Katalonia

wspólnota autonomiczna Hiszpanii

Katalonia (kat. Catalunya [kətəˈɫuɲə], hiszp. Cataluña, oksyt. Catalonha) – wspólnota autonomiczna Hiszpanii. W szerszym znaczeniu – region geograficzny i kraina historyczna na Półwyspie Iberyjskim z ośrodkiem kulturalnym i administracyjnym w Barcelonie.

Catalunya
Catalonha
Cataluña
Katalonia
wspólnota autonomiczna
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn:
Els Segadors
(Żeńcy)
Dewiza: Brak
Państwo

 Hiszpania

Siedziba

Barcelona

Data powstania

9 września 1932
22 grudnia 1979

Zarządzający

Pere Aragonès (ERC)

Powierzchnia

32 108 km²[1]

Populacja (2017)
• liczba ludności


7 496 276[2]

• gęstość

233 os./km²

Języki urzędowe

kataloński, kastylijski, oksytański (aranejski)

Liczba przedstawicieli w parlamencie
Liczba senatorów

16

Liczba posłów

47

Położenie na mapie Hiszpanii
Położenie na mapie
Strona internetowa

Hymnem Katalonii jest pieśń Els Segadors. Świętem narodowym jest dzień 11 września – data zdobycia Barcelony przez wojska Burbonów w 1714 r. podczas wojny o sukcesję (wydarzenie to stanowiło porażkę Katalończyków).

Barwami narodowymi Katalonii, podobnie jak innych regionów Hiszpanii i Francji położonych nad Morzem Śródziemnym, są złoty i czerwony. Układają się one w 4 czerwone pasy (quatre barres) na złotym tle. Popularnym symbolem Katalonii jest osioł – symbol mądrego i spokojnego, lecz upartego dążenia do celu (co stanowi przeciwieństwo byka symbolizującego Hiszpanię).

Geografia edytuj

Leży nad Morzem Śródziemnym. Graniczy z Francją i Andorą oraz z Aragonią i Walencją. Jest regionem wyżynno-górzystym, z nielicznymi nizinami na wybrzeżu i w dolinie rzeki Ebro.

Do historycznej Katalonii należy również większa część departamentu Pireneje Wschodnie we Francji (tzw. Katalonia Północna). Na terenie tego departamentu leży również katalońska enklawa Llívia.

Na określenie wszystkich katalońskojęzycznych krajów dawnej Korony Aragonii używa się pojęcia kraje katalońskie (Països Catalans).

Podział administracyjny edytuj

Wspólnotę autonomiczną Katalonii tworzą cztery prowincje państwa hiszpańskiego:

Granice prowincji zostały ustalone przez władze hiszpańskie w roku 1833 bez uwzględnienia lokalnych uwarunkowań. Z tego powodu funkcjonują wyłącznie jako jednostki podziału terytorialnego Hiszpanii, nie są natomiast statutowymi jednostkami podziału Katalonii. Podstawowy podział terytorialny Katalonii, zarówno w stosunkach urzędowych, jak i w świadomości społecznej, opiera się na średniowiecznej jednostce administracyjnej – comarce (comarca). W mediach i życiu codziennym comarki są podstawowym wyznacznikiem lokalizacji czy miejsca zamieszkania. W porównaniu z innymi wspólnotami Hiszpanii, kompetencje katalońskich comarek są szerokie.

Współczesny podział na comarki został zasadniczo ustalony w roku 1936 i nieco zmodyfikowany w latach 1988 i 1990. W pewnym stopniu ignoruje on istnienie prowincji – ich granice w kilku przypadkach przecinają granice comarek. Obecnie liczba comarek wynosi 41.

Obecny statut autonomii przewiduje dodatkowo przywrócenie średniowiecznych jednostek administracyjnych najwyższego rzędu zwanych vegueries – wikariatami. Zastąpiłyby one w stosunkach wewnętrznych hiszpańskie prowincje. Ich liczba i granice są nadal przedmiotem dyskusji. W obecnej chwili różne instytucje katalońskie w swojej działalności stosują różną organizację terytorialną, przy czym z reguły nie pokrywa się ona z podziałem na prowincje. Rząd kataloński działa poprzez tzw. delegacje terytorialne.

 
Barcelona
 
Girona
 
Lleida
 
Tarragona
Comarca Symbol Stolica Prowincja Delegacja terytorialna
Alt Camp AC Valls Tarragona Tarragona
Alt Empordà AE Figueres Girona Girona
Alt Penedès AP Vilafranca del Penedès Barcelona Barcelona
Alt Urgell AU La Seu d’Urgell Lleida Alt Pirineu i Aran
Alta Ribagorça AG El Pont de Suert Lleida Alt Pirineu i Aran
Anoia AI Igualada Barcelona Catalunya Central
Bages BG Manresa Barcelona Catalunya Central
Baix Camp BC Reus Tarragona Tarragona
Baix Ebre BB Tortosa Tarragona Terres de l’Ebre
Baix Empordà BM La Bisbal d’Empordà Girona Girona
Baix Llobregat BT Sant Feliu de Llobregat Barcelona Barcelona
Baix Penedès BP El Vendrell Tarragona Tarragona
Barcelonès BR Barcelona Barcelona Barcelona
Berguedà BD Berga Barcelona (większość) Catalunya Central
Cerdanya CD Puigcerdà Girona oraz Lleida Alt Pirineu i Aran
Conca de Barberà CB Montblanc Tarragona Tarragona
Garraf GF Vilanova i la Geltrú Barcelona Barcelona
Garrigues GG Les Borges Blanques Lleida Lleida
Garrotxa GX Olot Girona Girona
Gironès GN Girona Girona Girona
Maresme MM Mataró Barcelona Barcelona
Montsià MT Amposta Tarragona Terres de l’Ebre
Noguera NG Balaguer Lleida Lleida
Osona OS Vic Barcelona (większość) Catalunya Central
Pallars Jussà PJ Tremp Lleida Alt Pirineu i Aran
Pallars Sobirà PS Sort Lleida Alt Pirineu i Aran
Pla de l’Estany PE Banyoles Girona Girona
Pla d’Urgell PU Mollerussa Lleida Lleida
Priorat PR Falset Tarragona Tarragona
Ribera d’Ebre RE Mora de Ebro Tarragona Terres de l’Ebre
Ripollès RI Ripoll Girona Girona
Segarra SR Cervera Lleida Lleida
Segrià SI Lleida Lleida Lleida
Selva SV Santa Coloma de Farners Girona (większość) Girona
Solsonès SL Solsona Lleida Catalunya Central
Tarragonès TR Tarragona Tarragona Tarragona
Terra Alta TT Gandesa Tarragona Terres de l’Ebre
Urgell UL Tàrrega Lleida Lleida
Vall d’Aran / Val d’Aran VN Vielha Lleida Alt Pirineu i Aran
Vallès Occidental VC Sabadell Barcelona Barcelona
Vallès Oriental VR Granollers Barcelona Barcelona

Zgodnie ze statutem autonomii, podstawową jednostką organizacji terytorialnej jest gmina (kat. municipi). Zarząd gminy nosi nazwę ajuntament i składa się z wójta (alcalde) i radnych (regidors). Na gminy wiejskie składa się z reguły kilka osiedli, z których jedno pełni rolę siedziby gminy i z reguły daje jej nazwę. Miasto stołeczne Barcelona posiada specjalny ustrój określony ustawą.

Historia edytuj

Starożytność edytuj

W starożytności zamieszkiwana przez Celtoiberów. Teren osadnictwa Greków i Fenicjan. Na wybrzeżu powstały liczne faktorie do handlu rudą żelaza z głębi Półwyspu Iberyjskiego (Emporion).

Od końca III wieku p.n.e. w składzie rzymskiej prowincji Hispania Tarraconensis, której centrum administracyjne znajdowało się w Tarraco (obecnie katalońska Tarragona). Największe centrum produkcji garum, ważny region rolniczy.

W V wieku opanowana przez Wizygotów, którzy jednak dość szybko się zasymilowali i stopili kulturowo z miejscową ludnością.

Średniowiecze i unia z Aragonią edytuj

 
Corts Catalanes (Kataloński parlament), XV wiek

W VIII wieku całość ziem Katalonii opanowali Arabowie, zostali jednak częściowo wyparci przez Karola Młota po bitwie pod Poitiers w 732 r. Około roku 800 powstała niezależna marchia ze stolicą w Barcelonie, której zadaniem była walka z Maurami.

W początkach X wieku Katalonia uniezależniła się od monarchii frankońskich, choć nadal z państwami południowej Francji utrzymywała ścisłe kontakty. Ślady owych kontaktów (zwłaszcza z Burgundią) widoczne są do dzisiaj w języku katalońskim.

W 1137 r. zawarta została unia personalna ze wzrastającą w siłę Aragonią. Dało to początek złotemu wiekowi obu krajów, których władcy przez pewien czas dominowali w zachodnim basenie Morza Śródziemnego. Pod władzą królestwa znalazły się Baleary, Sycylia i południowe Włochy.

Unia z Kastylią i podział Katalonii edytuj

Unia personalna powstała po małżeństwie Izabeli I Katolickiej z Ferdynandem II Katolickim połączyła Aragonię z Kastylią. Wzrost znaczenia Kastylii po odkryciu Nowego Świata spowodował spadek znaczenia Katalonii. Ukierunkowanie gospodarki Hiszpanii na handel z koloniami spowodowało dalszy upadek Barcelony jako portu, gdyż handlował on przede wszystkim z krajami basenu Morza Śródziemnego.

22 maja 1640 r. wybuchło w Barcelonie powstanie przeciwko królowi Filipowi IV Habsburgowi (tzw. Wojna żeńców), którego uczestnicy proklamowali republikę miejską. Powstanie zostało jednak ostatecznie krwawo stłumione w 1652 r. Nadana wcześniej Katalonii autonomia prawna (tzw. fueros, kat. furs – prawa lokalne) była coraz bardziej ograniczana przez kolejnych monarchów. W tym czasie pretensje do Katalonii wysunęła Francja. Tzw. wojna trzydziestoletnia zakończyła się zwycięstwem Francji i podziałem Katalonii między Francję a Hiszpanię na mocy pokoju pirenejskiego w 1659 r. W ten sposób powstała Katalonia Północna. Ze względu na opór Katalończyków, faktycznie podział został zakończony dopiero w 1720 r. Od tego czasu przebieg granicy francusko-hiszpańskiej w Katalonii pozostaje niezmieniony.

W 1705 r. podczas wojny o sukcesję hiszpańską w Katalonii wybuchło kolejne antyhiszpańskie powstanie, jednak po pokoju utrechckim Katalonia została opuszczona przez sprzymierzeńców. Powstanie krwawo stłumiono, a 11 września 1714 r. padła Barcelona. W ten sposób całe Królestwo Aragonii zostało ostatecznie podporządkowane Hiszpanii.

Katalonia w składzie centralistycznej Hiszpanii edytuj

W 1716 r. Filip V Burbon wydał ostatni, trzeci dekret składający się na tzw. Nueva Planta – nowy ustrój Hiszpanii. Zgodnie z zasadami centralizmu i unitaryzmu, na których był on oparty, w Katalonii – podobnie jak w innych krajach Korony Aragońskiej – zlikwidowano prawa lokalne (fueros) i wprowadzono prawo kastylijskie, a kataloński usunięto z urzędów. Zlikwidowano samorząd (Generalitat), w tym Kortezy Katalońskie i Radę Stu, a wprowadzono w to miejsce zarząd wojskowy.

Konflikt katalońsko-hiszpański przeniósł się na płaszczyznę społeczną i kulturową. W latach pięćdziesiątych król Karol III Burbon zabronił używania języka katalońskiego w urzędach i pismach oficjalnych, a w 1768 r. – w szkołach wszystkich szczebli. Analogiczne prawo obowiązywało we francuskiej części Katalonii od 7 listopada 1700 r.

W latach 1800–1814, podczas wojny hiszpańsko-francuskiej, Katalonia była okupowana przez wojska napoleońskie. W roku 1833 dokonano sztucznego podziału Katalonii na prowincje, co miało usprawnić administrację krajem, jednak nie uwzględniało historycznych związków regionalnych. Od Katalonii został wówczas odłączony tzw. Pas Zachodni.

 
Godło Katalonii
To jest artykuł z cyklu
Katalonia
Język:
Podstawowe informacje
Gramatyka
Ortografia i fonologia
Institut d’Estudis Catalans
Acadèmia Valenciana de la Llengua
Historia:
historia Katalonii · Hrabiowie Barcelony
Królestwo Aragonii · Pokój pirenejski
Konstytucje katalońskie
Nueva Planta
Geografia:
Kraje katalońskie
Katalonia · Predomini Linguistic Catala · Baleary
Roussillon · La Franja
Andora · Alghero · El Carche

Na skutek pomyślnej koniunktury w XIX wieku Katalonia stała się jednym z pionierów industrializacji w Europie. Od lat 60. rozwijały się zwłaszcza przemysł włókienniczy i stoczniowy, budowano linie kolejowe.

Autonomia w ramach republiki edytuj

Od końca XIX wieku, wraz z katalońskim odrodzeniem narodowym, zaczęły narastać tendencje autonomistyczne. W 1914 r. cztery okręgi (deputacje) katalońskie (Barcelona, Tarragona, Girona i Lleida) utworzyły związek, tzw. Mancomunitat de Catalunya. Jakkolwiek jego kompetencje nie wykraczały poza kompetencje okręgów, utworzenie Mancomunitat miało duże znaczenie symboliczne. Przywrócono wówczas Kortezy Katalońskie, które składały się z katalońskich deputowanych do Kortezów Generalnych Hiszpanii. Ustanowiono rząd (Consell), na którego czele stał prezydent – początkowo Enric Prat de la Riba, a następnie Josep Puig i Cadafalch.

Rząd lokalny przywrócił użycie katalońskiego. Pod auspicjami Mancomunitat przeprowadzono reformę ortografii katalońskiej. Zapoczątkowano również szereg inwestycji infrastrukturalnych, między innymi rozpoczęto telefonizację kraju i budowę barcelońskiej kolei miejskiej, która częściowo przebiegała pod ziemią. Mancomunitat upadła w roku 1925, zlikwidowana podczas dyktatury Primo de Rivery.

Po upadku dyktatury w 1930 r., Hiszpanie zgodzili się przyznać Katalonii autonomię w ramach republiki. 14 kwietnia 1931 r., zanim powstała II republika hiszpańska, przywódca zwycięskiej lewicy Francesc Macià proklamował powstanie Republiki Katalońskiej, która miała połączyć się z resztą Hiszpanii na zasadzie konfederacji. Ostatecznie 17 kwietnia zawarty został kompromis, na mocy którego Katalonia stała się autonomiczną częścią Hiszpanii pod nazwą Generalitat de Catalunya. Macià został jej pierwszym prezydentem. Ustrój autonomii regulował Statut Katalonii (Estatut de Catalunya), tzw. Statut z Nurii (Estatut de Núria – od miejscowości, w której przygotowywano jego projekt). Pierwszy jego projekt, który zyskał poparcie 99% głosujących w referendum przy frekwencji 75%, został odrzucony przez Kortezy Generalne Hiszpanii. Jego druga wersja została zatwierdzona 9 września 1932 r.

6 października 1934 r. ówczesny prezydent Generalitat Lluís Companys proklamował po raz kolejny powstanie Republiki Katalońskiej jako państwa. W wyniku natychmiastowej reakcji rządu hiszpańskiego doprowadziło to do czasowego uwięzienia rządu Companysa oraz częściowego zawieszenia Statutu.

Wojna domowa i dyktatura Franco edytuj

W 1936 r. wybuchła w Hiszpanii wojna domowa, w której rząd Katalonii opowiedział się po stronie Republiki. Katalonia udzieliła schronienia rządowi republikańskiemu, który od 1937 r. urzędował w Barcelonie. W 1938 r. frankiści wkroczyli na terytorium Katalonii, zdobywając Lleidę. Przez długi czas walki toczyły się nad rzeką Ebro, którą ostatecznie frankiści przekroczyli i w końcu roku przeszli do natarcia na Barcelonę, którą zdobyli 26 stycznia 1939 r.

Rząd kataloński udał się na wygnanie do Francji. Wielu działaczy katalońskich wyemigrowało do Francji lub Ameryki Łacińskiej – głównie do Meksyku. Po zajęciu Francji przez Niemcy w 1940 r. premier Lluís Companys został aresztowany przez Gestapo i wydany Hiszpanii, gdzie został skazany na śmierć i stracony w twierdzy Montjuïc w Barcelonie.

Jeszcze przed ostatecznym zwycięstwem wojsk frankistowskich, 5 kwietnia 1938 r., gen. Francisco Franco wydał dekret znoszący autonomię Katalonii. Z czasem zabroniono publicznego używania języka katalońskiego i symboli narodowych. Demonstracje Katalończyków w obronie praw kulturalnych i politycznych były rozpędzane z użyciem policji i wojska.

Współczesna autonomia edytuj

Po śmierci gen. Franco (1975) i przyjęciu nowej konstytucji Hiszpanii (1978), Katalonia odzyskała autonomię kulturalną i polityczną. Od tej pory wraz z Krajem Basków dysponuje najszerszą autonomią na tle pozostałych wspólnot autonomicznych. Powrócono do nazwy Generalitat de Catalunya na określenie systemu władz autonomicznych.

Separatyści katalońscy mimo autonomii wciąż dążyli jednak do uzyskania samodzielności w ramach Unii Europejskiej.

W październiku 2015 przy rekordowej 77% frekwencji wybory do autonomicznego parlamentu Katalonii wygrały stronnictwa separatystyczne (koalicja „Junts per Si” (Razem dla tak) niemal 40% głosów i 62 mandaty na 135 miejsc, ultralewicowa partia CUP kolejnych 10 mandatów), po czym parlament ten w listopadzie 2015 uchwalił deklarację niepodległości, w myśl której parlament w Barcelonie uznano za „jedyny nośnik suwerenności narodowej” oraz zapowiedziano w ciągu 1,5 roku „demokratyczne, systematyczne i pokojowe odłączanie się od państwa hiszpańskiego”, czyli proklamowanie republiki. Wypowiedziane zostało zarazem posłuszeństwo „wszelkim instytucjom państwa hiszpańskiego”, w tym trybunałowi konstytucyjnemu. Spowodowało to reakcję rządu w Madrycie, który w październiku 2017 r. zastosował art. 155 hiszpańskiej konstytucji, znosząc autonomię Katalonii.

Ustrój edytuj

Generalitat edytuj

 
Siedziba Generalitat de Catalunya w Barcelonie

System władzy w Katalonii określa się mianem GeneralitatGeneralitat de Catalunya [ʒənərəɫiˈtat dəkətəˈɫuɲə]. Nazwa ta pochodzi od średniowiecznej instytucji Diputació del General (znanej od XIV w., również w Aragonii i Walencji) – komisji złożonej z przedstawicieli króla, Kościoła i armii, zajmującej się poborem podatków uchwalonych przez kortezy. Współcześnie, zgodnie ze statutem autonomii, na generalitat Katalonii składają się:

  • parlament (Parlament de Catalunya) jako władza ustawodawcza;
  • prezydencja (Presidència) w osobie prezydenta, który kieruje rządem i jest najwyższym przedstawicielem generalitat, a jednocześnie najwyższym reprezentantem państwa hiszpańskiego w Katalonii;
  • rząd (Govern) – sprawujący władzę wykonawczą pod kierownictwem prezydenta; ministerstwa noszą nazwę departamentów (departaments), którymi zarządzają radcy (consellers);
  • Wyższy Trybunał Sprawiedliwości (Tribunal Superior de Justícia), który sprawuje nadzór nad sądownictwem.

Prezydent jest wybierany przez parlament i mianowany przez króla Hiszpanii. Z reguły jest nim przywódca partii, która otrzymała najwięcej głosów w wyborach do parlamentu Katalonii.

Organami doradczymi rządu są Konsultacyjna Komisja Prawna (Comissió Jurídica Assessora) oraz Rada Pracy, Ekonomiczna i Socjalna (Consell de Treball, Econòmic i Social).

Poza tym do Generalitat zaliczają się:

  • rzecznik praw obywatelskich (Síndic de Greuges),
  • zarząd skarbu Katalonii (Sindicatura de Comptes de Catalunya),
  • rada statutowa (Consell de Garanties Estatutàries), która bada zgodność praw lokalnych z konstytucją Hiszpanii i statutem Katalonii,
  • rada ds. mediów (Consell de l’Audiovisual de Catalunya), która sprawuje niezależny nadzór nad mediami publicznymi i prywatnymi,
  • agencja ochrony danych (Agència Catalana de Protecció de Dades).

Administracja i agendy rządowe edytuj

Rząd wypełnia swoje funkcje za pośrednictwem administracji (Administració de la Generalitat). Administrację terenową rząd nadzoruje poprzez 7 tzw. delegacji terytorialnych (delegacions territorials):

  • Barcelonę,
  • Środkową Katalonię (Catalunya Central) z siedzibą w Vicu,
  • Lleidę,
  • Gironę,
  • Tarragonę,
  • Ziemie Ebro (Terres de l’Ebre) z siedzibą w Tortozie,
  • Wysokie Pireneje i Aran (Alt Pirineu i Aran) z siedzibą w Trempie.

Rządowi podlega własna administracja skarbowa – Agència Tributària de Catalunya działająca od 2008 r. Odpowiada ona za pobór i kontrolę podatków własnych Katalonii, podatków hiszpańskich w całości przekazywanych Katalonii oraz innych należności urzędowych Katalonii, a także – w ramach kompetencji delegowanych – pobór i kontrola podatków przysługujących państwu hiszpańskiemu na terytorium Katalonii.

W 1980 r. Katalonia przejęła kontrolę nad policją lokalną, działającą pod historyczną nazwą Mossos d’Esquadra. Począwszy od r. 1994, Mossos przejmowali od policji hiszpańskiej kontrolę nad kolejnymi comarkami, posuwając się od granicy francuskiej w kierunku Walencji. Od 2005 r. policja katalońska czuwa nad bezpieczeństwem Barcelony. Proces ten zakończył się w 2008 r., od kiedy to policja hiszpańska jest odpowiedzialna wyłącznie za działalność o znaczeniu ogólnopaństwowym (walka z terroryzmem, nielegalną imigracją itp.)

Szerokie kompetencje generalitat znajdują odzwierciedlenie w dużej liczbie spółek publicznych. Najważniejsze z nich to:

  • Corporació Catalana de Mitjans Audiovisuals (CCMA – Katalońska Korporacja Mediów Audiowizualnych),
  • Direcció General de Carreteres (DGC – Generalna Dyrekcja Dróg),
  • Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya (FGC – Koleje Katalonii) i Infraestructures Ferroviàries de Catalunya (Ifercat – Infrastruktura Kolejowa Katalonii).

Autonomia Katalonii edytuj

Statut edytuj

Obecny statut autonomii został uchwalony przez parlament kataloński 30 września 2005 r. stosunkiem głosów 120:15 (przy sprzeciwie Partido Popular), a po długich sporach zatwierdzony przez Kortezy Generalne Hiszpanii. Ostatecznie zatwierdzony w referendum przeprowadzonym w Katalonii 18 czerwca 2006 r. przy poparciu 73% głosujących, wszedł w życie 9 sierpnia 2006 r. Zastąpił on poprzedni statut z 1979 r. – tzw. Statut z Sau (Estatut de Sau). Jakkolwiek został okrojony w Kongresie Kortezów, daje Katalonii największą niezależność od czasów Nueva Planta.

Na podstawie wyników wyborów parlamentarnych w 2008 r., w których wyraźnie zwyciężyły partie popierające nowy statut[3], można wnioskować, iż Katalończycy są zadowoleni z tego dokumentu. Niemniej istnieją nadal nierozwiązane kwestie sporne (po części te, których dotyczyły zmiany wprowadzone przez Kongres). Są to m.in.:

  • opóźniające się przekazanie sieci kolejowej;
  • kontrola nad barcelońskim lotniskiem Prat;
  • prawo do ustalania udziałów państwa hiszpańskiego i Katalonii w podatkach i wydatkach na wzór uprawnień Kraju Basków (tzw. concert econòmic);
  • prawo do posiadania własnych przedstawicielstw zagranicznych (istnienie katalońskich przedstawicielstw przy Unii Europejskiej i rządzie Francji jest stałym źródłem konfliktów).

Kwestie sporne edytuj

W zakresie symbolicznym największe kontrowersje wzbudził artykuł mówiący o Katalonii jako narodzie (nació), podczas gdy dotychczas termin ten był zarezerwowany dla narodu hiszpańskiego (Katalończykom przysługiwał termin narodowość – nacionalitat), a także artykuł wprowadzający pojęcie obywatelstwa katalońskiego. W kwestiach praktycznych statut dał m.in. możliwość przejęcia kontroli nad kolejami i drogami oraz powołania własnej administracji skarbowej, a także poszerzenia obowiązku używania języka katalońskiego. W Kortezach wykreślono m.in. postanowienia dające Katalonii większą samodzielność finansową, międzynarodową oraz kontrolę nad wszystkimi portami morskimi i lotniczymi.

Swój sprzeciw wobec nowego statutu utrzymuje Partido Popular i rządy niektórych wspólnot autonomicznych. Jednakże podejmowane przez nie próby podważenia konstytucyjności statutu jak dotąd zakończyły się niepowodzeniem.

Życie polityczne edytuj

Główne partie działające w Katalonii to:

Specyfiką polityki katalońskiej jest fakt, że najbardziej nacjonalistyczne katalońskie ugrupowania (jak ERC i CUP) sytuują się na lewicy, lub – jak w przypadku JxCat – w centrum. Z kolei dwie znaczące partie opowiadające się za ścisłymi związkami z Hiszpanią (PPC i Cs) należą do centroprawicy. PSC z tego punktu widzenia jest partią politycznego centrum.

Z powodu dużej liczby mieszkańców, partie Katalonii odgrywają znaczącą rolę w polityce hiszpańskiej. Mimo że podział mandatów nie jest proporcjonalny (na niekorzyść Katalonii), wspólnocie tej i tak przysługuje aż 47 z 350 miejsc w Kongresie (więcej posiada tylko Andaluzja – 61). Zarówno rządy lewicy, jak i prawicy w Madrycie kilkakrotnie nie mogłyby dojść do skutku bez poparcia deputowanych katalońskich. Niskie poparcie dla Partido Popular w Katalonii i brak woli koalicji ze strony prawicy katalońskiej były znaczącymi powodami, dla których partia ta nie objęła rządów w latach 2004 i 2008 mimo zwycięstwa lub remisu z PSOE w większości pozostałych wspólnot autonomicznych (po odliczeniu głosów katalońskich wybory wygrałaby PP).

Poniższa tabela przedstawia wyniki ostatnich wyborów parlamentarnych (uwzględniono wyłącznie komitety, które uzyskały mandaty).

Komitet wyborczy Kortezy Generalne – Kongres (2011) Parlament Katalonii (2012) Parlament Europejski (2009)
Partit dels Socialistes de Catalunya – PSOE 26,66% 14,43% 36%
Convergència i Unió 29,35% 30,7% 22%
Partit Popular de Catalunya (Partido Popular) 20,7% 12,97% 18%
Esquerra Republicana de Catalunya 7,07% 13,7% 9%
Iniciativa per Catalunya Verds – Esquerra Unida i Alternativa 8,09% 9,89% 6%
Ciutadans–Partido de la Ciudadanía 7,56%

Dążenia niepodległościowe edytuj

 
Barcelona, 2010

W Katalonii, w przeciwieństwie do Kraju Basków, nie istnieją ugrupowania terrorystyczne działające na rzecz niepodległości. Tradycja walki zbrojnej o niepodległość kończy się zasadniczo na powstaniach XVIII-wiecznych; odżyła jedynie w czasie hiszpańskiej wojny domowej, w której katalońskie organizacje zbrojne walczyły po stronie republiki. Kilka grup terrorystycznych o charakterze nacjonalistycznym powstało u schyłku dyktatury Franco. Najznaczniejszą z nich była Terra Lliure (Wolna Ziemia), która zaprzestała walki zbrojnej na początku lat 90. XX wieku i ostatecznie rozwiązała się w 1995 r.

Jedyną liczącą się partią, która wprost formułuje postulat połączenia i niepodległości wszystkich krajów katalońskich, jest ERC. Jednakże mimo radykalnego programu, dąży ona do jego realizacji na drodze czysto politycznej.

23 stycznia 2013 r. parlament Katalonii przyjął deklarację suwerenności, która uważana jest za pierwszy krok do przeprowadzenia referendum dotyczącego niepodległości[4].

10 października 2017 r. premier Carles Puigdemont podpisał deklarację niepodległości republiki Katalonii[5]. 27 października 2017 r. unilateralna deklaracja niepodległości została przegłosowana w parlamencie Katalonii[6]. Wynikiem deklaracji jest zawieszenie autonomii Katalonii przez rząd w Madrycie i kryzys konstytucyjny w Hiszpanii.

Gospodarka edytuj

Region silnie uprzemysłowiony. Przemysł włókienniczy, chemiczny, elektrotechniczny, stoczniowy, samochodowy. Nowoczesne rolnictwo (pszenica oraz ryż w delcie Ebro) oraz sadownictwo (oliwki, winorośl, cytrusy). Od lat 60. jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki jest turystyka. Głównymi ośrodkami turystycznymi są Barcelona, Costa Brava oraz Montserrat.

W 2014 PKB Katalonii wyniósł 200 mld euro, co stanowi 19% PKB całej Hiszpanii. Do kasy państwowej Katalonia wpłaca więcej, niż z niej otrzymuje, co jest powodem niezadowolenia mieszkańców prowincji[7].

Przypisy edytuj

  1. Indicadors geogràfics. Superfície, densitat i entitats de població - idescat.cat
  2. Population on 1 January. By sex - idescat.cat
  3. PSC zyskała 4 deputowanych, CiU zyskała 1 deputowanego i razem posiadają 77% mandatów; PP posiada zaledwie 15% mandatów; ERC, która nie poparła statutu z powodu jego okrojenia przez Kongres, poniosła klęskę tracąc ponad połowę deputowanych i uzyskując 6% mandatów.
  4. Parlament Katalonii uchwalił „deklarację suwerenności”. Separatyści dążą do referendum ws. odłączenia się od Hiszpanii. wpolityce.pl. [dostęp 2013-01-24]. (pol.).
  5. Puigdemont podpisał deklarację niepodległości „republiki Katalonii”.
  6. Fidel Masreal, Xabi Barrena, Un Parlament fracturado declara la independencia, „elperiodico”, 27 października 2017 [dostęp 2017-10-27] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-12] (hiszp.).
  7. Niepewna niepodległość, „Polityka” nr 40 (3029) 30.09-6.10.2016.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

  Wikimedia Atlas: Katalonia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons