Zamek w Łańcucie, także Zamek Lubomirskich i Potockich w Łańcucie – dawna rezydencja magnacka znajdująca się w Łańcucie, w województwie podkarpackim. Siedziba Muzeum – Zamku w Łańcucie.

Zamek Lubomirskich i Potockich
w Łańcucie
Symbol zabytku nr rej. 1023 z 27.08.1979
Ilustracja
Widok zamku od strony zachodniej
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Łańcut

Adres

ul. Zamkowa 1
37-100 Łańcut

Ukończenie budowy

1. połowa XVII wieku

Właściciel

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Położenie na mapie Łańcuta
Mapa konturowa Łańcuta, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Zamek Lubomirskich i Potockichw Łańcucie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się ikonka pałacu z opisem „Zamek Lubomirskich i Potockichw Łańcucie”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Zamek Lubomirskich i Potockichw Łańcucie”
Położenie na mapie powiatu łańcuckiego
Mapa konturowa powiatu łańcuckiego, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Zamek Lubomirskich i Potockichw Łańcucie”
Ziemia50°04′04,979″N 22°14′00,816″E/50,068050 22,233560
Strona internetowa
Zamek w Łańcucie - widok od strony Ogrodu Włoskiego
Sala Balowa
Jadalnia Wielka
Fragment kolekcji powozów

Zespół zamkowo-parkowy w Łańcucie został wpisany na listę pomników historii 1 września 2005 roku[1].

Historia edytuj

Pierwotna rezydencja w postaci wieży obronnej znajdująca się na terenie istniejącego dziś założenia, zbudowana została prawdopodobnie przez ród Pileckich i jest datowana na 2 poł. XVI wieku. Zamek około 1610 roku został rozbudowany przez Stadnickich i jego plan przybrał kształt podkowy. Najpoważniejsza rozbudowa według projektu autorstwa Macieja Trapoli nastąpiła w latach 1629–1641, gdy właścicielem obiektu był wojewoda Stanisław Lubomirski. Stąd często stosowana nazwa Zamek Lubomirskich w Łańcucie. Zamek został wtedy otoczony potężnymi fortyfikacjami bastionowymi, które uchroniły go przed zdobyciem przez Szwedów w 1655 i Siedmiogrodzian w 1657 roku. W roku 1745 właścicielem zamku w Łańcucie został marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski. Po śmierci Stanisława Lubomirskiego pełne władanie nad zamkiem uzyskała jego żona Izabela Lubomirska z Czartoryskich (powszechnie nazywana księżną marszałkową), która po 1783 roku tereny fortyfikacji ziemnych zamieniła na ogrody. Po jej śmierci, w roku 1816, Łańcut przeszedł w ręce jej wnuków Alfreda i Artura Potockich. W roku 1830 Łańcut stał się ordynacją z Alfredem Potockim jako pierwszym ordynatem. Artur Potocki otrzymał Krzeszowice.

 
Plan z 1849 roku

Potoccy w czasie II wojny światowej nie byli prześladowani przez Niemców, a w zamku mieścił się sztab Wehrmachtu. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej 1 sierpnia 1944 roku, Alfredowi Potockiemu udało się uciec na Zachód i bardzo wiele dóbr zamkowych – za pozwoleniem Niemców – wywieźć. W czasie działań wojennych II wojny światowej zamek nie ucierpiał.

Zamek został przejęty przez władze Polski Ludowej i zamieniony w muzeum. Dział Edukacji Muzealnej prowadzi zajęcia warsztatowe w oparciu o zbiory muzeum dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich. Można tu zamówić lekcje m.in. na tematy biblijne i mitologiczne w malarstwie, judaizm – religia i sztuka, obyczaje i zwyczaje w dawnej Polsce, teatr dworski i tradycje żywych obrazów. Sprzyjają temu m.in. oryginalne dekoracje teatralne i scenograficzne projekty z przełomu XIX i XX w., unikatowe w skali polskiej.

Ostatni proboszcz w Monasterzyskach ks. Antoni Joniec zabrał ze sobą obraz Matki Boskiej Bolesnej z miejscowego kościoła i umieścił ją w kaplicy zamkowej. W r. 1950 jego bratanek ks. Kazimierz Joniec przewiózł obraz do kościoła w Bogdanowicach[2].

W nawiązaniu do tradycji zapoczątkowanych przez księżnę Izabelę Lubomirską zamek prowadzi ożywioną działalność muzyczną. Od 1960 roku nieprzerwanie do dziś, zawsze w maju, organizowana jest impreza, która nosiła pierwotnie nazwę Dni Muzyki Kameralnej. W 1981 roku przekształcono ją w Festiwal Muzyki, którego dyrektorem artystycznym został Bogusław Kaczyński. Festiwal jest jedną z najważniejszych imprez muzyki poważnej w kraju. Od 1975 roku organizowane są tu również mistrzowskie kursy interpretacji muzycznej.

Zamek pełni również funkcje reprezentacyjne i służebne wobec instytucji państwowych. W 1996 roku odbyło się tu spotkanie 9 prezydentów państw Europy Środkowej. Dość często odbywają się w nim również sympozja naukowe. Osobom fizycznym i instytucjom prywatnym pomieszczeń zamkowych nie udostępnia się. Wyjątek uczyniono jedynie dwa razy – dla potomków byłych właścicieli. W zamku odbyły się uroczystości ślubne Stanisława Potockiego i Rosy Larco de la Fuente oraz część uroczystości pogrzebowych związanych ze sprowadzeniem do Polski prochów śp. Elżbiety z Radziwiłłów Potockiej, jej synów Alfreda i Jerzego oraz jego żony Susany Iturreguiy Orbegoso.

W 1981 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki kupiło dla zamku w Galerii Heim w Londynie kilka portretów Potockich, a istniejąca od kilku lat Fundacja na rzecz Muzeum-Zamku w Łańcucie nabyła portret Alfreda I Potockiego pędzla Jana Tabińskiego. Na terenie zamku powstała też kolekcja sztuki cerkiewnej oraz izba pamięci 10 Pułku Strzelców Konnych. Do obiektów objętych oddziaływaniem muzeum włączono również ufundowaną przez jednego z Lubomirskich synagogę ze zbiorami judaików.

Wnętrza zamku edytuj

Na tle innych magnackich rezydencji w Polsce zamek w Łańcucie wyróżnia się – mimo strat – bogactwem zbiorów i zachowanymi założeniami parkowo-pałacowymi, a więc ogrodami, budynkami mieszkalnymi i służebno-gospodarczymi.

Po wejściu do zamku przechodzi się do Wielkiej Sieni, której układ zachował się aż z XVII wieku. Jest tam jeden filar i 4 przęsła sklepienia. Na sklepieniu znajdują się 3 herby rodzin spokrewnionych z Lubomirskimi (Czartoryskich, Sanguszków i Radziwiłłów) oraz herb samych Lubomirskich.

Najważniejsze sale zamku w Łańcucie to:

  • Sala Balowa
  • Jadalnia Wielka
  • Sala Kolumnowa
  • Teatr Dworski
  • Galeria Rzeźb
  • Chińskie Pokoje

Oryginalne jest ich wyposażenie, w tym kolekcja pojazdów konnych wraz z akcesoriami. Do najcenniejszych dzieł sztuki należą m.in. autoportret Sofonisby Anguissoli z 1556 r. i rzeźba dłuta Antonia Canovy przedstawiająca Henryka Lubomirskiego jako Amora. W Łańcucie znajduje się również największy w Polsce i najlepiej zachowany przykład biblioteki magnackiej (liczącej 22 tys. woluminów).

Park edytuj

Wokół zamku znajduje się park o charakterze angielskiego parku krajobrazowego. Obecny jego kształt w znacznym stopniu powstał pod koniec XVIII i na początku XIX wieku kiedy należał on do Stanisława i Izabeli Lubomirskich. Księżna marszałkowa Izabela Lubomirska z zamiłowaniem dbała o sukcesywne powiększanie i ulepszanie zamkowych ogrodów, zamkowej Oranżerii oraz parku. Park ma obszar 36 ha i dzieli się na: park wewnętrzny w obrębie fosy i park zewnętrzny poza fosą na wschód od zamku. W skład parku wewnętrznego wchodzą Ogród Włoski, Ogród Różany oraz Ogród Bylinowy; znajduje się w nim również glorieta (ok. 1800).

Na terenie parku znajduje się szereg obiektów zabytkowych: Oranżeria (1802), Zameczek Romantyczny (1800), ujeżdżalnia (1830), stajnie (1898), wozownia (1902), szkoła muzyczna (dawniej dom ogrodników), Storczykarnia (1904/2008), oraz korty tenisowe. W obrębie parku znajduje się także niewielki staw.

Fortyfikacje edytuj

Pierwotna wieża obronna znajdująca zbudowana została prawdopodobnie przez ród Pileckich i jest datowana na 2 poł. XVI wieku. Powstała jako obiekt najstarszy w całym założeniu i była później częścią obronnego fortalicjum z pocz. XVII wieku należącego do rodu Stadnickich. Stadniccy po 1610 roku rozbudowali fortalicjum w zamek na planie podkowy z krużgankami i czterema małymi bastejami w narożach. W latach 1629–1641 wojewoda Stanisław Lubomirski całkowicie przebudował zamek na założenie w typie „pallazzo in fortezza” otaczając zamek potężnymi ziemno-murowanymi fortyfikacjami bastionowymi na planie gwiazdy oraz fosą. Plan zamku był autorstwa Macieja Trapola, a fortyfikacje zaprojektował Krzysztof Mieroszewski. Fortyfikacje były na tyle potężne, że w 1655 roku Szwedzi pod dowództwem gen. Douglasa nawet nie próbowali szturmu i po odmowie kapitulacji przez komendanta Adama Dzierżaka wycofali się spod zamku. W 1657 roku twierdza obroniła się także przed siedmiogrodzkimi wojskami Rakoczego. W 2 poł. XVII wieku przeprowadzono remont i unowocześnienie fortyfikacji. Po 1783 roku księżna Izabela Czartoryska rozpoczęła poszerzanie ogrodów w związku z czym zniwelowano częściowo fortyfikacje bastionowe przez co straciły one funkcje obronne. Do dzisiaj jednak widoczny jest ich zarys w terenie.

Muzeum edytuj

W zamku działa Muzeum – Zamek w Łańcucie, którego dyrektorem jest dr Piotr Szopa:

  • Dział Wnętrz
  • Dział Pojazdów Konnych
  • Dział Konserwacji Parku
  • Biblioteka i Archiwum
  • Dział Historii Miasta i Regionu
  • Dział Sztuki Cerkiewnej.

Dyrektorzy Muzeum-Zamku edytuj

Odniesienia w kulturze edytuj

W zamku w Łańcucie kręcono sceny do dwóch znanych polskich filmów fabularnych: Trędowatej (1976) i Hrabiny Cosel (1968). Plenery zamku pojawiają się także w filmie Pałac (1980).

Numizmatyka edytuj

W 1993 roku wydano dwie monety okolicznościowe z wizerunkiem zamku w Łańcucie. Monety miały nominały 20 000 i 300 000 złotych (monetę o nominale 20 000 złotych wyemitowano w nakładzie 500 000 sztuk, zaś monetę o nominale 300 000 złotych w nakładzie 20 000 sztuk)[6].

Galeria edytuj

Zobacz też edytuj

Wykaz literatury uzupełniającej: Zamek w Łańcucie.

Przypisy edytuj

  1. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Łańcut – zespół zamkowo-parkowy” [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  2. Ostrowski J. K., Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Monasterzyskach w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. Praca zbiorowa, Kraków : Międzynarodowe Centrum Kultury, Drukarnia narodowa 1996, tom 4, 211 s., 402 il., s. 86, ISBN 83-85739-34-3.
  3. a b Powojenne dzieje zamku [online] [dostęp 2020-09-19].
  4. Krzysztof Żaba p.o. dyrektora Muzeum-Zamku w Łańcucie. gov.pl/web/kultura, 2023-02-20. [dostęp 2023-02-22].
  5. Powołanie dyrektora Muzeum-Zamek w Łańcucie. zamek-lancut.pl. [dostęp 2023-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-03)].
  6. Seria monet: „Zamki i pałace w Polsce” [online], nbp.pl [dostęp 2021-04-28] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj