Urzet barwierski

Urzet barwierski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	urzet
Gatunek	urzet barwierski
	Nazwa systematyczna
	Isatis tinctoria L.; Sp. pl. 2:670. 1753
Synonimy
	Isatis indigotica Fortune;
	Isatis indigotica Fortune;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Urzet barwierski (Isatis tinctoria) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Pochodzi z obszarów stepowych południowo-wschodniej części Europy, z Kaukazu i Azji Mniejszej. Obecnie występuje w prawie całej Europie, przeważnie jako zdziczały z upraw^[3]. Występuje także w Algierii i Maroku^[4]. Status gatunku we florze Polski: efemerofit^[5] – przejściowo dziczejący z upraw^[6], w stanie dzikim bardzo rzadko spotykany^[7].

Morfologia

Pokrój

Kwiaty

Owoce

Pokrój: Roślina 50–140 cm wysokości, wzniesiona, okazała.
Łodyga: Od spodu miękko owłosiona, ku górze naga i niebieskawo oszroniona.
Liście: Dolne liście łodygowe na ogonkach, jajowate^[6]. Górne liście siedzące, strzałkowate, obejmujące łodygę.
Kwiaty: Liczne, żółte, zebrane w baldachowatowiechowate kwiatostany. Płatki korony prawie dwa razy dłuższe od działek kielicha. Kielich 4-działkowy, korona 4-płatkowa, 6 pręcików, 1 słupek.
Owoce: Zwisające, pojedyncze łuszczyny, długie do 2,5 cm, przy dojrzewaniu ciemniejące do czarnego fioletu.
Korzeń^[8]: Walcowaty, lekko powyginany, o długości 10–20 cm i średnicy 0,5–1 cm. Powierzchnia zewnętrzna szarawożółta lub brunatnawożółta. Podłużnie pomarszczony z poprzecznymi przetchlinkami, z korzonkami bocznymi lub śladami po nich. Kłącze lekko rozszerzone wykazujące obecność ciemnozielonych lub ciemnobrunatnych nasad ogonków liściowych, zebranych w okółki i zwarte guzkowate zespoły. Przełam jest żółtawobiały, brunatny lub ciemnobrunatny w części korowej, a żółty lub brunatny w części drewna.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od maja do lipca. Siedlisko: przydroża, kamieniołomy, nasypy, winnice, suche murawy, miejsca ruderalne na glebach wapiennych, bogatych w azot.

Zastosowanie

Barwnik (indygo) otrzymany z urzetu

Etapy produkcji barwników

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski^[8]: Korzeń urzetu barwierskiego (Isatidis radix) – wysuszony korzeń o zawartości nie mniej niż 1,0% argininy.

Inne zastosowania

Jedna z najstarszych znanych ludziom roślin barwierskich. Urzet został sprowadzony do Europy już w starożytności ze względu na dużą zawartość niebieskiego barwnika indygo, który pozyskuje się z liści^[9]. Fermentujący barwnik wytwarza odrażający zapach. Z tego też względu angielska królowa Elżbieta I zakazała uprawy urzetu barwierskiego w odległości 5 mil od swoich pałaców^[9].
Roślina miododajna.
Źródło glukobrassicyny. Zawiera około 20 razy więcej tego związku niż brokuły.
Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Ozdobne są nie tylko kwitnące rośliny, ale również pędy z owocami zwisającymi na cieniutkich szypułkach. Używany bywa do suchych bukietów.

Zobacz też

rdest barwierski

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 102, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b urzet barwierski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-06] .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).

[Podbielkowski1989-3] Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 102, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[encyk-6] urzet barwierski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-06] .

[Rutkowski-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[FPX-8] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]