Tworzenie Wojska Polskiego na przełomie lat 1918–1919

Tworzenie Wojska Polskiego na przełomie lat 1918–1919.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę władze odradzającego się państwa polskiego rozpoczęły w 1918 tworzenie, a następnie rozbudowę Wojska Polskiego.

Stan początkowy

edytuj

Potencjalne zasoby polskich sił zbrojnych na dzień 12 października 1918 obliczano na 58 731 żołnierzy. Składały się na to formacje: Polska Siła Zbrojna - 4831 żołnierzy, dawne Legiony - 15 416 żołnierzy, I Korpus Polski - 23 669 żołnierzy, II Korpus Polski - 2832 żołnierzy, w niewoli niemieckiej - 2000 żołnierzy. Po odliczeniu około 33% inwalidów, zdolnych do walki pozostawało 39 158 żołnierzy.

W dniu 11 listopada 1918 siły polskie były jeszcze mniejsze: Polska Siła Zbrojna - 9373 żołnierzy, oddziały podległe rządowi lubelskiemu - 11 500 żołnierzy, resztki I Korpusu Polskiego - 150 żołnierzy, oddziały podległe Polskiej Komisji Likwidacyjnej - 8250 żołnierzy, co dawało razem 29 543 żołnierzy.

Sztab Generalny

edytuj

Całością prac organizacyjnych kierował powołany jeszcze przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego 25 października 1918 Sztab Generalny Wojska Polskiego na czele z gen. Tadeuszem Rozwadowskim. Rozpoczął on formowanie zalążków polskiego wojska. Od 16 listopada 1918 gen. Rozwadowskiego zastąpił gen. Stanisław Szeptycki. Od 7 lutego 1919 funkcje szefa Sztabu Generalnego sprawował płk Stanisław Haller.

13 lutego 1919 Sztab Generalny zaczął używać nazwy Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego.

Organizacja struktur terenowych

edytuj

Pierwsze prace z zakresu organizacji wojska podjęto na podstawie rozkazu gen. Rozwadowskiego z 30 października 1918, o tworzeniu sił zbrojnych na terytorium administrowanym przez Radę Regencyjną. Obszar ten podzielony został na trzy inspektoraty administracyjno-wojskowe (I Warszawski, II Kielecki, III Lubelski), w skład których wchodziło 15 okręgów wojskowych.

W Galicji Wschodniej z uwagi na wybuch wojny polsko-ukraińskiej przyjęto odrębną strukturę organizacyjną. Rozkazem szefa Sztabu Generalnego z 1 listopada 1918 utworzono dla tego obszaru Naczelne Dowództwo Wojskowe na czele z gen. Stanisławem Puchalskim.

17 listopada 1918 zlikwidowano inspektoraty i powołano pięć Dowództw Okręgów Generalnych. Obszar galicyjski wszedł w skład V Dowództwa - Kraków, które posiadało okręgi wojskowe: krakowski, przemyski, a od 23 listopada 1918: podhalański, tarnowski, wadowicki, rzeszowski i będziński. 5 czerwca 1919 utworzono VI Dowództwo - Lwów, z siedzibą w Przemyślu. Obejmowało ono swoim zasięgiem okręgi: zborowski, trembowelski, tarnopolski, skolski, czortkowski i husiatyński.

Polską administrację wojskową na Wołyniu reprezentowała Ekspozytura II Dowództwa - Lublin z siedzibą w Kowlu, a rejon Łucka znajdował się w administracji Wołyńskiego Okręgu Wojskowego mieszczącego się w tym mieście.

Każdy okręg wojskowy zobowiązany był do zorganizowania w swoim obszarze pułku piechoty, który miał w przyszłości być rozwinięty w brygadę. Organizacją poszczególnych rodzajów wojsk miały się zająć Dowództwa Okręgów Generalnych. Z końcem listopada 1918 rozpoczęto formowanie 36 pułków piechoty i 14 pułków kawalerii.

Pobór

edytuj

Zaciąg był ochotniczy, prowadzony przez poszczególne okręgi wojskowe. Zwerbowanych ochotników wstępnie przeszkalano, następnie tworzono pododdziały do szczebla batalionu, które później łączono w grupy taktyczne i kierowano na front.

Po przeprowadzeniu poboru ochotniczego stan liczebny Wojska Polskiego w połowie stycznia 1919 wynosił 110 tysięcy żołnierzy. Ponieważ potrzeby armii rosły, zdecydowano się na ogłoszenie poboru regularnego. Na podstawie Tymczasowej Ustawy o Powszechnym Obowiązku Służby Wojskowej z 27 października 1918 (Dz. U. 1918 nr 13 poz. 28) oraz dekretu Naczelnika Państwa z 15 stycznia 1919 (Dz. U. 1919 nr 8 poz. 119) 7 marca 1919 na plenarnym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego uchwalono pobór roczników 1896-1901 na całym obszarze ziem polskich (Dz. U. 1919 nr 22 poz. 234).

Pobór w Galicji

edytuj

W Galicji pobór organizowały i wykonywały Tymczasowe Urzędy Poborowe (TUP), powołane rozkazem Komendy Krakowskiej z 6 listopada 1918. Pokrywały się one z siecią dawnych austriackich okręgów uzupełnień, komend poborowych rezerwy i komend poborowych pospolitego ruszenia. 27 grudnia 1918 galicyjskie TUP przekształcono w Powiatowe Komendy Uzupełnień (PKU). Funkcjonowały one głównie w Galicji Zachodniej. W Galicji Wschodniej i na Wołyniu PKU utworzono dopiero w lipcu 1919, po zakończeniu wojny.

Wprawdzie pobór powszechny realizowany był głównie poza obszarem wschodniogalicyjskim, gdzie przeprowadzono go masowo dopiero w sierpniu 1919, jednak już wcześniej pobór regularny prowadził na tym terenie Tymczasowy Komitet Rządzący (TKR).

Organizowanie armii

edytuj

W Galicji Wschodniej i na Wołyniu

edytuj

W miarę rozwoju ilościowego szeregów Wojska Polskiego zaczęto tworzyć jego struktury taktyczno-operacyjne. W pierwszym okresie trwającym od listopada 1918 roku do końca marca 1919 na galicyjsko-wołyńskim Teatrze Działań Wojennych występowały grupy taktyczne i operacyjne.

Pierwszą grupą taktyczną była grupa „San” mjr Juliana Stachiewicza, połączyła się ona w Przemyślu z grupą ppłk. Tokarzewskiego-Karaszewicza, tworząc grupę taktyczną, która przeprowadziła odsiecz dla Lwowa.

Kolejnymi oddziałami były grupy taktyczne: mjr Scaevoli-Wieczorkiewicza, płk Stanisława Skrzyńskiego, płk Henryka Minkiewicza, gen. Zygmunta Zielińskiego, ppłk Czesława Mączyńskiego, płk Mieczysława Kulińskiego, płk Władysława Sikorskiego i gen. Jana Romera. Występowały także tzw. podgrupy, działające samodzielnie bądź wydzielane z zasadniczych grup taktycznych. Zalicza się do nich: grupę ppłk Józefa Swobody, mjr Jana Hempla, mjr Józefa Sopotnickiego, płk Aurelego Serdy-Teodorskiego, ppłk Józefa Beckera. Wszystkie grupy wchodziły w skład grupy operacyjnej podporządkowanej Dowództwu „Wschód” gen. Tadeusza Rozwadowskiego, liczącej około 20 tys. żołnierzy.

Na Wołyniu operowały cztery główne grupy taktyczne: gen. Bronisława Babiańskiego, gen. Stefana Majewskiego (późniejsza grupa gen. Edwarda Rydza-Smigłego, utworzona na bazie grupy „Bug”), mjr Władysława Bończy-Uzdowskiego (później grupa mjr Leopolda Lisa-Kuli) i płk Jana Sandeckiego.

Wiosną 1919 roku utworzono wyższe związki operacyjne - fronty. Jako pierwszy powołany został rozkazem NDWP z 30 marca 1919 Front Wołyński na czele z gen. Aleksandrem Karnickim. 29 maja 1919 NDWP utworzyło Front Galicyjsko-Wołyński dowodzony przez gen. Wacława Iwaszkiewicza. Front ten istniał do końca lipca 1919 roku.

Reforma sił zbrojnych

edytuj

W lutym 1919 roku wprowadzono nowy model organizacyjny sił zbrojnych, który przewidywał tworzenie związków taktycznych szczebla dywizja/brygada. Założono sformowanie 42 dywizji piechoty, 6 brygad kawalerii i 12 eskadr lotniczych. Dywizja piechoty miała się składać z: trzech pułków piechoty, brygady artylerii, dywizjonu kawalerii oraz pododdziałów dowodzenia, tyłowych i zaopatrzenia. Strukturę tę następnie skorygowano i postanowiono utworzyć 10 dywizji dwubrygadowych oraz 1 brygadę górską.

Liczebność Wojska Polskiego niezbędną do obrony państwa określano na 500 tysięcy żołnierzy. Stan ten miano osiągnąć stopniowo. Tymczasem w marcu 1919 roku piechota liczyła 80 tys. żołnierzy, skupionych w 40 pułkach i 8 batalionach strzelców, a ponadto przy każdym pułku piechoty znajdował się batalion kadrowy. Według etatu każdy pułk miał liczyć 68 oficerów i 2486 żołnierzy, a dywizja 226 oficerów i 7525 żołnierzy. Do końca marca zakończono formowanie czterech dywizji (1, 2, 3) i Dywizji Litewsko-Białoruskiej.

Podczas wojny polsko-ukraińskiej formowano 3, 4, i 5 dywizje piechoty. Na ten priorytetowy teren walk kierowano również większość nowo tworzonych i innych regionach kraju pododdziałów i oddziałów, nawet po rozpoczęciu wojny polsko radzieckiej. Dopiero po zakończeniu wojny polsko-ukraińskiej rozpoczęto ofensywne działania przeciw Sowietom.

Bibliografia

edytuj
  • Jeremiasz Ślipiec, Drogi niepodległości - Polska i Ukraina, Warszawa: „Bellona”, 1999, ISBN 83-11-09038-6, OCLC 751088127.
  • Centralne Archiwum Wojskowe: VII. Narodziny Wojska Polskiego (październik – grudzień 1918) [1]