Uniwersytet w Helmstedt
Uniwersytet w Helmstedt (Academia Julia lub Academia Julia Carolina lub academia helmstadiensis) istniał w latach 1576–1810. Powstał na bazie Pädagogium Illustre, które było założone w 1571 roku w Gandersheim i 6 lipca 1574 roku zostało przeniesione do Helmstedt[1].
Pieczęć uniwersytetu w Helmstedt | |
Dewiza |
Ex Forti Dulcedo |
---|---|
Data założenia |
15 października 1576 roku |
Państwo | |
Kraj związkowy | |
Adres | |
Liczba studentów |
około 500 w XVII wieku; pod koniec istnienia ok. 100 |
Położenie na mapie Dolnej Saksonii | |
Położenie na mapie Niemiec | |
52°13′45″N 11°00′31″E/52,229167 11,008611 | |
Strona internetowa |
Historia
edytujAcademia Julia została założona w północnej części Niemiec[2] przez Juliusza, księcia Brunszwiku-Wolfenbüttel jako pierwszy zdecydowanie protestancki uniwersytet, a jej otwarcie odbyło się 15 października 1576 roku świątecznym nabożeństwem w kościele St.-Stephani-Kirche. Jej rektorami byli zawsze książęta Brunszwiku-Wolfenbüttel. Pierwszym rektorem był 12 letni syn założyciela, późniejszy książę Henryk Juliusz. Jej motto brzmiało Ex Forti Dulcedo[3].
W 1592 roku rozpoczęto budowę głównego budynku uniwersytetu Juleum. Dzięki licznym znanym osobom reputacja uniwersytetu szybko się rozpowszechniła, tak że na początku 1625 roku był trzecim co do wielkości uniwersytetem w Niemczech. Rocznie przyjmowano przeciętnie 500[4] studentów. W tym samym czasie trwała wojna trzydziestoletnia i wybuch dżumy w Helmstedt, które to spowodowały zaprzestanie działalności do 1626 roku[5]. W listopadzie 1625 roku jedna trzecia mieszkańców padła ofiarą zarazy i 295 domów było niezamieszkanych[6].
Poprzez dominację rygorystycznego ortodoksyjnego-luterańskiego nastawienia wydziału teologicznego w Helmstedt, atrakcyjność Academia Julia spadła. Po założeniu kolejnych uniwersytetów na północy Niemiec, np. w Kilonii (1665), a szczególnie Reformuniversitäten (uniwersytet zreformowany) w Halle (1692) i przede wszystkim w Getyndze (1734), stał się w drugiej połowie 18 wieku uniwersytetem prowincjonalnym, w którym studiowali mieszkańcy księstwa Brunszwik- Wolfenbüttel. Nie zmienił tego również krótki okres wzrostu studentów podczas wojny siedmioletniej. W 1795 roku studiowało tu zaledwie 97 studentów. Po upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego w latach 1803–1806 Helmstedt przeszło pod zarząd Królestwa Westfalii, którego królem został Hieronim Bonaparte, w którym istniały uniwersytety w Marburgu, Rinteln, Getyndze i Halle. W wyniku reformy przeprowadzonej w Królestwie Westfalii przez Johannesa von Müllera zlikwidowano uniwersytety w Rinteln i Helmstedt. Academia Julia została zamknięta w maju 1810 roku[7], na koniec semestru zimowego 1809/1810, na rozkaz króla Hieronima z grudnia 1809 roku.
Studenci z Helmstedt wyróżniali się dużą skłonnością do pojedynków. Erdmann Uhse[8] napisał w 1710 roku w Universal-geographisch-historisches Lexicon:
- Wer von Wittenberg kommt mit gesunden Leib,
- Von Leipzig und Tübingen ohne Weib,
- Von Jena und Helmstädt ungeschlagen,
- Der kan von grossem Glücke sagen[9].
- Kto z Wittenbergi przybywa ze zdrowym ciałem,
- Z Lipska i Tybingi bez żony,
- Z Jeny i Helmstedt nie pobity,
- Ten może mówić o wielkim szczęściu.
Reputację tą zawdzięczają prawdopodobnie płycie nagrobnej studenta Alexandra Kocka znajdującej się w kościele St.-Stephani-Kirche (Helmstedt), który poległ w pojedynku 26 lutego 1584 roku w wyniku odniesionych ran[10]. Pojedynek ze śmiertelnym skutkiem w ostatnich latach uniwersytetu był także inspiracją do opowiadania Wilhelma Raabe Die alte Universität (1858) o historycznym spotkaniu absolwentów uniwersytetu 29 maja 1822 roku[11]. Raabe cytuje tam również łacińską pieśń z melodią Gaudeamus igitur:
- Fato cessit Julia,
- Silent professores,
- Vacant auditoria,
- Sola nos memoria,
- Vocat auditores[12].
- Uległa losowi Julia,
- Cicho są profesorowie,
- Puste są sale wykładowe,
- Jedynie wspomnienie,
- Wzywa nas słuchaczy.
-
Budynek auli Juleum Novum
-
Zarys uniwersytetu
-
Portal w budynku Juleum
-
Skrzydło kolegium
Była biblioteka uniwersytetu w Helmstedt
edytujByła biblioteka uniwersytetu w Helmstedt posiada jeszcze dzisiaj wybitny stan książek w ilości 35.000 tytułów, przeważnie z lat 1490-1810. Dalsza część zbiorów znajduje się w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel.
Wydziały na uniwersytecie w Helmstedt
edytujNauka na uniwersytecie została podzielona na trzy wydziały: teologiczny, prawniczy i medyczny, jak również podstawowy wydział filozoficzny z siedmioma sztukami wyzwolonymi.
Wydział teologii
edytujJohann Lorenz von Mosheim oprócz wielu pełnionych funkcji był również do 1747 roku profesorem na uniwersytecie w Helmstedt. Później brał udział w tworzeniu uniwersytetu w Getyndze, gdzie jako jedyny uczony w historii uniwersytetu pełnił funkcję kanclerza. Po podjęciu przez niego pracy w Getyndze rozpoczął się koniec uniwersytetu w Helmstedt.
Wydział medycyny
edytujPoczątek badań epilepsji
edytujProfesor medycyny i botaniki Johann Andreas Stisser (1657–1700) rozpoczął tutaj badania epilepsji, w tym samym czasie jak jego kolega po fachu z Anglii Thomas Sydenham i 150 lat po Paracelsusie i stworzył pierwszy lek do prowadzenia terapii nie pochodzący z roślin.
W 1692 roku Johann Andreas Stisser założył ogród z ziołami i roślinami leczniczymi jako Hortus medicus na własny koszt, ponieważ uniwersytetowi brakowało pieniędzy. Był to początek ogrodu botanicznego przy uniwersytecie w Helmstedt. Laurentius Heister (1683–1758), który w 1719 roku został powołany na profesora medycyny i botaniki założył ogród botaniczny, który w międzyczasie uniwersytet nabył od spadkobierców Johanna Andreasa Stissera. Na około 3000 m² terenu za kościołem St. Walpurgis-Kirche został stworzony nowy ogród. Dyrektorem ogrodu był między innymi Brandan Meibom podczas swojej pracy na uniwersytecie. Stan wówczas istniejących roślin w ogrodzie jest aktualnie dokładnie zachowany[13][14]. Po likwidacji uniwersytetu w 1810 roku kolekcja roślin przeszła na własność uniwersytetu w Getyndze[15].
Wydział prawa
edytujWydział historii
edytujUczony w prawie Johannes Borcholt był pierwszym profesorem na wydziale prawa na uniwersytecie w Helmstedt w latach 1576–1593 i jako były syndyk specjalizował się w prawie cywilnym. Był doradcą miasta Rostock, które wypłacało mu roczną pensję. Pracował również w 1584 roku w Güstrow przy umowie o spadek księcia Ulricha von Mecklenburg. Jako prorektor trudnił się także w 1577 roku i w latach 1585–1586 prawem urzędu Hofpfalzgrafenamt, co zostało przyznane uniwersytetowi jako instytucji. Podczas pracy jako profesor opublikował wiele publikacji, między innymi także opinię o żegludze dla miasta Marburg, pierwsze prawo żeglugi śródlądowej[16].
Mimo że podczas wojny trzydziestoletniej w Helmstedt stacjonowały grupy żołnierzy to uniwersytet był chroniony i nie ucierpiał. Dopiero w latach 1625–1626 w wyniku epidemii dżumy, zostały zawieszone wykłady[17]. Heinrich Wendt, który w 1630 roku został wybrany na sekretarza wydziału prawa przerwał studia i jak wielu innych studentów opuścił miasto.
Opinie w procesie czarownic
edytujPodstawę procesów w Świętym Cesarstwie Rzymskim stanowiły przepisy zawarte w Constitutio Criminalis Carolina ogłoszone przez Karola V. W porównaniu ze średniowiecznymi praktykami nowe przepisy stanowiły pewien postęp, ponieważ stosowanie tortur było ściśle uregulowane i zrezygnowano z sądu bożego. Przeprowadzony dowód winy uznawano tylko po przyznaniu się oskarżonego, które musiało być powtórzone bez tortur. Jednak porządek prawny katolickiego Karola V nie został przyjęty w całości w krajach ewangelickich. Przepisy te przewidywały, że magia będzie karana w przypadku wyrządzenia faktycznych szkód. W krajach ewangelickich ten przepis został zaostrzony, ponieważ magia przedstawiała pewien związek z diabłem i zatem zawsze jest godna śmierci. Na początku zadanie to przypadło wydziałowi prawa uniwersytetu w Helmstedt. Uniwersytety w Rinteln, Rostocku i Wittenberdze były czołowymi uniwersytetami, których prawnicy brali udział w procesach czarownic. Orzecznictwo na poszczególnych niemieckich wydziałach prawa bardzo się różniło. Uniwersytety w Helmstedt i Rinteln reprezentowały najostrzejszą linię co do ścigania domniemanych czarownic[18]. Na zlecenie administracji wydział prawa wystawił sporo opinii[19][20]. Znamienny jest przebieg postępowania i opinie uniwersytetu w Helmstedt w postępowaniu przeciwko Catharinie Ranzebach, które przeprowadzono w 1656 roku w brunszwickim urzędzie w mieście Schöningen[21].
-
Hermann Neuwalt, profesor medycyny w Helmstedt, 1584, Próba wody na czarownicy
-
Giordano Bruno, profesor w Helmstedt w latach 1588–1590, w 1600 roku spalony na stosie w Rzymie jako heretyk
-
Hermann Conring (1606–1681) założyciel niemieckich nauk prawniczych
Lista znanych osób związanych z uniwersytetem
edytuj- Johann Arndt - absolwent wydziału medycyny i filozofii
- Ernst Daniel August Bartels - profesor medycyny
- Johann Barter - profesor prawa
- Johannes Borcholt -profesor prawa
- Gabriel Gottfried Bredow - profesor historii
- Giordano Bruno - profesor teologii
- Georg Calixt - profesor teologii
- Joachim Heinrich Campe - student teologii
- Johannes Caselius - profesor filozofii
- David Chyträus - profesor teologii
- Martin Chemnitz - profesor teologii i reformator
- Hermann Conring - absolwent i profesor retoryki i filozofii
- Johann Georg von Eckhart - profesor historii
- Carl Friedrich Gauss - absolwent matematyki
- Wilhelm Gesenius - absolwent teologii i filozofii
- Johann Ludwig Christian Carl Gravenhorst - studiował prawo
- Hermann von der Hardt - profesor filologii, orientalista
- Laurentius Heister - profesor medycyny i botaniki
- Johann Christian Ludwig Hellwig - profesor filozofii
- Heinrich Philipp Konrad Henke - absolwent teologii i filozofii, profesor teologii
- Tilemann Hesshus - profesor teologii
- Joachim Jungius - profesor medycyny
- Henryk Juliusz, Książę Brunszwiku-Wolfenbüttel - absolwent teologii
- Anton August Heinrich Lichtenstein - absolwent i profesor
- Heinrich Meibom - absolwent medycyny i profesor
- Heinrich Meibom der Ältere - absolwent filozofii i profesor
- Brandan Meibom - profesor medycyny i botaniki
- Hinrich Middeldorpf - student teologii i doktor filozofii
- Johann Lorenz von Mosheim - profesor teologii
- Michał Mostnik - student teologii
- Hermann Neuwalt - profesor medycyny
- Johannes Olearius (1546-1623) profesor teologii i filologii
- Heinrich Paxmann - profesor medycyny
- Magnus Pegel -profesor filozofii, matematyki
- Benjamin Georg Peßler - student teologii
- Johann Friedrich Pfaff - profesor matematyki
- Johann Andreas Quenstedt - absolwent wydziału teologii
- Johann Schröder absolwent wydziału medycyny
- Johan Sigismund Schulin - student
- Johann Andreas Stisser - profesor medycyny
- Antoni Ulryk, książę Brunszwiku-Wolfenbüttel, książę Brunszwiku-Wolfenbüttel absolwent teologii
- Fryderyk Jerzy Tuve - absolwent teologii
- Paul Gottlieb Werlhof - absolwent medycyny
Bibliografia
edytuj- Academia Julia. Die Universität Helmstedt (1576–1810). Ausstellung des Landkreises zur EXPO 2000. 2 Bände. Helmstedt 2000.
- Academia Julia, Universität Helmstedt – Tradition, Zukunft. Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2002 (Beiträge zur Geschichte des Landkreises und der ehemaligen Universität Helmstedt, 15).
- Sabine Ahrens: Die Lehrkräfte der Universität Helmstedt (1576–1810). Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2004 (Veröffentlichungen der Kreismuseen Helmstedt, 7), ISBN 3-937733-70-1.
- Uwe Alschner: Universitätsbesuch in Helmstedt 1576–1810. Modell einer Matrikelanalyse am Beispiel einer norddeutschen Universität. Braunschweigischer Geschichtsverein, Wolfenbüttel 1998 (Beihefte zum Braunschweigischen Jahrbuch, 15), ISBN 3-928009-14-1.
- Peter Baumgart und Ernst Pitz: Die Statuten der Universität Helmstedt. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1963 (Veröffentlichungen der Niedersächsischen Archivverwaltung, 15), ISBN 3-525-35067-8
- Gerd Biegel: „Dieser Professor ist ganz unnütz für die Universität“. Die braunschweigische Landesuniversität Helmstedt im Bericht des „Universitätsbereisers“ Friedrich Gedike aus dem Jahr 1789. Braunschweigisches Landesmuseum, Braunschweig 2002 (Braunschweiger Museumsvorträge, 4), ISBN 3-927939-61-7.
- Jens Bruning und Ulrike Gleisner, Das Athen der Welfen - Die Reformuniversität Helmstedt 1576–1810, Ausstellungskataloge der Herzog August Bibliothek Nr. 92, Harrassowitz, Wiesbaden 2010 ISBN 978-3-447-06210-7
- Hans Haase: Die Universität Helmstedt 1576–1810. Jacobi, Bremen/Wolfenbüttel 1976, ISBN 3-87447-052-0.
- Alberto Jori, Hermann Conring (1606–1681): Der Begründer der deutschen Rechtsgeschichte, mit einer Grußadresse von Kristian Kühl, Tübingen, 2006 ISBN 3-935625-59-6.
- Claudia Kauertz , Wissenschaft und Hexenglaube. Die Universität Helmstedt 1576–1626,, Bielefeld: Verlag für Regionalgeschichte, 2001, ISBN 978-3-89534-353-7, OCLC 48837658 .
- Wiebke Kloth: Die Universität Helmstedt und ihre Bedeutung für die Stadt Helmstedt. Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2003 (Beiträge zur Geschichte des Landkreises und der ehemaligen Universität Helmstedt, 16).
- Hans-Ehrhard Müller: Helmstedt – die Geschichte einer deutschen Stadt. 2. Aufl. Helmstedt 2004, S. 360–433.
- N. N.: Späthumanismus und Landeserneuerung. Die Gründungsepoche der Universität Helmstedt 1576–1613, Sonderausstellung des Braunschweigischen Landesmuseums für Geschichte und Volkstum vom 4. September bis 28. November 1976 aus Anlass des 400-jährigen Gründungstages der Universität Helmstedt am 15. Oktober 1976, In: Veröffentlichungen des Braunschweigischen Landesmuseums, Nr. 9, Braunschweig 1976
- Alois Schikora: Die Spruchpraxis an der Juristenfakultät zu Helmstedt. Hansen-Schmidt Verlagsgesellschaft 1973, ISBN 3-7881-1811-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Informacje o uniwersytecie w Helmstedt. bam-portal.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-28)].
- Wissensproduktion an der Universität Helmstedt: Die Entwicklung der philosophischen Fakultät 1576-1810 (Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel). hab.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-21)].
- Literatura o uniwersytecie w Helmstedt w Katalog der Deutschen Nationalbibliothek. portal.d-nb.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- Informacje o Uniwersytecie w Helmstedt w leksykonie historycznym na Zeno.org
- Wybór bibliografii o historii uniwersytetu w Helmstedt
- Academia Julia im Landkreis Helmstedt
- Internetportal des Forschungsprojektes "Wissenproduktion an der Universität Helmstedt" an der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel
- "Goethe in Helmstedt"
- Książki o uniwersytecie Google
Przypisy
edytuj- ↑ D. Schäfer, Das Pädagogium Illustre zu Gandersheim bis zu seiner Verlegung nach Helmstedt, in: Jahrb. d. Ges. f. Nieders. Kirchengeschichte 64 (1966), strona 107 .
- ↑ P. Baumgart, David Chytraeus und die Gründung der Universität Helmstedt, in: Braunschw. JB 42 (1961), strony 35−37
- ↑ "A z mocnego wyszła słodycz";(Księga Sędziów 14,14). Herba na pieczęci pokazuje walkę Samsona z lwem
- ↑ Wilhelm Havemann: Geschichte der Lande Braunschweig und Lüneburg, Bd. 3, Verlag der Dieterichschen Buchhandlung, Göttingen 1857, strona 36
- ↑ Friedrich August Ludewig: Geschichte und Beschreibung der Stadt Helmstedt, Fleckeisensche Buchhandlung, Helmstedt 1821
- ↑ Wilhelm Havemann: Geschichte der Lande Braunschweig und Lüneburg, Bd. 3, Verlag der Dieterichschen Buchhandlung, Göttingen 1857, S. 75
- ↑ U. Alschner, Universitätsbesuch in Helmstedt 1576–1810, Wolfenbüttel 1998
- ↑ vgl. Max von Waldberg: Uhse, Erdmann. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 39, Duncker & Humblot, Leipzig 1895, strona 449.
- ↑ Artikel Wittenberg S. 543 linke Spalte books.google. Siehe auch F. Hermann Meyer: Studentica. Leben und Sitten deutscher Studenten früherer Jahrhunderte. Leipzig 1857 strona 6 books.google
- ↑ Inschriftenkatalog: Stadt Helmstedt
- ↑ Wilhelm Raabe: Sämtliche Werke. Braunschweiger Ausgabe Band 2, 2. Aufl. 1992, III. Anmerkungen strona 597. books.google
- ↑ books.google strona 21
- ↑ Heister, Lorenz: Index plantarum rariorum atque officinalium, quas in hortum helmstadiensem intulit, 8.Aufl., Helmstedt 1730–1733
- ↑ Leinker, J. S.: Horti medici helmstadiensis praestantiam ex plantis rarioribus ibidem florentibus exhibet, 4. Aufl., Helmstedt 1746
- ↑ Botanischer Garten der Universität Helmstedt Veröffentlichungen d. Helmholtz-Zentrum für Kulturtechnik
- ↑ Das Wittenberger Gelehrtenstammbuch:das Stammbuch von Abraham Ulrich (1549–1577) und David Ulrich (1580–1623)/hrsg. vom Deutschen Historischen Museum Berlin.Bearb. von Wolfgang Klose. Unter Mitw. von: Wolfgang Harms…– Halle: Mitteldt. Verl., 1999, ISBN 3-932776-76-3, strona 65 m.w.N.
- ↑ Handbuch der historischen Buchbestände in Deutschland. Digitalisiert von Günter Kükenshöner.Hrsg. von Bernhard Fabian. Hildesheim: Olms Neue Medien 2003. Bestandsgeschichte 1.5
- ↑ Joachim Woock, Geschichtswerkstatt Verden,"... so sie angeregten Lasters verdechtig machet...", Die letzten Hexenverfolgungen in den schwedischen Herzogtümern Bremen und Verden, m.w.N unter Berufung auf Schormann, Gerhard: Aus der Frühzeit der Rintelner Juristenfakultät, Bückeburg 1977. historicum.net
- ↑ Schormann, Gerhard, Hexenprozesse in Nordwestdeutschland, 1977, strona 25 ISBN 978-3-8269-3487-2 http://d-nb.info/780058895 [2]
- ↑ Claudia Kauertz, Wissenschaft und Hexenglaube. Die Universität Helmstedt 1576–1626, 2001. ISBN 978-3-89534-353-7.
- ↑ HEYSER, Erich (1905): Hexenprozeß gegen Catharina Ranzebach, nach ihres Mannes Namen Martens die Martensche genannt. Behandelt im Amt Schöningen (Braunschweig) 1656. In: Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswisschenschaft 1905. 25, strony 559−584.
- ↑ Soldan, Wilhelm Gottlieb; Heppe, Heinrich; Bauer, Max [Bearb.]Geschichte der Hexenprozesse Nachdruck der 3. (letzten) Auflage in der Neubearbeitung von Max Bauer, 1999 ISBN 3-88059-960-2, strona 44