Worotan (rzeka)

Worotan
Bərgüşad
	; Rzeka koło Tatew
Kontynent	Azja
Państwo	Armenia; Górski Karabach; Azerbejdżan
Lokalizacja	Zakaukazie
	Rzeka
Długość	178 km
Powierzchnia zlewni	5650 km²
Średni przepływ	20 m³/s
	Źródło
Miejsce	Góry Zangezurskie, ?↗
Współrzędne	39°51′46,2″N 45°51′09,5″E/39,862833 45,852639
	Ujście
Recypient	Araks
Współrzędne	39°12′12,0″N 46°43′08,8″E/39,203333 46,719111
	Mapa
	; Zlewnia Worotanu w granicach Armenii zaznaczona kolorem khaki
	Położenie na mapie Azerbejdżanu źródło ujście
	Multimedia w Wikimedia Commons

Worotan^[1] (Bərgüşad^[2]) (orm. Որոտան, azer. Bazarçay, Bərgüşad) – rzeka w Armenii i Azerbejdżanie (Górskim Karabachu), lewy dopływ Araksu. Ma długość według różnych źródeł od 158^[3] do 178^[4]–179^[5] km, a powierzchnia jej zlewni wynosi 5 540^[5]–5 650^[3]^[4] km². Źródła ma w Górach Karabaskich i Zangezurskich^[5]. Główne dopływy to Sisjan (prawy) i Goris (lewy)^[6].

Hydraulika edytuj

W około 40% ma zasilanie gruntowe^[5]. Pierwotnie minimalne przepływy zwykle występowały latem i jesienią, przy czym od czasu budowy zbiornika zaporowego Spandariani dżyrambar w 1986 uległy one modyfikacji i występuje również minimum zimowe. Według dwudziestopierwszowiecznych danych średni przepływ wieloletni wynosi 20,0 m³/s, a letnio-jesienne i zimowe minima są dwukrotnie mniejsze^[3].

W 1954 zaprojektowano kaskadę czterech zbiorników zaporowych i trzech elektrowni wodnych. Budowę rozpoczęto w 1961, a pierwszą elektrownię w miejscowości Tatew otwarto w 1970. Znajduje się ona najniżej, podczas gdy ostatnia (1989) otwarta elektrownia na zbiorniku Spandariani dżyrambar leży najwyżej^[7].

W 2004 wybudowano tunel, którym mogą być przerzucane wody z Worotanu do Arpy, która z kolei od 1981 jest połączona tunelem z jeziorem Sewan. Przerzuty wody mogą być wykorzystane do zasilania tego jeziora, którego poziom spadł w związku z budową kaskady zbiorników na rzece Hrazdan^[8].

Jakość wody edytuj

W XXI w. na armeńskim odcinku rzeki ustanowione były cztery punkty monitoringu jakości wód. Regularnie stwierdzane są przekroczenia norm dla różnych związków azotu oraz niektórych metali (miedź, wanad, glin, chrom, selen, czasem też mangan, magnez). Zanieczyszczenie rośnie z biegiem rzeki. Wiązane jest to z zanieczyszczeniami komunalnymi z miast Goris i Sisjan^[6]. Podobnie rozłożone jest zanieczyszczenie DDT, natomiast zanieczyszczenie heptachlorem maleje z biegiem rzeki^[9].

Przyroda edytuj

W 2017 w armeńskim odcinku rzeki stwierdzono występowanie 8 gatunków ryb. W tym też roku po raz pierwszy stwierdzono inwazję czebaczka amurskiego^[10]. Historycznie występowały w niej m.in. gatunki takie jak pstrąg potokowy, Acanthalburnus microlepis, Alburnus filippi, piekielnica, boleń pospolity, Luciobarbus mursa, kleń, chramula pospolita, koza złotawa, śliz turecki, Barbatula barbatula caucasica, sum pospolity^[11].

Przypisy edytuj

↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski przy Głównym Geodecie Kraju, Azja Środkowa i Zakaukazie, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2005, s. 40, ISBN 83-239-9019-0 .
↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski przy Głównym Geodecie Kraju, Azja Środkowa i Zakaukazie, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2005, s. 49, ISBN 83-239-9019-0 .
↑ ^a ^b ^c Фарда АлиФ.А. Иманов Фарда АлиФ.А., Адиширин БалаширинА.Б. Алекперов, Айтен АгарагимА.А. Гулиева Айтен АгарагимА.А., Многолетние колебания и оценка стока маловодных периодов трансграничных рек Малого Кавказа, „Ученые записки Российского государственного гидрометеорологического университета”, 39, 2015, s. 25-33 (ros.).
↑ ^a ^b Воротан [online], Большая советская энциклопедия (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d М.Д.М.Д. Мирзоева М.Д.М.Д. (red.), Геология СССР. том XLIII, Армянская ССР. Геологическое описание [pdf], Недра, 1970, s. 17 (ros.).
↑ ^a ^b A.G.A.G. Simonyan A.G.A.G., G.P.G.P. Pirumyan G.P.G.P., Analysis of Environmental Status of the Rivers Vorotan, Sisian and Goris, „Proceedings of the Yerevan State University. Chemistry and Biology”, 51 (1), 2017, s. 12-16 (ang.).
↑ The History of Vorotan Complex [online], Vorotan Complex of HPP [dostęp 2020-12-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-24] (ang.).
↑ H.V.H.V. Tokmajyan H.V.H.V., T.S.T.S. Martirosyan T.S.T.S., THE STRATEGIC WAY OF SOLVING THE PROBLEM OF THE SEVAN, „Տեղեկագիր բարձր տեխնոլոգիաների/Известия высоких технологий/Bulletin of high technology”, 3 (7), 2018, s. 3-12 (ang.).
↑ M.A.M.A. Avagyan. M.A.M.A., A.A.A.A. Meliksetyan A.A.A.A., Prohibited and Obsolete Pesticides in the Vorotan and Voghji Rivers in Armenia, „Bulletin of Armenian National Agrarian University”, 65 (1), 2019, s. 32-34 (ang.).
↑ T.V.T.V. Vardanyan T.V.T.V. i inni, Species composition of ichthyofauna of VOrotan River (Armenia), „Electronic Journal of Natural Sciences”, 31 (1), 2019, s. 12-16 (ang.).
↑ B.K.B.K. Gabrielyan B.K.B.K., An Annotated Checklist of Freshwater Fishes of Armenia, „Naga, The ICLARM Quarterly”, 24 (3&4), 2001 (ang.).

[1] Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski przy Głównym Geodecie Kraju, Azja Środkowa i Zakaukazie, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2005, s. 40, ISBN 83-239-9019-0 .

[2] Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski przy Głównym Geodecie Kraju, Azja Środkowa i Zakaukazie, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2005, s. 49, ISBN 83-239-9019-0 .

[imanow-3] Фарда АлиФ.А. Иманов Фарда АлиФ.А., Адиширин БалаширинА.Б. Алекперов, Айтен АгарагимА.А. Гулиева Айтен АгарагимА.А., Многолетние колебания и оценка стока маловодных периодов трансграничных рек Малого Кавказа, „Ученые записки Российского государственного гидрометеорологического университета”, 39, 2015, s. 25-33 (ros.).

[bse-4] Воротан [online], Большая советская энциклопедия (ros.).

[xliii-5] М.Д.М.Д. Мирзоева М.Д.М.Д. (red.), Геология СССР. том XLIII, Армянская ССР. Геологическое описание [pdf], Недра, 1970, s. 17 (ros.).

[s&p-6] A.G.A.G. Simonyan A.G.A.G., G.P.G.P. Pirumyan G.P.G.P., Analysis of Environmental Status of the Rivers Vorotan, Sisian and Goris, „Proceedings of the Yerevan State University. Chemistry and Biology”, 51 (1), 2017, s. 12-16 (ang.).

[7] The History of Vorotan Complex [online], Vorotan Complex of HPP [dostęp 2020-12-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-24] (ang.).

[8] H.V.H.V. Tokmajyan H.V.H.V., T.S.T.S. Martirosyan T.S.T.S., THE STRATEGIC WAY OF SOLVING THE PROBLEM OF THE SEVAN, „Տեղեկագիր բարձր տեխնոլոգիաների/Известия высоких технологий/Bulletin of high technology”, 3 (7), 2018, s. 3-12 (ang.).

[9] M.A.M.A. Avagyan. M.A.M.A., A.A.A.A. Meliksetyan A.A.A.A., Prohibited and Obsolete Pesticides in the Vorotan and Voghji Rivers in Armenia, „Bulletin of Armenian National Agrarian University”, 65 (1), 2019, s. 32-34 (ang.).

[10] T.V.T.V. Vardanyan T.V.T.V. i inni, Species composition of ichthyofauna of VOrotan River (Armenia), „Electronic Journal of Natural Sciences”, 31 (1), 2019, s. 12-16 (ang.).

[11] B.K.B.K. Gabrielyan B.K.B.K., An Annotated Checklist of Freshwater Fishes of Armenia, „Naga, The ICLARM Quarterly”, 24 (3&4), 2001 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]