Torpedowce typu Dryzki
Torpedowce typu Dryzki (bułg. Дръзки) – seria sześciu bułgarskich torpedowców, zbudowanych we Francji na początku XX wieku, używanych w składzie Marynarki Wojennej Bułgarii podczas I wojny bałkańskiej i obu wojen światowych. Aż do końca II wojny światowej stanowiły trzon marynarki bułgarskiej. Jeden torpedowiec został zachowany w Warnie jako okręt muzeum „Dryzki”.
 Okręt-muzeum Dryzki | |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Użytkownicy | |
| Stocznia | |
| Wejście do służby |
1908 |
| Wycofanie |
1954 |
| Zbudowane okręty |
6 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
97 t |
| Długość |
38 m |
| Szerokość |
4,4 m |
| Zanurzenie |
2,6 m |
| Napęd |
2 kotły parowe, 1 maszyna parowa o mocy ind. 1900 KM, 1 śruba |
| Prędkość |
26 węzłów |
| Zasięg |
500 Mm |
| Załoga |
23-30 |
| Uzbrojenie |
2 działa 47 mm |
.jpg)
Budowa edytuj
Umowę na zbudowanie dla floty bułgarskiej pierwszych trzech torpedowców zawarto z zakładami Schneider et Cie w Chalon-sur-Saône, specjalizującymi się w budowie takich jednostek, 24 lutego 1904 roku. Okręty zostały zbudowane we Francji, a następnie przetransportowane w częściach do Bułgarii, w celu wyeliminowania przepływania uzbrojonych okrętów przez Bosfor, czego zakazywał traktat berliński, a nadto z uwagi na wciąż trwającą formalną zależność wasalną Księstwa Bułgarii od Turcji (do 1908 roku)[1]. W kwietniu 1905 roku torpedowce zostały wysłane do Bułgarii, gdzie zostały zmontowane i zwodowane 23 sierpnia 1907 roku w Warnie[1]. Pierwsze trzy jednostki, które otrzymały nazwy: „Dryzki”, (bułg. Дръзки), „Smeli” (Смели) i „Chrabri” (Храбри), ukończono i wcielono do służby 5 stycznia 1908 roku[1].
W międzyczasie zamówiono 14 stycznia 1906 roku drugą partię trzech torpedowców, które zostały dostarczone do Warny w sierpniu 1907 roku[1]. Otrzymały one nazwy: „Szumni” (Шумни), „Letjaszti” (Летящи) i „Strogi” (Строги). Wodowano je w sierpniu 1908 roku i wcielono do służby w sierpniu 1909 roku[1].
Opis edytuj
Konstrukcja okrętów była typowa dla torpedowców budowy francuskiej. Miały one kadłub o zaokrąglonych burtach, przechodzących w pokład górny, lekko opadający ku burtom[2]. Pokład dziobowy nie był podniesiony i również był mocno zaokrąglony w przekroju poprzecznym, opadający w kierunku dziobu (forma określana jako „skorupa żółwia”). Dziobnica była prawie pionowa i znajdował się w niej nad wodą zamykany klapą wylot stałej wyrzutni torpedowej, nieco nachylonej w dół. Okręty miały dwa kotły parowe wodnorurkowe Du Temple, zwrócone paleniskami naprzeciw siebie[2]. Spaliny z kotłów były odprowadzane przez dwa niewysokie kominy. Maszyna parowa potrójnego rozprężania o mocy 1900 KM znajdowała się w przedziale za kotłami i napędzała jedną śrubę[2]. Ster był zawieszony za śrubą, na stewie rufowej, ponadto okręty miały ster pomocniczy pod częścią dziobową[2]. Nadbudówka dziobowa ograniczała się do niewielkiej sterówki[2].
Główne uzbrojenie w postaci wyrzutni torpedowych kalibru 450 mm było rozlokowane w następujący sposób: jedna stała na dziobie i dwie na pokładzie rufowym w jednym obrotowym aparacie torpedowym (z rurami obok siebie, lecz skierowanymi w przeciwnych kierunkach)[2]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiły pierwotnie 2 działa kalibru 47 mm Schneider umieszczone na burtach na śródokręciu[3][a].
Służba i modernizacje edytuj
Torpedowce były pierwszymi pełnowartościowymi okrętami bułgarskiej marynarki, po krążowniku torpedowym „Nadeżda” i przez dłuższy czas stanowiły trzon floty Bułgarii. W zimie, przy zalodzeniu portu w Warnie, mogły być wyciągane w celu zimowania na ląd po zbudowanych pochylniach[1].
Pierwszym konfliktem, w jakim wzięły udział, była I wojna bałkańska w latach 1912–1913. W jej trakcie podejmowały kilka bezskutecznych prób ataków torpedowych na tureckie okręty atakujące bułgarskie wybrzeże. Wieczorem 20 listopada 1912 „Letjaszti”, „Smeli”, „Strogi” i „Dryzki” zostały wysłane z Warny w celu przechwycenia dwóch egipskich statków transportowych, pod dowództwem kapitana II rangi Dimitra Dobrewa na „Letjasztym”[1]. „Dryzki” był dowodzony przez miczmana Georgi Kupowa. Po północy 21 listopada zespół natknął się na turecki krążownik pancernopokładowy „Hamidiye” w eskorcie dwóch kontrtorpedowców „Bekefsan” i „Yarhisar”[4] około 32 mile morskie od Warny[5]. O godzinie 0:43 bułgarskie okręty przystąpiły do ataku w szyku torowym, odpalając po jednej torpedzie, pierwszy „Letjaszti”. Pierwsze trzy okręty nie trafiły, lecz „Dryzki”, będąc ostatnim okrętem, odpalił torpedę z odległości ok. 100 m, która trafiła „Hamidiye” w prawą burtę, uszkadzając go[4]. Następnie, bułgarskie okręty uniknęły kontrataku kontrtorpedowców i powróciły do Warny. Akcja ta była największym sukcesem w dziejach małej marynarki bułgarskiej[4].
Bułgarskie torpedowce nie brały aktywnego udziału w działaniach drugiej wojny bałkańskiej, podczas której zostały internowane w Sewastopolu[6]. Wzięły następnie udział w I wojnie światowej. „Szumni” został utracony, a „Strogi” uszkodzony 11 września 1916 roku pod Warną na rosyjskich minach[3][7][b], postawionych przez okręt podwodny „Krab”[8]. W połowie października 1916 roku okręty wyposażono w tory do stawiania 6 min i 18/19 października stawiały one obronną zagrodę minową pod Durankułakiem[3]. Po przegranej przez państwa centralne wojnie, w październiku 1918 okręty zostały zarekwirowane przez Francuzów[6][3]. „Letjaszti” wówczas zatonął na podwodnej skale 28 listopada 1918[6] (według innych publikacji, latem 1919[3]).
W 1920 roku okręty zostały zwrócone władzom bułgarskim. Zostały rozbrojone i wyposażone w trały, uczestnicząc w rozminowywaniu wód bułgarskich w latach 1923-24[3]. Ponieważ Bułgaria nie mogła posiadać marynarki wojennej, okręty zostały następnie przystosowane do roli patrolowców służby handlowo-policyjnej[3]. Faktycznie były uzbrajane w wyrzutnie torpedowe do celów ćwiczeń[7]. Pozostające w służbie cztery okręty zostały zmodernizowane w 1934 roku – przywrócono im uzbrojenie w dwie wyrzutnie torped na pokładzie i zamontowano dwa niemieckie pojedyncze półautomatyczne działka 37 mm C/30 w osi symetrii okrętu[7][c]. W 1936 roku otrzymały litery rozpoznawcze na dziobie: „Dryzki” – Д, „Smeli” – С, „Chrabri” – ХР i „Strogi” – СТ[3].
Podczas II wojny światowej, będąc już przestarzałe, były używane jako patrolowce i do eskorty konwojów przybrzeżnych, w składzie 1. półdywizjonu Flotylli Torpedowej[3]. W 1942 roku torpedowce ponownie otrzymały starsze działka 47 mm w miejsce działek 37 mm, nadto dodano dwa karabiny maszynowe 7,92 mm[7][6]. Wyposażono je też w dalmierze o bazie 0,7 m i bomby głębinowe[7].
15 października 1942 roku „Dryzki” zatonął w porcie warneńskim na skutek wybuchu prochu. Został następnie podniesiony i wyremontowany[3]. 19 maja 1943 podczas sztormu między Warną a Burgas zatonął „Smeli”[7]. Zginęło 15 marynarzy, a okręt następnie podniesiono i wyremontowano[3].
We wrześniu 1944 okręty zostały zajęte przez wojska radzieckie, po czym 20 października 1944 „Smeli” i „Strogi” zostały przejęte przez marynarkę ZSRR pod nazwami odpowiednio „Inguł” i „Wyczegda” („Ингул” i „Вычегда”)[3] (według innej wersji, „Chrabri” to „Inguł”[7]). Pozostałe dwa torpedowce z uwagi na gorszy stan były używane przez marynarkę radziecką tylko jako strażnicze[3]. W lipcu 1945 wszystkie zostały zwrócone Bułgarii[7]. W 1954 roku okręty wycofano ze służby[7]. „Dryzki” został wycofany i przekształcony na ćwiczebny okręt-cel. Przed 45. rocznicą storpedowania „Hamidye” zdecydowano upamiętnić ten najsłynniejszy okręt w historii bułgarskiej floty, lecz w tym czasie „Dryzki” był już pocięty na części do złomowania[5]. Ostatecznie komin, działo i drobniejsze części „Dryzkiego” zamontowano na bliźniaczym okręcie „Strogi”, który, 21 listopada 1957 roku, w rocznicę storpedowania „Hamidiye”, wystawiono na lądzie do zwiedzania jako eksponat Muzeum Marynarki Wojennej w Warnie – okręt muzeum „Dryzki”[5][3].
Dane techniczne edytuj
- wyporność: 97 t
- wymiary:
- długość: 38 m
- szerokość: 4,4 m
- zanurzenie 2,6 m
- siłownia: 2 kotły parowe, 1 pionowa maszyna parowa potrójnego rozprężania o mocy indykowanej 1900 KM; 1 śruba napędowa[6]
- prędkość maksymalna: 26 węzłów
- zasięg: 500 Mm
- zapas paliwa: 10,5 t węgla
- załoga: 23-30
Uwagi edytuj
- ↑ M. Sobański, Flota..., s. 7 podaje uzbrojenie w 3 działka 47 mm, R. Gardiner (red.): Conway’s..., s.412 podaje 2 działka 37 mm, jednakże znajduje się tam również informacja, że w 1942 przywrócono oryginalne działka 47 mm.
- ↑ R. Gardiner, R. Gray (red.): Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906-1921, s. 412 podaje datę utraty „Szumnego” 12 września 1916.
- ↑ Według R. Gardiner (red.): Conway’s..., s.412, między 1934 a 1942 rokiem były one uzbrojone w dwa działka 20 mm.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g M. Sobański, Flota..., s. 7.
- ↑ a b c d e f M. Sobański, Flota..., s. 7, rysunek s. 8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Миноносци тип „Дръзки” w serwisie vimpel.boinaslava.net [dostęp 19-4-2017]
- ↑ a b c M. Sobański, Flota..., s. 9.
- ↑ a b c Атаката на торпедоносеца „Дръзки” срещу турския крайцер „Хамидие” през Балканската война. [dostęp 2017-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-11)].
- ↑ a b c d e Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906-1921. Londyn: Conway Maritime Press, 1986, s. 412. ISBN 0-85177-245-5
- ↑ a b c d e f g h i S. Patjanin, M. Barabanow, Korabli...,s.3
- ↑ R. Gardiner, R. Gray (red.): Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906-1921, s. 315.
Bibliografia edytuj
- Maciej Sobański: Flota bułgarska na początku dwudziestego wieku w: „Okręty Wojenne” nr 15.
- Миноносци тип „Дръзки” (bułg.).
- S.W. Patjanin, M.S. Barabanow: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, „Morskaja Kampanija” nr 3/2007, Moskwa (ros.).
- Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway's All The World's Fighting Ships 1906-1921. Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Атаката на торпедоносеца „Дръзки” срещу турския крайцер „Хамидие” през Балканската война. varna.info.bg. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-11)]. – Atak na „Hamidiye” (bułg.)