Tyran widłosterny
Tyran widłosterny[7] (Tyrannus savana) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tyrankowatych (Tyrannidae), zamieszkujący południowy Meksyk, Amerykę Centralną i Południową. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Tyrannus savana[1] | |||
| Daudin, 1802 | |||
 Tyran widłosterny (Kolumbia) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
tyran widłosterny | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 występuje przez cały rok tylko poza sezonem lęgowym | |||
Taksonomia edytuj
Takson ten po raz pierwszy otrzymał binominalną nazwę w opublikowanej w 1766 roku 12. edycji Systema Naturae Karola Linneusza; autor nazwał go Muscicapa Tyrannus[2][8]. Wcześniej opisał go Mathurin Jacques Brisson w 1760 roku, ale użył francuskiej nazwy zwyczajowej Le tyran à queue fourchue[9]. Później gatunek bywał umieszczany w rodzaju Muscivora[2][10]. W 1966 roku zdecydowano przenieść go do rodzaju Tyrannus, ale nazwa Tyrannus tyrannus była już zajęta przez tyrana północnego[10]. Wykorzystano zatem pierwszą wolną nazwę Tyrannus savana[10], której użył wobec tego gatunku François Marie Daudin w 1802 roku[2][7][11]. Część źródeł jako autora nazwy Tyrannus savana podaje Vieillota, jednak użył on jej później – w 1808 roku[1][10][12][13].
Wyróżnia się cztery podgatunki T. savana[11][12]:
- T. s. monachus Hartlaub, 1844 – tyran żałobny[7]
- T. s. sanctaemartae (J.T. Zimmer, 1937)
- T. s. circumdatus (J.T. Zimmer, 1937)
- T. s. savana Daudin, 1802 – tyran widłosterny[7]
W 2020 roku zaproponowano podniesienie taksonu monachus do rangi gatunku, ale propozycja ta na razie nie została zaakceptowana[7].
Zasięg występowania edytuj
Zasięg występowania rozciąga się od południowego Meksyku, przez Amerykę Centralną do Ameryki Południowej (sięgając na południu po Argentynę)[14]. W zależności od miejsca występowania może być osiadły, koczowniczy, częściowo wędrowny, zaś populacje z południa zasięgu są wędrowne[10]. Zalatuje na wyspy Karaibów, do USA i na Falklandy[6]. W październiku 2002 roku odnotowano 1 stwierdzenie na terenie Hiszpanii[15], jednak nie zostało ono zaakceptowane ze względu na pewne rozbieżności co do wyglądu i zachowania ptaka[16].
Poszczególne podgatunki zamieszkują[11][12]:
- T. s. monachus – południowy Meksyk do Kolumbii, regionu Gujana i północnej Brazylii (stan Roraima),
- T. s. sanctaemartae – północna Kolumbia i północno-zachodnia Wenezuela,
- T. s. circumdatus – północna Brazylia (stany Amapá, Pará, wschodni Amazonas, sporadycznie dalej na zachód po Manaus),
- T. s. savana – środkowa, południowa i południowo-wschodnia Brazylia, północna i wschodnia Boliwia, Paragwaj, Urugwaj i Argentyna (na południe po prowincję Río Negro, sporadycznie po północno-wschodni Chubut, a nawet jeszcze bardziej na południe).
Morfologia edytuj
Długość ciała (wraz z ogonem): samce 37–40,5 cm, samice 28–30 cm[10]. Masa ciała: podgatunek monachus około 28 g, podgatunek savana około 31,5 g[10].
Upierzenie wierzchu ciała szare z czarnymi lotkami o białych krawędziach[14]. Głowa czarna z białym gardłem i spodem ciała[14]. Charakterystyczny wydłużony i rozwidlony ogon (dłuższy u samców niż u samic)[14]. U młodych ptaków sterówki znacznie krótsze[14].
Ekologia i zachowanie edytuj
Biotop edytuj
Tyran widłosterny zasiedla głównie obszary otwarte o charakterze sawanny, często spotykany na terenach z pojedynczymi krzewami, lecz nie z drzewami[14]. Występuje też na terenach mieszkalnych, w namorzynach, na wyspach rzecznych i wzdłuż rzek na obszarach silnie zalesionych; zasiedla również trzcinowiska, tereny porośnięte olchą (Alnus) i inną wysoką roślinnością w pobliżu wody. Podczas migracji może przebywać w wielu różnych typach siedlisk, w tym w baldachimie wysokich lasów tropikalnych[10].
Tryb życia edytuj
Ptak towarzyski[14]. Poza okresem lęgowym spotykany w stadach liczących nawet ponad 50 osobników[14].
Pożywienie edytuj
Pokarm stanowią bezkręgowce[14].
Lęgi edytuj
Samica składa 2–5 białawych, z ciemniejszymi plamkami jaj, do gniazda w postaci czarki uwitego z włókien roślinnych[14]. Inkubacja trwa 14–17 dni; młode są w pełni opierzone po 13–16 dniach od wyklucia[10].
Status edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje tyrana widłosternego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2008 roku organizacja Partners in Flight szacowała, że liczebność światowej populacji mieści się w przedziale 5–50 milionów osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny ze względu na koczowniczy tryb życia tego ptaka i zdolność do zasiedlania szerokiego zakresu otwartych siedlisk[6].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Tyrannus savana, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-10-30] (ang.).
- ↑ a b c d D. Lepage: Fork-tailed Flycatcher Tyrannus savana. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-10-30]. (ang.).
- ↑ G. Hartlaub. Description de sept Oiseaux nouveaux de Guatemala. „Revue Zoologique”. 1844, s. 214, 1844. (fr.).
- ↑ Zimmer 1937 ↓, s. 7.
- ↑ Zimmer 1937 ↓, s. 8.
- ↑ a b c Tyrannus savana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tyrannini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-10-29].
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae. Secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 12, 1766, s. 325 (łac.).
- ↑ Mathurin Jacques Brisson, Ornithologie, ou, Méthode Contenant la Division des Oiseaux en Ordres, Sections, Genres, Especes & leurs Variétés, t. 2, Paris 1760, s. 395–398 (fr. • łac.).
- ↑ a b c d e f g h i Handbook of the Birds of the World. David A. Christie, Andrew Elliott & Josep del Hoyo (red.). T. 9: Cotingas to Pipits And Wagtails. Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 19, 425. ISBN 84-87334-69-5. (ang.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-10-30]. (ang.).
- ↑ a b c Fork-tailed Flycatcher (Tyrannus savana). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
- ↑ Louis Jean Pierre Vieillot, Histoire naturelle des oiseaux de l’Amérique Septentrionale, contenant un grand nombre d’espèces décrites ou figurées pour la première fois, t. 1, Paris 1807, 72–73, pl. 43 (fr.).
- ↑ a b c d e f g h i j David Alderton, Encyklopedia ptaków świata, Warszawa: Wydawnictwo Dragon, 2020, s. 157, ISBN 978-83-8172-650-4 (pol.).
- ↑ Lars Svensson, Przewodnik Collinsa. Ptaki, Bielsko-Biała: MULTICO, 2021, s. 420, ISBN 978-83-7763-530-8 (pol.).
- ↑ wynik wyszukiwania: Tyrannus savana. [w:] Tarsiger.com [on-line]. [dostęp 2021-11-06]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- J.T. Zimmer. Studies of Peruvian birds. No. 27, Notes on the genera Muscivora, Tyrannus, Empidonomus, and Sirystes, with further notes on Knipolegus. „American Museum novitates”. 962, s. 1–28, 1937. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).