Wikipedia

Tarnowiec (województwo małopolskie)

wieś w województwie małopolskim

Tarnowiec – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów.

Tarnowiec
wieś
Ilustracja
Kościół św. Józefa Rzemieślnika w Tarnowcu
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Tarnów

Liczba ludności (2022)

2269[2]

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

33-112[3]

Tablice rejestracyjne

KTA

SIMC

0833102

Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów
Mapa konturowa gminy wiejskiej Tarnów, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Tarnowiec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Tarnowiec”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Tarnowiec”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tarnowiec”
Ziemia49°58′56″N 20°59′11″E/49,982222 20,986389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Toponimia edytuj

Pierwotna nazwa Tarnów, następnie Tarnów Mały[4]. Pieczęć wiejska z lat 1909–1910 przedstawia krzak (drzewko) o rozłożystej koronie, prawdopodobnie tarninę. Napis w otoku: GMINA TARNOWIEC[5]. Nazwa pochodzi od krzewów tarniny używanych jako kolczaste wykończenie obwałowań wokół miejscowego grodziska, a później fos zamku Leliwitów[6].

 
Pieczęć wiejska z początku XX w

Historia edytuj

Najstarszy ze znanych zapisków, prawdopodobnie z 1124 r., wymienia miejscowość Tarnów Mały wśród dóbr klasztoru tynieckiego. Źródła historyczne wyszczególniają, że właśnie Tarnów Mały był na przełomie XIII i XIV w. najważniejszym punktem osadniczym w regionie. Argumentem przemawiającym za tym ma być fakt, że właśnie w Tarnowie Małym najwcześniej funkcjonowała parafia.

W 1536 we wsi znajdował się folwark zamkowy, karczma, obfite łąki i sadzawki. W tym czasie osadę zamieszkiwało 8 zagrodników (z rodzinami)[7]. W latach 1547–1939 wieś należała do tzw. Hrabstwa Tarnowskiego[8].

W 1863 Marceli Kuźniarski (administrator Sanguszków na dobrach w Tarnowcu) miał pełnić rolę kwatermistrza, pomagał przerzucać oddziały oraz kwaterował ochotników do walk w powstaniu styczniowym[9].

4 czerwca 1866, podczas upału i przy silnym wietrze od wschodu pożar zniszczył w Tarnowcu "13 domów włościan, tyleż stodół i kilka małych zabudowań gospodarskich" oraz gumna dworskie. W ogniu zginęła babcia z wnukiem. Tylko jeden dom był ubezpieczony[10].

Uchwałą Sejmu Krajowego zatwierdzoną przez cesarza dnia 12 lipca 1870 Rada Powiatowa w Tarnowie "ma prawo pobierać myto od drogi powiatowej z Tarnowa na Tuchów do Gromnika i do mostu na Białej pod Tuchowem. Pobór odbywać się będzie w Tarnowcu, Tuchowie i Siedliskach"[11].

28 sierpnia 1876 po uderzeniu pioruna spłonęła miejscowa karczma dworska a w niej zapasy zboża i 12 sztuk bydła[12].

 
Kapliczka domkowa w środku wsi wystawiona przez rodzinę Brońców ok. 1900 roku.

W 1880 wieś liczyła 463 rzymskich katolików oraz 25 izraelitów. Miała gminną kasę pożyczkową, karczmę, tartak "Rudy", cegielnię "Konstancja" i folwark należący do księcia Eustachego Sanguszki[7]. Księgi parafialne katedry tarnowskiej wymieniają na przełomie XIX w. i XX w. m.in. następujące rodziny tarnowieckie: Broniec, Czosnyka, Jachym, Jasiak, Kasprzyk, Kicia, Kościółek, Kozioł, Lach, Laska, Mazur, Mitera, Najdała, Nowak, Pyzdek, Skorupa, Sowiźrał, Stępek, Trybulec, Wątek, Wojciechowski, Wojtarowicz, Wzorek, Zgłobiś[13].

W końcu XIX w. do Tarnowca przynależały trzy przysiółki: Budy, Stawy i Wólka Tarnowiecka[7]. Integralne części wsi w XX w.: Dębczak, Łąki, Młyny, Najdałówka, Przyczki, Rudy, Słupy, Stara Wieś, Wólka, Zimna Woda[14][15][16].

W 1909 roku nad Tarnowcem przeszło gradobicie co Rada Gminna w Tarnowcu w oficjalnym piśmie do starostwa poczytała jako karę za dzieciobójstwo przez jedną z mieszkanek wsi[17].

Towarzystwo Szkoły Ludowej otwarło w 1909 roku w Tarnowcu czytelnię wiejską[18].

W 1910 tarnowiecką karczmę dzierżawił Żyd Leon Gintel[17].

I wojna światowa edytuj

 
Cmentarz wojenny nr 180

11 listopada 1914 roku do wsi wkroczyły pierwsze patrole kozackie, potem dotarły inne wojska. Według relacji chłopów na wieś podczas walk w 1915 roku spadły 23 pociski artyleryjskie. Spalono karczmę[4]. W Tarnowcu stacjonowali żołnierze 33 dywizji i Czerwony Krzyż. We dworze księcia Sanguszki znajdowały się dwa szpitale: międzynarodowy i 33 dywizji. Odwrót Rosjan nastąpił 2 maja 1915 roku[19]. Dziennikarz "Czasu" tak opisywał pozostałe po bitwie groby:

"przy drodze dworskiej gromadka krzyżów. Jest ich 15, stoją na grobach, kryjących zwłoki żołnierzy rosyjskich. W jednym tylko grobie spoczywa więcej ciał, w innych pojedynczo, jak świadczą umieszczone na krzyżach napisy. Wśród Rosjan pochowano też kapitana wojsk austriackich Karola Ercela, który zmarł od ran 16 grudnia z. r."[19].

Okres międzywojenny edytuj

W 1919 roku zorganizowano szkołę w jednej izbie wynajętej początkowo w domu rodziny Kuciembów, a następnie Słowików. W 1930 na terenie podarowanym przez Romana Sanguszkę postawiono budynek szkolny[4]. W 1934 w wyniku reformy samorządu wieś włączono do Gminy Gumniska.

W latach 1937–1939 wybudowano tzw. Dom Katolicki, który pełnił później funkcję kaplicy[4]. Sanguszko ofiarował plac i drewno na budowę. Kamień węgielny wmurował w 1938 biskup Franciszek Lisowski. W uroczystościach brali udział m.in. starostwa tarnowski Syska oraz Zarząd Dóbr Księcia Sanguszki[20].

Podczas przepędzania bydła przez bród na rzece Biała 18 lipca 1938 utonął porwany przez nurt Andrzej Brożek, parobek Józefa Jasiaka[21].

II wojna światowa edytuj

W grudniu 1939 Niemcy wybrali i wywieźli w nieznanym kierunku piętnastu Żydów z Tuchowa. Kilka miesięcy później, w rejonie wsi Tarnowiec przypadkowy rolnik odkrył w lesie zwłoki. Były to ciała zaginionych. Po zapłaceniu okupantowi łapówki, Żydzi mogli zidentyfikować i przewieźć ofiary na cmentarz w Tuchowie[22][23].

W czasie drugiej wojny światowej dowódcą miejscowego plutonu ZWZ-AK był p.Pyrek[4]. W Domu Katolickim stacjonowało niemieckie wojsko. Pod koniec wojny okoliczna ludność pracowała przy budowie umocnień tzw. panzergrabów[4].

Współcześnie edytuj

W styczniu 1953 przeniesiono z Rzędzina do Tarnowca Państwowy Ośrodek Maszynowy w skrócie POM[4]. Świadczył on m.in. usługi remontowe ciągników dla terenu całego powiatu tarnowskiego. 9 grudnia 1980 erygowano w Tarnowcu parafię. W latach 1983–1990 wybudowano kościół parafialny[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnowskim. Przez wieś przepływa potok Dębina[7]. We wsi znajduje się zabytkowy cmentarz wojenny nr 180 z okresu I wojny światowej.

 
Panorama wsi

Integralne części wsi edytuj

Integralne części wsi Tarnowiec[24][25]
SIMC Nazwa Rodzaj
0833119 Młyny część wsi
0833125 Stara Wieś część wsi
0833131 Wólka część wsi

Zabytki edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[26].

Osoby związane z miejscowością edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 139005
  2. ↑ STAN LUDNOŚCI GMINY TARNÓW NA DZIEŃ 30 Grudnia 2022 r..
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1282 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c d e f g h Ryszard Lis i inni, "Tarnowiec wczoraj, dziś i jutro…", Tarnów: Urząd Gminy Tarnów, 2013.
  5. ↑ Wojciech Drelicharz, Zenon Piech – Instytut Historii UJ, Herb, flaga i pieczęć gminy Tarnów, „Nowiny Tarnowskiej Gminy nr 70”, Urząd Gminy Tarnów, 2001, s. 6.
  6. ↑ Krzysztof Moskal, In Castro Nostro Tarnoviensi. Zamek Tarnowski jako rezydencja, warownia i centrum administracyjno gospodarcze dóbr Tarnowskich., ISBN 83-87785-33-4.
  7. ↑ a b c d Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2016-08-16].
  8. ↑ "Hrabstwo tarnowskie Sanguszków" – M.Popiel, S.Potępa (2001)
  9. ↑ Andrzej Kunisz, Udział Ziemi Tarnowskiej w powstaniu styczniowym, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990, ISBN 978-83-03-02672-9 [dostęp 2020-10-30] (pol.).
  10. ↑ Polona, „Czas” (Nr 132), polona.pl, 14 czerwca 1866 [dostęp 2020-09-06].
  11. ↑ Polona, „Czas – dziennik poświęcony polityce krajowej i zagranicznej oraz wiadomościom literackim, rolniczym i przemysłowym” (nr 192), polona.pl, 24 sierpnia 1870 [dostęp 2020-09-06].
  12. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2020-09-06].
  13. ↑ Akta stanu cywilnego Katedralnej Parafii Rzymskokatolickiej w Tarnowie. Księga urodzeń miejscowości Tarnowiec 1890-1901 [online].
  14. ↑ Geoportal.gov.pl [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2017-12-27].
  15. ↑ l, Główny Urząd Statystyczny [online], eteryt.stat.gov.pl [dostęp 2017-12-27] (pol.).
  16. ↑ www.krakow.rzgw.gov.pl Studium zagrożenia powodzią – mapy [online].
  17. ↑ a b artykuł "Listy z kraju. Z pola walki o świętą karczmę", „Kurier Lwowski”, 31 maja 1910.
  18. ↑ Polona, „Gazeta Narodowa”, polona.pl, 3 lipca 1910 [dostęp 2020-09-06].
  19. ↑ a b Nad Białą. Czas s.1-2 nr 291 z 2 czerwca 1915 [online].
  20. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2020-09-06].
  21. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2020-09-06].
  22. ↑ Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2019-04-21].
  23. ↑ A. Wein, A. Weiss, Encyclopaedia of Jewish Communities. Poland t. III, Jerusalem 1984.
  24. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  25. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  26. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
  27. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2020-09-06].
  28. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2020-09-06].
  29. ↑ Ksawery Masiuk: Wspaniale jest usłyszeć Mazurka Dąbrowskiego na podium. To spełnienie marzeń! [WYWIAD] - [online] [dostęp 2021-08-01] (ang.).
  30. ↑ Krystian Kobielski, Z Tarnowca w wielki świat [online], TEMI.pl - Strefa wolna od cenzury, 25 stycznia 2021 [dostęp 2021-08-01] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • "Tarnowiec wczoraj, dziś i jutro…", 2013, praca zbiorowa pod red. Ryszarda Lisa

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarnowiec_(województwo_małopolskie)&oldid=72626382”