Tenge (wym. tɛŋgɛ, kaz. теңге, kod ISO 4217: KZT) – wprowadzona 15 listopada 1993 waluta narodowa Kazachstanu.

Tenge
Ilustracja
Tenge (seria 2006)
Kod ISO 4217

KZT

Symbol

Państwo

 Kazachstan

Bank centralny

Narodowy Bank Kazachstanu

Poziom inflacji

14,6% w 2016[1]

Podział

1 tenge = 100 tiynów

Banknoty

200, 500, 1000, 2000, 5000,
10 000, 20 000 tenge

Monety

1, 2, 5, 10, 20, 50,
100, 200 tenge

100 tenge z 2002 roku

Symbol

edytuj

W listopadzie 2006 Narodowy Bank Republiki Kazachstanu przeprowadził konkurs na najlepszy symbol waluty narodowej. Z ponad 30 000 propozycji 29 marca 2007 wybrano symbol tenge. Autorzy – Wadim Dawydenko i Sanżar Amerchanow – otrzymali nagrodę pieniężną w wysokości 1 000 000 tenge (wg ówczesnego kursu ok. $8000) od Narodowego Banku Kazachstanu oraz ok. $5000 od banku Alliance[2].

Po publikacji wyników konkursu rozpętał się skandal, gdyż okazało się, że zaproponowany przez zwycięzców projekt był plagiatem symbolu japońskiej poczty, która to używa tego symbolu od ponad 120 lat[3].

Historia

edytuj

Kazachstan był jednym z ostatnich państw WNP, które wprowadziło własną jednostkę monetarną.

  • w 1991 został utworzony specjalny zespół projektancki, w skład którego weszli Mendybaj Alin, Dosboł Kasymow, Agimsaly Duzelchanow, Timur Sulejmienow i Hajrułła Gabżaliłow.
  • 12 listopada 1993 Prezydent Kazachstanu podpisał rozporządzenie „O wprowadzeniu waluty narodowej Republiki Kazachstanu”.
  • 15 listopada 1993 tenge zostało wprowadzono do obiegu. Kurs wymiany rubli radzieckich oraz rubli rosyjskich, które nadal pozostawały oficjalnym środkiem płatniczym na nową walutę wynosił 500:1.
  • w 1995 w Kazachstanie otwarto własną Wytwórnię Banknotów.

Pierwsza partia tenge została wydrukowana w Anglii.

Pierwsze tiyny (kaz. тиын; 1/100 tenge) – były wykonane w kształcie banknotów o wartości 1, 2, 5, 10, 20 i 50 tiynów.

Pierwsze monety były tłoczone w Niemczech.

  • w 1994 wprowadzono banknoty o wartości 200 tenge (seria 1993) i 500 tenge (seria 1994);
  • w 1995 wprowadzono banknoty o wartości 1000 tenge (seria 1994);
  • w 1996 wprowadzono banknoty o wartości 2000 tenge (seria 1996);
  • w 1997 wprowadzono monety o wartości 1, 5, 10, 20 i 50 tenge (nowy design);
  • w 1999 wprowadzono banknoty o wartości 5000 tenge (seria 1998);
  • w kwietniu 1999 miała miejsce pierwsza dewaluacja tenge (o 64,6%);
  • w 2000 wprowadzono nowe banknoty (zmieniony design) o wartości 200 i 500 tenge;
  • w 2001:
    • wprowadzono banknoty o wartości 1000 i 2000 tenge (seria 2000 ze zmienionym designem);
    • wprowadzono banknoty o wartości 100 tenge (seria 2001 z częściowo zmienionym designem);
    • wydano jubileuszowe 5000 tenge (seria 2001) poświęcone dziesięcioleciu niepodległości Kazachstanu;
    • wprowadzono do obiegu banknoty o wartości 5000 tenge (seria 2001 z częściowo zmienionym designem)
  • w 2002:
    • wprowadzono monetę o wartości 100 tenge (seria 2001);
    • częściowo zmieniono design banknotów o wartości 200 i 500 tenge (seria 1999);
  • w 2003 wprowadzono banknoty o wartości 10 000 KZT (seria 2003);
  • w 2006 wprowadzono całkowicie nowy design dla wszystkich banknotów od 200 do 10 000 tenge;
  • 4 lutego 2009 – druga dewaluacja tenge. Kurs dolara amerykańskiego wzrósł o 30 tenge;
  • 5 stycznia 2010 wydano edycję limitowaną banknotów o wartości 1000 tenge poświęconą prezydencji Kazachstanu w OBWE;
  • 17 stycznia 2011 Narodowy Bank Republiki Kazachstanu wydał pamiątkową serię banknotów o wartości 2000 tenge „Azjada 2011” poświęconą odbywającym się w Astanie i Ałmaty Zimowym Igrzyskom Azjatyckim;
  • 25 maja 2011 wydano kolejną limitowaną edycję banknotów o wartości 1000 KZT poświęconą prezydencji Kazachstanu w Organizacji Współpracy Islamskiej;
  • 4 lipca 2011 Narodowy Bank Kazachstanu wydaje pamiątkowy banknot o wartości 10 000 KZT poświęcony dwudziestoleciu niepodległości Kazachstanu;
  • 11 lutego 2014 – trzecia dewaluacja tenge (spadek wartości KZT w stosunku do USD o 20%);
  • 20 sierpnia 2015 kurs kazachstańskiej waluty zostaje upłynniony (wcześniej obowiązywał kurs pełzający w pełzającym przedziale wahań (ang. crawling band)) w wyniku czego wartość tenge spada o 35%;
  • 30 listopada 2015 ogłoszono wprowadzenie nowego banknotu o wartości 20 000 tenge.
  • 28 stycznia 2020 wprowadzono nową monetę o nominale 200 tenge.

Monety

edytuj

Monety pierwszej serii (1993)

edytuj
Obraz Wartość Materiał Średnica (mm) Grubość (mm) Waga (g) Rant Okres obowiązywania
 
2 tiyny
2 tiyny mosiądz 17,27 1,3 2,26 gładki 1 marca 1994 –

31 grudnia 2012

 
5 tiynów
5 tiynów
 
10 tiynów
10 tiynów 19,56 1,6 3,48
 
20 tiynów
20 tiynów 21,87 1,7 4,71
 
50 tiynów
50 tiynów 25 2 7,43
 
1 tenge
1 tenge mosiądz wysokoniklowy 17,27 1,3 2,26 25 października 1995 –

1 października 2001

 
3 tenge
3 tenge 19,56 1,6 3,48
 
5 tenge
5 tenge 21,87 1,7 4,71
 
10 tenge
10 tenge 25 2 7,43
 
20 tenge
20 tenge 31 11,37 przerywany

Monety drugiej serii (od 1997)

edytuj
Obraz Wartość Materiał Średnica (mm) Grubość (mm) Waga (g) Rant Lata emisji
 
1tenge 1997
1 tenge mosiądz 15 1,3 1,63 gładki 1997; 2000; 2002; 2004;

2005; 2011; 2012

stal galw. mosiądzem 1,4 2013-2017
 
2 tenge 2005
2 tenge mosiądz 16 1,3 1,84 2005-2006
 
5 tenge 1997
5 tenge mosiądz 17,27 1,3 2,18 1997; 2000; 2002; 2004;

2005; 2006; 2010-2012;

2016

stal. galw. mosiądzem 1,45 2013-2018
 
10 tenge 1997
10 tenge mosiądz 19,56 1,3 2,81 1997; 2000; 2002; 2004;

2005; 2006; 2010-2012;

stal galw. mosiądzem 1,45 2013-2018
 
20 tenge 1997
20 tenge mosiądz

wysokoniklowy

18,27 1,6 2,9 przerywany 1997; 2000; 2002; 2006;

2010-2012

stal galw. niklem 2013-2018
 
50 tenge 1997
50 tenge mosiądz

wysokoniklowy

23 4,7 1997; 2000; 2002;

2006; 2007; 2015-2017

 
100 tenge 2002
100 tenge obramowanie: mosiądz

środek: mosiądz wysokoniklowy

24,5 1,95 6,65 żebrowany 2002; 2004–2007

Banknoty

edytuj

Banknoty pierwszej serii (1993)

edytuj

Banknoty zostały wprowadzone do obiegu 15 listopada 1993 roku.

Obraz Wartość Wymiary

(mm)

Dominujący kolor Opis Wycofanie z obiegu
awers rewers awers rewers
 
1 tiyn
 
1 tiyn
1 tiyn 105 × 65 zielony nominał banknotu godło Republiki

Kazachstanu,

nominał banknotu

30 grudnia 1995
 
2 tiyny
 
2 tiyny
2 tiyny niebieski
 
5 tiynów
 
5 tiynów
5 tiynów fioletowy
 
10 tiynów
 
10 tiynów
10 tiynów różowy
 
20 tiynów
 
20 tiynów
20 tiynów turkusowy
 
50 tiynów
 
50 tiynów
50 tiynów brązowy
 
1 tenge (1993)
 
1 tenge (1993)
1 tenge 124 × 62 niebieski portret filozofa i naukowca Al-Farabiego (kaz. Әбу Насыр Әл-Фараби; arab.: أبو نصر محمد الفارابي) (872-951) kształty geometryczne i formuły Al-Farabiego 25 czerwca 2006[4]
 
3 tenge (1993)
 
3 tenge (1993)
3 tenge szaro-zielony

zielony

portret akyna Suinbaja Aronuły(inne języki) (kaz. Сүйінбай Аронұлы) (1815-1898) góry Ałatau Zailijskie
 
5 tenge (1993)
 
5 tenge (1993)
5 tenge brązowy

żółty

różowy

Portret muzyka Kurmangazy Sagyrbajuły (kaz. Құрманғазы Сағырбайұлы) (1818–1889) starożytne mauzoleum
 
10 tenge (1993)
 
10 tenge (1993)
10 tenge 144 × 69 ciemnozielony

zielony

Portret podróżnika i naukowca Czokana Walichanowa (kaz. Шоқан Уәлиханов) (1835-1865) Góra Ok-Żetpies
 
20 tenge (1993)
 
20 tenge (1993)
20 tenge ciemnobrązowy

brązowy

portret założyciela romantyzmu w literaturze kazachskiej Abaja Kunanbajewa (kaz. Абай Құнанбайұлы) (1845–1904) obraz myśliwego z

jastrzębiem

 
50 tenge (1993)
 
50 tenge (1993)
50 tenge jasnobrązowy

brązowy

portret chana Abułchaira (kaz. Әбілқайыр Мұхаммед Қазы бахадүр хан) Chanatu Kazachskiego (1693–1748) petroglify z regionu Mangystau (kaz. Маңғыстау)
 
100 tenge (1993)
 
100 tenge (1993)
100 tenge fioletowy

różowy

portret chana Abyłaja (kaz. Абылай-хан) (1711–1781) Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi (kaz. Қожа Ахмет

Ясауи кесенесі)

Banknoty drugiej serii (1993–2003)

edytuj
Obraz Wartość Wymiary

(mm)

Dominujący

kolor

Opis Lata emisji Wycofanie

z obiegu

awers rewers awers rewers
 
KazakhstanP20-200Tenge-1999-donatedoy f
 
KazakhstanP20-200Tenge-1999-donatedoy b
200 KZT 144 × 69 jasnopomarańczowy portret Al-Farabiego

(kaz. Әбу Насыр Әл-Фараби;

arab.: أبو نصر محمد الفارابي)

(872-951)

Mauzoleum Ahmeda

Chodży Jesewi (kaz. Қожа

Ахмет Ясауи кесенесі)

1993

2000 (1999)

2002 (1999)

25 czerwca 2006
 
KazakhstanP21-500Tenge-1999-donatedoy f
 
KazakhstanP21-500Tenge-1999-donatedoy b
500 KZT jasnofioletowy 1993

2000 (1999)

2002 (1999)

 
KazakhstanPnew-1000Tenge-2000(2001)-donatedoy f
 
KazakhstanPnew-1000Tenge-2000(2001)-donatedoy b
1 000 KZT niebiesko-zielony 1994

2000

 
KazakhstanPnew-2000Tenge-2000(2001)-donatedoy f
 
KazakhstanPnew-2000Tenge-2000(2001)-donatedoy b
2 000 KZT zielony 1996

2000

 
KazakhstanP24-5000Tenge-2001-donatedoy f
 
KazakhstanP24-5000Tenge-2001-donatedoy b
5 000 KZT 149 × 74 czerwony

brązowy

1998

2001

 
KazakhstanPnew-10000Tenge-2003-donatedoy f
 
KazakhstanPnew-10000Tenge-2003-donatedoy b
10 000 KZT niebieski

granatowy

Irbis śnieżny na tle gór 2003

Banknoty (wzorzec 2006)

edytuj

Po 13 latach od momentu wprowadzenia waluty narodowej 15 listopada 2006 rozpoczęto proces wymiany banknotów starego wzorca na nowe.

Okres wymiany skończy się 14 listopada 2018. Wymienić pieniądze może w filiach Banku Narodowego. Obowiązkowym warunkiem wymiany jest przejście banknotów przez ekspertyzę, podczas której zostanie potwierdzona ich oryginalność.

Większość banknotów o wartości 2000 i 5000 tenge wzorca 2006 zawierały błąd ortograficzny. Decyzją Zarządu Banku Narodowego banknoty te zostały wycofane z obiegu (można było je wymienić w filiach BN do 3 października 2016).

Obraz Wartość

(KZT)

Wymiary

(mm)

Dominujący

kolor

Opis
awers rewers awers rewers
 
200 tenge (2006)
 
200 tenge (2006) r
200 126 × 64 pomarańczowy

zielony

monument Bajterek (kaz. Бәйтерек)

w Astanie; nuty Hymnu Narodowego;

flaga i godło Kazachstanu;

odcisk dłoni z podpisem prezydenta;

petroglify z epoki brązu.

budynek Ministerstwa Transportu;

budynek Ministerstwa Obrony Narodowej;

pejzaż stepowy.

 
500 tenge (2006)
 
500 tenge (2006) r
500 130 × 67 niebieski

szary

budynek Ministerstwa Finansów;

budynek Urzędu Miasta Stołecznego Astany;

mewy nad Morzem Kaspijskim.

 
1000 tenge (2006)
 
KazakhstanPNew-1000Tenge-2006-donatedTA b
1000 134 × 70 brązowy

żółty

budynek Prezydenckiego Centrum Kultury;

kontury mapy Kazachstanu oraz obraz

płaskowyżu Ustiurt (kaz. Үстірт).

 
2000 tenge (2006)
 
KazakhstanPNew-2000Tenge-2006-donatedTA b
2000 139 × 73 zielony budynek Teatru Opery i baletu im. Abaja w Ałmaty

kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem

jeziora górskiego.

 
5000 tenge (2006)
 
KazakhstanPNew-5000Tenge-2006-donatedTA b
5000 144 × 76 brązowy

czerwony

monument Niepodległości i hotel ‘Kazachstan’ w Ałmaty

kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem gór

 
10000 tenge (2006)
 
10000 tenge (2006) r
10 000 149 × 79 filowetowy

niebieski

pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда) w Astanie,

kontury mapy Kazachstanu oraz obraz

Kanionu Szaryńskiego (kaz. Шарын каньоны)

Najnowsze banknoty (2011–2017)

edytuj
Obraz Wartość

(KZT)

Wymiary

(mm)

Dominujący

kolor

Opis Rok emisji
awers rewers awers rewers
 
 
500 130 × 62 niebieski monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi);

lecące gołębie oraz irbisy śnieżne;

flaga i godło Kazachstanu;

kontury mapy Kazachstanu oraz mewy 2017 (2018)
 
KZ1000KZT2014averse
 
KZ1000KZT2014reverse
1000 134 × 70 brązowy monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi);

lecące gołębie oraz irbisy śnieżne;

flaga i godło Kazachstanu;

kontury mapy Kazachstanu oraz obraz

płaskowyżu Ustiurt (kaz. Үстірт).

2014
 
KZ2000KZT2012averse
 
KZ2000KZT2012reverse
2000 139 × 73 zielony monument «Qazaq Eli»;

lecące gołębie oraz suhak stepowy;

flaga i godło Kazachstanu;

kontury mapy Kazachstanu oraz obraz

rzeki Irtysz (ros. Иртыш; kaz. Ертіс,

chiń. 额尔齐斯河 É’ěrqísī Hé).

2012
 
KZ5000KZT2011averse
 
KZ5000KZT2011reverse
5000 144 × 76 czerwony monument «Qazaq Eli»;

lecące gołębie oraz irbisy śnieżne;

flaga i godło Kazachstanu;

monument Niepodległości i hotel ‘Kazachstan’

w Ałmaty oraz kontury mapy Kazachstanu

wraz z obrazem gór Ałatau.

2011
 
KZ10000KZT2012averse
 
KZ10000KZT2012reverse
10 000 149 × 79 niebieski

fioletowy

monument «Qazaq Eli»;

lecące gołębie;

flaga i godło Kazachstanu;

pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда)

w Astanie oraz kontury mapy Kazachstanu

2012

Banknoty pamiątkowe

edytuj
Obraz Wartość

(KZT)

Wymiary

(mm)

Dominujący

kolor

Opis Okazja Rok emisji
awers rewers awers rewers
 
Kazakhstan-2010-Bill-1000-Obverse
 
Kazakhstan-2010-Bill-1000-Reverse
1 000 134 × 70 turkusowy

błękitny

godło Kazachstanu; wzory ludowe oraz lecące ptaki; monument Bajterek (kaz. Бәйтерек) w Astanie; pałac prezydencki Ak Orda w Astanie; ludowe wzory; ptaki; Prezydencja Kazachstanu w OBWE 2010
 
Kazakhstan-2011-Bill-1000-Obverse
 
Kazakhstan-2011-Bill-1000-Reverse
zielony

niebieski

kopuła Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi; flaga oraz godło Kazachstanu; Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi; Prezydencja Kazachstanu w Organizacji Współpracy Islamskiej 2011
 
Kazakhstan-2013-Bill-1000-Obverse
 
Kazakhstan-2013-Bill-1000-Reverse
żółty

brązowy

monument „Qazaq Eli”; skulptura księcia Kul-Tegin; lecące gołębie; flaga oraz godło Kazachstanu petroglify obrazujące żołnierzy tureckich; wzór starożytnego pisma orchońskiego; Obchody tysiąclecia państwowości w Wielkim Stepie 2013
 
Kazakhstan-2011-Bill-2000-Obverse
 
Kazakhstan-2011-Bill-2000-Reverse
2 000 139 × 73 zielony monument Bajterek; nuty Hymnu Narodowego; flaga oraz godło Kazachstanu; odcisk dłoni Prezydenta; petroglify; narciarz na tle gór oraz logo Azjady 2017 VII Zimowe Igrzyska Azjatyckie 2011
 
Kazakhstan-2001-Bill-5000-Obverse
 
Kazakhstan-2001-Bill-5000-Reverse
5 000 149 × 77 czerwony portret Al-Farabiego; napis „10 LAT NIEPODLEGŁOŚCI REPUBLIKI KAZACHSTANU” (kaz.: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӘУЕЛСІЗДІГІНЕ 10 oraz ros.10 НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН) Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi; 10 lat niepodległości Kazachstanu 2001
 
Kazakhstan-2011-Bill-10000-Obverse
 
Kazakhstan-2011-Bill-10000-Reverse
10 000 149 × 79 niebieski

fioletowy

monument «Qazaq Eli»;

lecące gołębie;

flaga i godło Kazachstanu;

pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда) w Astanie; kontury mapy Kazachstanu oraz logo „20 LAT NIEPODLEGŁOŚCI KAZACHSTANU” 20-lecie niepodległości Kazachstanu 2011
 
 
monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi); Wizerunek prezydenta Nazarbajewa, panorama Astany 25 lat niepodległości Kazachstanu 2016
 
KZ20000KZT2015averse
 
KZ20000KZT2015reverse
20 000 155 × 79 szary

fioletowy

monument «Qazaq Eli»; lecące gołębie; łuk triumfalny; flaga i godło Kazachstanu; pałac prezydencki Ak Orda; budynki Parlamentu oraz Rządu Kazachstanu; kontury mapy kraju oraz logo „20-lecie tenge”[5] 20-lecie tenge 2015

Dewaluacje

edytuj

Pierwsza dewaluacja tenge miała miejsce w kwietniu 1999. Wówczas tenge straciło na wartości 64,4%.

Do drugiej dewaluacji doszło 4 lutego 2009[6]. Bazując na doświadczeniach związanych z dewaluacją 1999 zarząd Banku Narodowego stwierdził, że jest to najlepszy sposób wsparcia lokalnego przemysłu. Dodatkowym powodem przeprowadzenia dewaluacji była konieczność zachowania rezerw walutowych[7].

Trzecia fala dewaluacji miała miejsce w lutym 2014. Główną przyczyną był z gwałtowny wzrost kursu euro i dolara wobec większości walut krajów WNP. 11 lutego 2014 Prezes Banku Narodowego oświadczył o dewaluacji tenge. W oświadczeniu również wskazał, że zostaje ustalony nowy przedział dozwolonych wahań kursu waluty narodowej: 185 KZT za 1 USD ± 3 KZT. Przed dewaluacją za 1 dolar amerykański kosztował 155,5 KZT[8].

Przed dewaluacją 2014 oficjele Banku Narodowego (w tym prezes) kilkukrotnie zapewniali, że nie dopuszczą do dewaluacji tenge. Po ogłoszeniu dewaluacji na kilka dni zawiesili swoją pracę dealerzy samochodowi, kantory oraz największe sklepy internetowe. Rozpoczęły się protesty w największych kazachskich miastach. Zbierano podpisy dla rozpoczęcia procedury impeachmentu prezydenta Nazarbajewa. Odbywały się liczne protesty przed budynkiem Banku Centralnego, gdzie protestujący żądali dymisji Prezesa banku – Kajrata Kelimbetowa. 15 lutego 2014 miały miejsce największe protesty w Ałmaty. Skandowano hasło „Szał, ket!” (kaz. Шал, кет! – tłum.: „Staruchu, odejdź!”). Kilkadziesiąt osób zatrzymano.

Czwarta dewaluacja odbyła się w sierpniu 2015 po ogłoszeniu przez Bank Narodowy wprowadzenia płynnego kursu walutowego tenge. Najbardziej prawdopodobną przyczyną upłynnienia kursu walutowego była chęć wsparcia kazachskiej gospodarki na tle taniejącego rubla rosyjskiego (Rosja jest głównym partnerem handlowym Kazachstanu), odbudowy wzrostu gospodarczego oraz wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej kraju.

Tenge zostało okrzyknięte najbardziej staniałą walutą Europy[9].

Przypisy

edytuj
  1. Inflacja według CIA. [dostęp 2017-01-30]. (ang.).
  2. www.nationalbank.kz/cont/publish551926_3607.pdf, 2 października 2017.
  3. Новый символ казахстанской валюты обнаружился на японских почтовых ящиках [online] [dostęp 2017-10-02].
  4. Тестовый сайт НБРК [online], www.nationalbank.kz [dostęp 2020-07-09].
  5. Banknot początkowo miał być wprowadzony w roku 2013 (kiedy rzeczywiście wypadało dwudziestolecie waluty narodowej), jednak z nieznanych powodów wdrożenie nowego banknotu zostało odroczone o 2 lata.
  6. В феврале 2009 года Национальным Банком была проведена одномоментная девальвация тенге [online], www.zakon.kz [dostęp 2020-07-09] (ros.).
  7. [vlast.kz/article/devalvacija_tenge_istorija_svobodnogo_kolebanija-4357.html].
  8. [ria.ru/world/20140211/994222454.html].
  9. Казахстанский тенге назван самой обесценившейся валютой Европы: 18 декабря 2015 21:28 - новости на Tengrinews.kz [online], tengrinews.kz [dostęp 2024-04-26] (ros.).