Usama Ibn Munkiz
Usama Ibn Munkiz (ur. 1095-1188 اسامة بن منقذ) – władca twierdzy Szajzar, poeta, autor pamiętnika „Kitab al-itibar” (arab. Księga pouczających przykładów).
Życiorys
edytujUrodził się w Szajzarze nad rzeką Orontes, twierdzy na drodze z Antiochii (ob. Antakya) do Emessy (arab. Hims), położonej między Aleppo a Hamą, w rodzinie zamożnego feudała. Młodość spędził na dworze w Damaszku, następnie w pałacu kalifa fatymidzkiego w Kairze; późniejszy okres życia – na dworze atabeka Mosulu i w twierdzy Al-Kajfa nad Tygrysem.
Odwiedził Jerozolimę, święte miejsca islamu, Mekkę i Medynę oraz Damaszek, Kair, Bagdad i Isfahan. Był zaprzyjaźniony z Imad ad-Dinem Zanki atabekiem Mosulu (1127-1146), jego następcą Nur ad-Dinem (1146-1174) oraz kalifami fatymidzkimi, Al-Hafizem (1132-1149) i Az-Zafirem (1149-1154). Poznał osobiście Boemunda II, „frankijskiego” księcia Antiochii (1111–1130), i Fulka V, króla Jerozolimy (1131–1146), a w późniejszych latach Saladyna, sułtana Egiptu, Syrii i Hidżazu (1174–1192).
Po raz pierwszy brał czynny udział w wojnie z krzyżowcami jako 15-letni młodzieniec, broniąc Szajzaru przed Tankredem, księciem Antiochii (zm. 1112), w 1110. W 1129–1138 bawił na dworze atabeka Mosulu Zanki i uczestniczył w jego wyprawach wojennych. W 1138–1144 przebywał na dworze Buridów w Damaszku. Brał aktywny udział w negocjacjach w sprawie zawarcia pokoju z królem Jerozolimy przeciw atabekowi Zanki.
W latach 1140–1143 podróżował po Palestynie, nawiązując znajomości z krzyżowcami, nawet z duchownymi. W latach 1144–1154 przebywał na dworze Fatymidów w Kairze, gdzie dostał się dzięki protekcji jednego ze swoich stryjów. Z Egiptu uciekł do Syrii, wplątany w intrygi pałacowe. Ograbiony w drodze przez krzyżowców, stracił majątek wraz z cenną biblioteką. W 1154–1164 bawił w Damaszku na dworze Nur ad-Dina, gdyż Buridzi utracili w tym czasie władzę.
W 1157 dostał wiadomość, że jego rodzinny Szajzar legł w gruzach w czasie trzęsienia ziemi, a wszyscy jego krewni, Munkizydzi, zginęli. To wówczas udało mu się odprawić hadżdż, aby ukoić ból po stracie krewnych. W 1164 zawarł znajomość z emirem zamku Al-Kajfa, koło Dijarbekiru w górnej Mezopotamii, gdzie poświęcił czas rozmyślaniom i pracy literackiej.
W latach 1174–1188 po raz trzeci osiedlił się w Damaszku, w związku z obaleniem dynastii Fatymidów i przejęciem władzy nad Egiptem i Syrią przez dynastię Ajjubidów. Należący do niej Saladyn przyjął do siebie na służbę syna Usamy, Al-Murchafa. W 1187 Saladyn zdobył Jerozolimę znajdującą się od 1099 w rękach krzyżowców.
Usama zmarł w Damaszku[1].
Rękopis „Kitab al-itibar”
edytujPamiętniki Usamy są cennym zabytkiem literackim i historycznym. Rękopis Usamy ocalał cudem z pożogi wojennej i został odkryty przypadkiem w latach 80. XIX w. przez orientalistę francuskiego H. Derenbourga w Bibliotece Escorialu w Madrycie. Rękopis jest znacznie uszkodzony – zachowały się strony od 22 do 88. Został spisany w piśmie naschi, bez podziału na rozdziały. Rękopis przejrzał syn Usamy, Al-Murchaf, co stwierdził podpisem z datą 4 lipca 1213. Po wydaniu rękopisu przez Derenbourga w 1886 ukazały się przekłady: na francuski (1894), niemiecki (1905), angielski (1929 i 1930), oraz rosyjski (1920, II wyd. 1958). W 1927 arabską edycję po raz drugi wydał Philip K. Hitti. Autorem polskiego tłumaczenia (z 1975) jest J. Bielawski[2].
Krzyżowcy oczami muzułmanina
edytujW oczach Usamy krzyżowcy sprawiają wrażenie podobne do tego, jakie barbarzyńcy wywierali na starożytnych Grekach czy Rzymianach. Są nieokrzesani, nazbyt impulsywni, hołdujący zabobonom, reprezentujący niższy poziom kultury materialnej. Oto przykłady:
O okaleczeniu Hasanuna:
"Został on wzięty do niewoli i Frankowie zadawali mu różne tortury oraz chcieli wyłupić lewe oko. Tankred jednak – niech Allah go przeklnie – powiedział im: 'Wyłupcie mu prawe oko, aby niczego nie mógł widzieć, kiedy będzie niósł tarczę i zakryje nią lewe oko.' I wyłupili mu prawe oko, jak nakazał Tankred, i zażądali za niego tysiąc dinarów oraz czarnego konia, który należał do mojego ojca.”[3]
O metodach leczenia Franków
"Wtedy lekarz popatrzył na kobietę i rzekł: Ta kobieta ma w głowie szatana, który się w niej zakochał. Ogolcie jej głowę [...]. Jej choroba się wzmogła, a lekarz powiedział: To szatan wszedł do jej głowy. I wziął brzytwę, zrobił jej nacięcie na głowie w kształcie krzyża i zerwał jej skórę ze środka głowy, aż ukazała się kość głowy. Następnie natarł głowę solą i kobieta zaraz zmarła.”[4]
Przypisy
edytuj- ↑ Bielawski J. (wstęp do:) „Kitab al-I'tibar. Księga pouczających przykładów dzieło Usamy Ibn Munkidha, Ossolineum 1975, s. 18-25
- ↑ Bielawski, ibid., s. 29-31
- ↑ Usama Ibn Munkidh: Kitab al-I'tibar. Księga pouczających przykładów dzieło Usamy Ibn Munkidha..., Ossolineum 1975, s. 134
- ↑ ibid., s. 234-235
- ISNI: 0000000121011890
- VIAF: 49232442, 90054125
- LCCN: n83206133
- GND: 118625659
- NDL: 00459418
- LIBRIS: 20dgh00l30clkbx
- BnF: 11927366q
- SUDOC: 027172937
- NKC: xx0022909
- DBNL: munq001
- NTA: 071862528
- CiNii: DA01523445
- Open Library: OL6797595A, OL175902A
- PLWABN: 9810705826205606
- NUKAT: n97070166
- J9U: 987007269353005171
- KRNLK: KAC2018P0945
- WorldCat: lccn-n83206133, viaf-90054125