 1902 roku opuścili chatę, by ponownie spróbować dotrzeć do Snow Hill[8]. 9 października dotarli do Vega Island i dalej szli wzdłuż brzegu, aż trzy dni później spotkali Nordenskjölda i Jonassena[14]. 16 października cała piątka dotarła do obozu w Snow Hill[14].

Ratunek edytuj

 
Sobral i Nordenskjöld, ok. 1903

Po ustąpieniu lodu, 31 października Larsen wraz z 5 towarzyszami wyruszył w welbocie na poszukiwania Anderssona i Nordenskjölda[13]. 5 listopada grupa dotarła do Zatoki Nadziei, gdzie znalazła wiadomość zostawioną przez Anderssona, że członkowie ekspedycji przetrwali zimę i 29 września wyruszyli do Snow Hill[13]. Larsen sporządził żagiel z płachty brezentu i grupa pożeglowała na Snow Hill[13][c]. Do brzegu dobili ok. 25 km od obozu zimowego Nordenskjölda i po 9 godzinach marszu dotarli do reszty ekspedycji 8 listopada 1903 roku[13]. Tego samego dnia do Snow Hill Island przybył argentyński statek „Urugwaj(inne języki)”[12] dowodzony przez kapitana J. Irizara[15], który zabrał polarników z Paulet Island i Snow Hill Island do Buenos Aires[13]. Korweta argentyńskiej marynarki wojennej została wysłana z misją ratunkową, gdy „Anatarctic” nie powrócił na Falklandy[12]. W styczniu 1904 roku członkowie wyprawy powrócili do Szwecji[12].

Znaczenie wyprawy edytuj

Pomimo niepomyślnego zakończenia ekspedycja została uznana za sukces z uwagi na dokonane odkrycia geograficzne i zmapowanie kolejnych obszarów Antarktydy[12].

Główne dokonania naukowe wyprawy zostały opisane w 6-tomowej publikacji Wissenschaftliche Ergebnisse der schwedischen Südpolar-Expedition 1901–1903 w latach 1904–1921[12]. Wyniki badań zoologicznych opublikowano w Further Zoological Results of the Swedish Antarctic Expedition, 1901–1903[12]. Wyprawa przywiozła wiele okazów skamieniałości, przede wszystkim z Seymour Island, co przyczyniło się do poszerzenia wiedzy na temat zmian klimatycznych w regionie[12]. Ekspedycja udokumentowała także swoje badania glacjologiczne i regularnie prowadzone przez ok. 600 dni badania meteorologiczne[12].

W uznaniu zasług członków wyprawy wiele obiektów geograficznych w Antarktyce zostało nazwanych dla ich upamiętnienia, m.in. Andersson Island, Jonassen Island czy Ohlin Island[12]. Dla upamiętnienia statku „Antarctic” jedną z cieśnin nazwano Antarctic Sound[12].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Od 7 listopada 2007 roku oficjalnie obowiązujący egzonim to „Kanał Beagle”, poprzednio „Cieśnina Beagle”[5].
  2. ↑ Svanberg (2014) podaje, że wędrówka rozbitków trwała 16 dni[12].
  3. ↑ Faure & Mensing (2010) podają, że grupa wiosłowała przez kolejne trzy dni[15].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Report of the Sixth International Geographical Congress: Held in London, 1895. J. Scott Keltie, Hugh Robert Mill (red.). London: J. Murray, 1896, s. 780. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
  2. ↑ Barr 2007 ↓, s. 136.
  3. ↑ a b c d Mills 2003 ↓, s. 465.
  4. ↑ a b c d e f g h i j Lewander 2007 ↓, s. 975.
  5. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej: 1 Protokół z 35. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. 2007, s. 3. [dostęp 2020-08-16]. (pol.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Lewander 2007 ↓, s. 976.
  7. ↑ a b c d e f g Svanberg 2014 ↓, s. 691.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l Mills 2003 ↓, s. 22.
  9. ↑ a b c Faure i Mensing 2010 ↓, s. 9.
  10. ↑ a b c d e f Mills 2003 ↓, s. 374.
  11. ↑ a b c d Bjørn L Basberg, Larsen, Carl Anton [online], Dictionary of Falklands Biography including South Georgia [dostęp 2020-07-24].
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m Svanberg 2014 ↓, s. 692.
  13. ↑ a b c d e f g h Mills 2003 ↓, s. 375.
  14. ↑ a b Mills 2003 ↓, s. 23.
  15. ↑ a b Faure i Mensing 2010 ↓, s. 10.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szwedzka_Wyprawa_Antarktyczna&oldid=72607533”