Ukraińska Policja Pomocnicza
Ukraińska Policja Pomocnicza (niem. Ukrainische Hilfspolizei, ukr. Українська допоміжна поліція) – ukraińska kolaboracyjna formacja policyjna na terenie Generalnego Gubernatorstwa podczas II wojny światowej. Jej liczebność sięgnęła około 6 tysięcy funkcjonariuszy[1].
| |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
17 grudnia 1939 |
| Rozformowanie |
1944 |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Konflikty zbrojne | |
| II wojna światowa | |
| Organizacja | |
| Rodzaj wojsk |
paramilitarny |
| Podległość | |
Historia i organizacja edytuj
Formacja została powołana zarządzeniem Hansa Franka z dnia 17 grudnia 1939[2]. W Dystrykcie Galicja utworzona rozporządzeniem władz Generalnego Gubernatorstwa z dnia 18 sierpnia 1941 w miejsce ukraińskiej milicji.
Policja współpracowała z niemieckimi formacjami policyjnymi – posterunki UPP podlegały komendantom dystryktów Ordnungspolizei. Pełniła ona pomocnicze funkcje w:
- utrzymywaniu ładu i porządku wśród ludności cywilnej
- kontrolowaniu ruchu ludności
- ściąganiu kontyngentów
- ściganiu szmuglerów
- poborze ludzi do wyjazdu na roboty przymusowe do Niemiec
- ochronie obiektów, linii kolejowych i kwater niemieckich funkcjonariuszy
- zwalczaniu partyzantki sowieckiej i polskiej konspiracji
- tropieniu ukrywających się Żydów
- egzekucjach i pacyfikacjach, pilnowaniu obozów jenieckich, karnych i gett, udział w likwidacji gett[3].
Składała się niemal w całości z Ukraińców (w tym byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej), działała na terenach z przewagą ludności ukraińskiej[potrzebny przypis]. W dystrykcie lubelskim posterunki UPP były zlokalizowane we wschodniej części regionu, zasadniczo w wioskach zamieszkanych przez Ukraińców[4]. W pierwszej połowie 1940 roku Ukraińska Policja Pomocnicza była obecna w powiatach chełmskim, hrubieszowskim, zamojskim, biłgorajskim, jarosławskim, przemyskim, sanockim i krośnieńskim Generalnego Gubernatorstwa. Od sierpnia 1941 zakres terytorialny działalności UPP rozszerzył się na dystrykt galicyjski[5]. Okupant niemiecki celowo oddał policję pomocniczą w Galicji Wschodniej w ręce Ukraińców (Polacy służyli tam głównie w Kripo i Bahnschutzu)[6].
W dystrykcie lubelskim obsadzała około 40 posterunków (w Landkreis Hrubieszow: Busno, Czerniczyn, Dołhobyczów, Dubienka, Grabowiec, Hołubie, Hostynne, Hrubieszów, Kryłów, Lubycza Królewska, Łuszczów, Mieniany, Mircze, Modryń, Moniatycze, Poturzyn, Sahryń, Szczepiatyń, Szychowice, Uchanie, Telatyn, Tuczapy, Werbkowice; w Landkreis Bilgoraj: Aleksandrów, Biłgoraj, Biszcza, Bukowina, Cieplice, Dzików, Frampol, Księżpol, Kuryłówka, Łukowa, Obsza, Obżanka, Potok Górny, Tarnogród; w Landkreis Chelm: Chełm, Rakołupy, Wyryki; w Landkreis Zamosc: Jacznia, Łaszczów), a w dystrykcie krakowskim około 20 (m.in. Bircza, Jawornik Ruski, Komańcza, Kuźmina, Medyka, Olszany, Wojtkowa). Mniejsze posterunki liczyły 5-7 funkcjonariuszy, większe do ponad 20 policjantów. Posterunki umieszczano zazwyczaj w budynkach murowanych, o wzmocnionych oknach i drzwiach. Otaczano je okopami ze schronami i stanowiskami broni maszynowej, oraz zasiekami.
Kadry dla UPP szkolono na kursach w Zakopanem i Chełmie oraz w szkołach policyjnych w Krakowie i Lublinie. W lecie 1941 szkoły zlikwidowano, a w ich miejsce utworzono 1 października 1941 we Lwowie Centralną Szkołę Ukraińskiej Policji Pomocniczej. Przeprowadzono również dwa kursy oficerskie w szkole oficerskiej Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa w Nowym Sączu.
Duża część funkcjonariuszy policji ukraińskiej była równocześnie członkami Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów[7]. Po sierpniu 1944 roku część dezerterów z pomocniczej policji ukraińskiej zasiliła szeregi Ukraińskiej Powstańczej Armii.
Umundurowanie edytuj
Ukraińska policja w Generalnym Gubernatorstwie również używała mundurów w kolorze granatowym. Na czapce znajdował herb danego miasta lub gminy. Od policji polskiej odróżniał ją czerwony "zygzak" na kołnierzu (Polacy nosili niebieskie patki)[8].
Zarobki edytuj
Szeregowy funkcjonariusz UPP zarabiał miesięcznie od 211 do 230 zł, podoficer policji 280 zł, porucznik policji 360 zł a kapitan policji 500 zł. Dla porównania nieniemiecki robotnik niewykwalifikowany zarabiał w tym czasie od 156 do 180 zł a nieniemiecki robotnik wykwalifikowany od 264 do 300 zł[9]. Policjantom przysługiwało też miesięcznie pół litra wódki i papierosy[10].
Liczebność edytuj
- pierwsza połowa 1940: 3 oficerów oraz 242 podoficerów i posterunkowych[5]
- koniec 1940: około 1 tys. (w tym 134 w dystrykcie lubelskim)[11]
- połowa 1942: około 2 tys.[12]
- koniec 1942: 82 oficerów oraz 3312 podoficerów i posterunkowych (w tym około 600 w dystryktach lubelskim i krakowskim)[12]
- koniec 1943: ponad 6 tys. tylko w dystrykcie Galicja[12]
Liczba policjantów ukraińskich w dystrykcie galicyjskim w lipcu 1943[6]:
| Jednostka administracyjna | Oficerowie | Podoficerowie i szeregowi |
|---|---|---|
| miasto Lwów | 19 | 841 |
| powiat lwowski (ziemski) | 9 | 425 |
| powiat brzeżański | 4 | 200 |
| powiat czortkowski | 6 | 299 |
| powiat drohobycki | 4 | 145 |
| powiat kamionecki | 4 | 191 |
| powiat kołomyjski | 6 | 271 |
| powiat kałuski | 3 | 153 |
| powiat rawski | 3 | 165 |
| powiat samborski | 3 | 130 |
| powiat stanisławowski | 9 | 502 |
| powiat stryjski | 5 | 210 |
| powiat tarnopolski | 7 | 325 |
| powiat złoczowski | 4 | 190 |
| Suma | 86 | 4047 |
Udział w Holocauście edytuj
Niemcy wykorzystywali również Ukraińską Policję Pomocniczą do organizowania i bezpośredniego udziału w egzekucjach ludności żydowskiej. Pełniła ona tę funkcję nie tylko na ziemiach ukraińskich, ale także polskich, białoruskich i litewskich. Ukraińscy policjanci byli strażnikami w obozach koncentracyjnych[13], a także czynnie uczestniczyli w likwidacji gett żydowskich[14].
W latach 1941–1943 Niemcy z powszechnym udziałem policji ukraińskiej dokonali likwidacji ludności żydowskiej. Policja ukraińska uczestniczyła we wszystkich czynnościach procesu zagłady[15].
Według szacunków profesora Stefana Possony’ego, bazującego na dokumentach izraelskiego Instytutu Jad Waszem, w różnych akcjach antyżydowskich (masowych egzekucjach, deportacjach itp.) wzięło udział około jedenastu tysięcy Ukraińców[13], którzy w służbie niemieckiej i przy udziale jednostek niemieckich wymordowali na samym tylko Wołyniu i Małopolsce Wschodniej 450.000 Żydów[14].
Pacyfikacje wsi i prześladowania Polaków edytuj
Od początku działalności Ukraińska Policja stała się jednym z narzędzi terroru okupacyjnego. 5 marca 1940 roku Hans Frank odnosząc się do problemu polskiego ruchu oporu powiedział:
W rozwiązaniu tych problemów przyjdzie wam z pomocą 600 tys. Ukraińców, wrogów Polski od kolebki. Będziemy świadomie przyciągać tych Ukraińców i angażować ich do policji oraz służb publicznych. Mamy pod ręką sokoły, które nie będą oszczędzać Polaków[16].
Ukraińska Policja Pomocnicza wzięła udział w aresztowaniach polskiej inteligencji w Stanisławowie. Następnie wzięła udział w przewiezieniu zatrzymanych na miejsce kaźni do Czarnego Lasu, gdzie Gestapo z Hansem Krügerem na czele dokonało egzekucji około 200 osób, głównie nauczycieli w sierpniu 1941 r[17].
We Lwowie na przełomie lutego i marca 1944 ukraińscy policjanci dokonali szeregu zabójstw Polaków, aby zdobyć polskie dokumenty umożliwiające im ucieczkę i nowe życie na Zachodzie[18]. Dopiero odwetowa akcja Nieszpory przeprowadzona przez AK powstrzymała mordy.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Karol Grünberg, Bolesław Otręba: Hans Frank na Wawelu, Włocławek 2001, s. 120.
- ↑ Torzecki 1972 ↓, s. 202.
- ↑ Informacji tej nie potwierdza Grzegorz Motyka. Według niego tymi zadaniami zajmowały się inne służby. Grzegorz motyka – „Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943-1948”, s. 86.
- ↑ Zajączkowski 2015 ↓, s. 195.
- ↑ a b Gdański 2010 ↓, s. 14.
- ↑ a b Finder i Prusin 2016 ↓, s. 376.
- ↑ Bereza z IPN. fakty.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-13)].
- ↑ Gdański 2010 ↓, s. 13-14.
- ↑ Finder i Prusin 2016 ↓, s. 381.
- ↑ Finder i Prusin 2016 ↓, s. 380.
- ↑ Zajączkowski 2015 ↓, s. 194.
- ↑ a b c Gdański 2010 ↓, s. 15.
- ↑ a b Jarosław Hrycak, Zbyt wiele świadectw: Ukraińcy w akcjach antyżydowskich.
- ↑ a b Czesław Partacz, Przyczyny i tło konfliktu polsko-ukraińkiego w latach 1939–1947, „27 Dywizja Wołyńska AK” Biuletyn Informacyjny, nr 1(101), styczeń-marzec 2009 Warszawa, s. 19.
- ↑ Od walk do ludobójstwa. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-08)]..
- ↑ Torzecki 1972 ↓, s. 201-202.
- ↑ Tadeusz Kamiński, Tajemnica Czarnego Lasu, s. 13.
- ↑ Ostatnia kara śmierci. [dostęp 2009-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 kwietnia 2012)]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Gabriel N. Finder, Alexander V. Prusin: Kolaboracja w Galicji Wschodniej. Policja ukraińska i Holokaust. W: Andrzej A. Zięba: OUN, UPA i zagłada Żydów. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016. ISBN 978-83-7638-682-9.
- Jarosław Gdański: Ukraińcy w niemieckich formacjach zbrojnych na Kresach Wschodnich. W: Marek Białokur, Mariusz Patelski: Podzielone narody. Szkice z historii stosunków polsko-ukraińskich w latach 40. XX wieku. Toruń-Opole: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010. ISBN 978-83-7611-828-4.
- Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski: Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa. Katowice, 2007. ISBN 978-83-86250-49-3
- Ryszard Torzecki: Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy (1933-1945). Warszawa: Książka i Wiedza, 1972.
- Mariusz Zajączkowski: Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939-1944. Lublin-Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie, Instytut Studiów Politycznych PAN, 2015. ISBN 978-83-7629-769-9.