Krucjata

średniowieczne, sankcjonowane przez Papiestwo wyprawy zbrojne

Krucjaty (łac. crux „krzyż”) – wyprawy zbrojne podejmowane na wezwanie papieży głównie przez rycerstwo chrześcijańskie w okresie średniowiecza. Wyprawy te były prowadzone nie tylko przeciw muzułmanom (Seldżukidzi, Arabowie, Maurowie, Turcy), ale także przeciw tzw. poganom (Połabianie, Prusowie i Litwini), a nawet chrześcijanom (katarzy, husyci). Choć powody tych wojen były przede wszystkim religijne, to mieszały się one również z czynnikami politycznymi i ekonomicznymi[1]. Uczestników wypraw krzyżowych określa się mianem krzyżowców. Za organizowanie krucjat muzułmanie zostali przeproszeni przez papieża Jana Pawła II[2].

Święty Ludwik wyruszający na wyprawę krzyżową (mal. J. Matejko, 1876)

Wyprawy krzyżowe przeciw muzułmanom edytuj

Do wypraw krzyżowych przeciw muzułmanom historycy zaliczają siedem dużych krucjat i wiele pomniejszych, które były organizowane w latach 1095–1291, czyli od synodu w Clermont do zdobycia Akki przez mameluków. Głównym celem pierwszych wypraw było odzyskanie Ziemi Świętej, a zwłaszcza Jerozolimy. Krucjaty w XIII wieku były też kierowane przeciw muzułmanom w Egipcie i Tunisie. Ponadto IV wyprawa krzyżowa, choć jej pierwotnym celem była Palestyna, została ostatecznie skierowana przeciw prawosławnemu Konstantynopolowi[3] mimo potępienia papieża.

Po 1291 ruch krzyżowy zaczął zamierać[4], choć nazwą „krucjata”, z łac. crux, tzn. krzyż[5], określano jeszcze niektóre akcje zbrojne chrześcijan przeciwko muzułmanom (m.in. krucjata aleksandryjska[6] i krucjata nikopolitańska[7]).

Przyczyny edytuj

W okresie średniowiecza ogromne poruszenie w świecie chrześcijańskim wywołało zdobycie Jerozolimy przez muzułmanów w 638 i ponownie przez Turków seldżuckich w 1072 roku. Wskutek tego wiele cennych relikwii chrześcijańskich trafiło w ręce innowierców i zostało przewiezionych w głąb Persji[potrzebny przypis]. Oficjalnie deklarowanym przez papieża celem wypraw krzyżowych było odbicie Jerozolimy, w której znajdowały się ważne dla chrześcijan miejsca kultu[8]. W rzeczywistości w momencie rozpoczęcia krucjat Jerozolima była w rękach władców muzułmańskich od ponad 400 lat, a islam i chrześcijaństwo współistniały w mieście we względnym pokoju. Europejscy pielgrzymi odwiedzający Jerozolimę wspominali o tym, że czyniono im pewne trudności, nie były to jednak liczne czy poważne skargi[9]. Na początku XI wieku (kilkadziesiąt lat przed krucjatą) bazylika Grobu Świętego została częściowo zburzona przez chorego psychicznie władcę kalifa Al-Hakima, który zyskał przydomek „Szalony”. Kalif został jednak obalony, gdy ogłosił się bogiem i zaczął prześladować samych muzułmanów[9].

Wśród przyczyn wypraw krzyżowych wymienić należy:

Przyczyny polityczne
  • udzielenie pomocy Cesarstwu Bizantyjskiemu na prośbę cesarza Aleksego I[10];
  • dążenia miast włoskich do ożywienia handlu z krajami Bliskiego Wschodu[11].
Przyczyny religijne
  • chęć odbicia Jerozolimy, Świętego Grobu Pańskiego i Ziemi Świętej, a następnie obrona tych miejsc przed muzułmanami i ułatwienie dostępu pielgrzymom[12];
  • obietnica odpuszczenia kary doczesnej za grzechy, a także uzyskania błogosławieństwa za udział w krucjacie[13][14].

Lista krucjat edytuj

 
Zdobycie Jerozolimy (1099) podczas I wyprawy krzyżowej (miniatura z XV-wiecznego manuskryptu)

Wyprawy rycerskie w latach 1095–1291 edytuj

 
Krzyżowcy z XI-XIII wieku

Wyprawy ludowe w latach 1095–1291 edytuj

Oprócz oficjalnych wypraw krzyżowych organizowane były tzw. wyprawy ludowe, w których uczestniczyły tłumy chłopów, biedoty i pospolitych przestępców, często podróżujących z całymi rodzinami. Wszystkie zakończyły się masakrami i potępieniem ich uczestników przez papieży. Do krucjat ludowych zaliczane są:

  • I wyprawa ludowa (1096) – poprzedzająca I wyprawę krzyżową, prowadzona przez kaznodzieję Piotra z Amiens. Krzyżowcy ludowi dokonali kilku masowych rzezi ludności żydowskiej w Nadrenii i na szlaku swoich przemarszów, a po wkroczeniu do Azji Mniejszej zostali zmasakrowani przez oddziały sułtana Kilidż Arslana podczas oblężenia zamku Kserigordon i w bitwie pod Civetot.
  • II wyprawa ludowa (1147) – towarzysząca II wyprawie krzyżowej, podzieliła losy głównej wyprawy.
  • Krucjata dziecięca (1212) – prowadzona przez grupę francuskich i włoskich kaznodziejów ludowych, zgromadziła kilkadziesiąt tysięcy dzieci, które załadowano na okręty weneckie i genueńskie. Większość dzieci zginęła z głodu na okrętach, reszta została wysadzona na Cyprze lub sprzedana w niewolę muzułmanom.

Wyprawy po 1291 edytuj

Skutki wypraw krzyżowych edytuj

 
Zamek krzyżowców w zatoce Akaba
 
Mapa ukazująca Bliski Wschód pomiędzy pierwszą a drugą krucjatą

Najważniejsze skutki wypraw krzyżowych:

Krucjaty przeciw ludom północnej Europy edytuj

Krucjaty przeciw katarom, husytom i waldensom edytuj

Krucjaty przeciw katolikom edytuj

Współczesne użycie terminu edytuj

W przenośni terminem „krucjata” określa się współcześnie także czasem wszelką społeczną działalność zaradczą, przedsiębraną z zapałem i entuzjazmem, oraz w duchu chrześcijaństwa[15] (np. przeciw alkoholizmowi, zob. Krucjata Wyzwolenia Człowieka). Walka z alkoholizmem metodami medycznymi nie jest zwana krucjatą.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Mała encyklopedia wojskowa 1970 ↓, s. 126–127.
  2. Robert Spencer: Niepoprawny politycznie przewodnik po islamie i krucjatach. Warszawa 2014, s. 198.
  3. Davies 1998 ↓, s. 392.
  4. Runciman 1997 ↓, s. 395 (tom 3).
  5. krucjaty, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-02-12].
  6. Runciman 1997 ↓, s. 408–415 (tom 3).
  7. Runciman 1997 ↓, s. 422–427 (tom 3).
  8. Asbridge 2016 ↓, s. 31.
  9. a b Asbridge 2016 ↓, s. 32.
  10. Asbridge 2016 ↓, s. 113.
  11. Mała encyklopedia wojskowa 1970 ↓, s. 127.
  12. 1 „Powstanie i szybki rozwój tureckiego sułtanatu seldżuckiego, spowodowało, że Turcy przejęli kontrolę nad całym Bliskim Wschodem, łącznie z Jerozolimą, do której w 1079 roku sułtan Sulejman zabronił wstępu chrześcijanom wszystkich wyznań.” (Angus Konstam: Wyprawy krzyżowe. Warszawa: Świat Książki, 2005.).
  13. Angus Konstam, Wyprawy krzyżowe, Warszawa: Świat Książki, 2005, Cytat: Poganie byli prawdziwymi wrogami. Wojna z nimi stanowiła wojnę sprawiedliwą. Ci, którzy będą zabijać muzułmanów, nie tylko uzyskają odpuszczenie wszelkich grzechów, lecz również błogosławieństwo. Walka z muzułmanami stała się dowodem pobożności. Papież kierował swój apel do możnych pożądających posiadłości ziemskich i zachęcał ich, aby szukali bogactw poza ziemiami chrześcijan. Wzywał rycerzy, aby zdali rachunek ze swoich grzechów, a następnie zostali „rycerzami Chrystusa”. Śmierć na polu walki przyniesie im zbawienie, a zwycięstwo sprawi, ze „posiadłości waszych wrogów staną się wasze”. Papież świetnie znał swoich słuchaczy, kierując do nich apel, w którym perspektywa wiecznego zbawienia łączyła się z nadzieją na zdobycie bogactw materialnych. Wyprawa musi zakończyć się powodzeniem, ponieważ „Chrystus będzie waszym chorążym”. Zebranym papież udzielił odpustu zupełnego, a wszystkim, którzy zgłosili swój udział, przypiął do prawego ramienia biały krzyż na znak, iż są „rycerzami Chrystusa”.
  14. Fulcher z Chartres, Historia Hierosolymitana (1095-1127), s. 136–137.
  15. krucjata – Słownik języka polskiego PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2023-11-20] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Michael Angold, Czwarta Krucjata, Bellona, Warszawa 2006.
  • Thomas Asbridge: Pierwsza krucjata. Nowe spojrzenie. Poznań: 2016. ISBN 978-83-7301-757-3.
  • Piotr Biziuk, Hattin 1187, Bellona, Warszawa 2004.
  • Norman Davies: Europa. Rozprawa historyka z historią. Kraków: Znak, 1998. ISBN 83-7006-226-1.
  • R. Ernest Dupuy i Trevor N. Dupuy, Historia wojskowości. Starożytność – średniowiecze, Bellona, Warszawa 1999.
  • D. von Güttner-Sporzyński, Poland, Holy War, and the Piast Monarchy, 1100-1230, Brepols, Turnhout, 2014.
  • Angus Konstam, Wyprawy krzyżowe, Świat Książki, Warszawa 2005.
  • Sławomir Leśniewski, Jerozolima 1099, Bellona, Warszawa, 1995.
  • Thomas Madden, The New Concise History of the Crusades, Rowman and Littlefield, Lanham 2005.
  • Thomas Madden et Al., The Fourth Crusade: The Conquest of Constantinople, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1997.
  • Tadeusz Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2002.
  • Andrzej Michałek, Wyprawy krzyżowe. Armie ludów tureckich, Bellona, Warszawa 2001.
  • Andrzej Michałek, Wyprawy krzyżowe. Normanowie, Bellona, Warszawa 2002.
  • Régine Pernoud, Kobieta w czasach wypraw krzyżowych, Atext, Gdańsk 1996.
  • Steven Runciman: Dzieje wypraw krzyżowych. Warszawa: PIW, 1997. ISBN 83-06-02542-3.
  • Maria i Bogdan Składankowie, Wyprawy krzyżowe, KiW, Warszawa 1968.
  • Mała encyklopedia wojskowa. T. 2 (K-Q). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.

Linki zewnętrzne edytuj