Zbigniew Jan Nowak (bibliolog)

Zbigniew Jan Nowak (ur. 23 maja 1927 r. we Lwowie, zm. 27 sierpnia 2015 r. w Gdańsku) – bibliolog, bibliotekoznawca, historyk literatury, specjalista w dziedzinie inkunabułów i starych druków, dyrektor Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk w l. 1981–1997, przewodniczący Fundacji Biblioteki Gdańskiej.

Życiorys

Dzieciństwo spędził w Mostach Wielkich pod Lwowem. Po wybuchu II wojny światowej w 1940 r. wraz z matką i młodszym bratem został wywieziony do Kazachstanu, gdzie był zmuszony do pracy fizycznej w sowchozie rolno-hodowlanym. Ojciec, wykładowca w Szkole Policyjnej, został zmobilizowany, wkrótce trafił do obozu jenieckiego dla internowanych. Rodzina w ramach repatriacji powróciła do Polski w 1946 r. i zamieszkała w Krzeszowicach koło Krakowa, gdzie w niedługim czasie dołączył do nich ojciec. Po zdaniu egzaminu maturalnego w 1950 r. rozpoczął studia polonistyczne pierwszego stopnia ze specjalizacją bibliotekoznawczą na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1953 r. Ze względów politycznych nie został przyjęty na studia magisterskie. Za radą dziekana Wydziału profesora Witolda Taszyckiego przyjął skierowanie do pracy w Bibliotece Miejskiej w Gdańsku. Od 1956 r. kontynuował studia w zakresie filologii polskiej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie w 1958 r. zdał egzamin magisterski i otrzymał stopień magistra. W 1966 r. również na UMK na podstawie rozprawy Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku przygotowanej pod kierunkiem prof. Bronisława Nadolskiego otrzymał stopień doktora nauk humanistycznych. W 1954 r. przeniósł się do Gdańska i rozpoczął pracę w Bibliotece Miejskiej, początkowo jako starszy bibliotekarz w Dziale Naukowym, a po przejęciu tego działu przez Polską Akademię Nauk i utworzeniu Biblioteki Gdańskiej PAN w 1955 r. w Dziale Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów BG PAN. W 1961 r. został przeniesiony do Działu Starych Druków, którym kierowała dr Anna Jędrzejowska z lwowskiej szkoły bibliologicznej. Współpraca z cenionymi pracownikami naukowymi jak Heleną Jędrzejowską i Marią Pelczarową pozwoliła na pogłębienie zainteresowania dziejami i kulturą książki na terenie Prus Królewskich od XV do XVII wieku. Stałe podnoszenie kwalifikacji (m.in. zdanie z wynikiem bardzo dobrym egzaminu państwowego uprawniającego do otrzymania stanowiska bibliotekarza dyplomowanego w 1962 r.) przyczyniło się do powierzenia mu, jako starszemu kustoszowi dyplomowanemu, stanowiska kierownika Działu Zbiorów Specjalnych w 1974 r. W tym roku również wybitny bibliolog profesor Karol Głombiowski, który przeniósł się z Wrocławia i objął kierownictwo Zakładu Nauki o Książce na Uniwersytecie Gdańskim, powierzył mu zajęcia dydaktyczne. Prowadził wykłady, ćwiczenia, seminaria magisterskie i doktoranckie. W latach 1977-1999 wypromował 130 magistrów i 2 doktorów. W 1977 r. Rada Wydziału Humanistycznego UG na podstawie pracy Początki sztuki drukarskiej na Pomorzu w XV wieku nadała mu stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie nauki o książce i historii literatury staropolskiej. W styczniu 1979 r. został powołany na stanowisko docenta w PAN. W maju 1981 r. został wicedyrektorem, a 1 października 1981 r. dyrektorem Biblioteki Gdańskiej PAN. W 1990 r. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadał mu tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych. Mimo przejścia na emeryturę 31 grudnia 1997 r. nie tracił kontaktu z Biblioteką i nadal pracował naukowo.

Zmarł w Gdańsku 27 sierpnia 2015 r. Pochowany został na Cmentarzu Łostowickim w kwaterze Sybiraków w Gdańsku.

Rodzina: Żona Kinga z d. Cieśla; dwoje dzieci.

Członkostwa w organizacjach i towarzystwach naukowych

• Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (członek honorowy),

• Stowarzyszenie Księgarzy Polskich,

• Związek Nauczycielstwa Polskiego,

• Gdańskie Towarzystwo Naukowe (zastępca sekretarza generalnego, przewodniczący Międzywydziałowego Komitetu Wydawniczego, zastępca przewodniczącego Wydziału I),

• Komisja Historyczna Nauki o Literaturze,

• Komisja Badań nad Józefem Wybickim,

• Stronnictwo Demokratyczne,

• Związek Sybiraków,

• Stowarzyszenie „Rodzina Policyjna 1939” .

Wyróżnienia, nagrody, odznaczenia

• Odznaka Honorowa „Za Zasługi dla Gdańska” (1971),

• Nagroda im. Aleksandra Krawczyńskiego przyznana przez Zarząd Stowarzyszenia Księgarzy Polskich (1981),

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1996),

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2002),

• Medal 50-lecia PAN (2003),

• Medal księcia Mściwoja II, odznaczenie Rady Miasta Gdańska (2007),

• Honorowy obywatel Mostów Wielkich (2008).

Wybrane publikacje

Był autorem 480 publikacji w tym monografii z zakresu historii literatury polskiej oraz dziejów książki, nauki i kultury w Gdańsku i Prusach Królewskich:

• Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce w XVII wieku. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe 1968,

• Pisma Jana Amosa Komeńskiego w zbiorach Biblioteki Gdańskiej. „Libri Gedanenses” T. 6-7 (1972-1973), wyd. 1973, s. 45-108,

• Początki sztuki drukarskiej na Pomorzu w XV wieku. Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1976,

• Stan i perspektywy badań nad historią książki na Pomorzu Gdańskim. „Studia o Książce” 1988, s. 137-154,

• Jan Dantyszek. Portret renesansowego humanisty. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1982,

• Z dziejów Biblioteki. W: Biblioteka Gdańska PAN. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1986, s. 5-50,

• Oświecenie w Gdańsku. W: Historia Gdańska. T. 3 cz.1. Pod red. Edmunda Cieślaka. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1993, s. 668-723,

• Wytwarzanie książek w Gdańsku do końca XVIII wieku. „Libri Gedanenses” T. 25 (1998), s. 9-40,

• Konrad Baumgart i początki sztuki drukarskiej w Gdańsku w XV wieku. Gdańsk: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Druk" 1998,

• Od Augustowa do Mostów Wielkich. Szkice z dziejów kresowego miasteczka 1549–1945. Gdańsk: Czec 2004,

• Po starą księgę sięgam ze wzruszeniem. Szkice z dziejów i kultury książki w Prusach Królewskich od XV do XVIII w. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz Terytoria 2008,

• Moje wyprawy na Wschód 1989-2008. (Z fotografiami Mostów Wielkich sprzed 1939 r.). Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Kolor 2011.

Bibliografia

• NOWAK ZBIGNIEW JAN. w: gedanopedia.pl
• Stefania Sychta, Wanda Pętlicka: Zbigniew Nowak (1927-2015). W: Zostawili swój ślad… Bibliotekarze zmarli w latach 2011-2018. Warszawa: SBP 2019, s.75-85 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych; t.16), ISBN 978-83-65741-31-8,
• Zbigniew Nowak - bio-bibliografia / oprac. Z. Lidia Pszczółkowska. Gdańsk : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Oddział, 2002,
• Wanda Pętlicka, Aleksander Baliński: ZBIGNIEW NOWAK LIBRIS SEMPER FIDELIS. „Libri Gedanenses” T. 331/332 za lata 2013-2014 (wyd. 2015), s. 153-155.[1]
• Wanda Pętlicka: Życiorys prof. dr. hab.Zbigniewa Nowaka. W: Terrae Leopoliensis filius, terrae Gedanensis civis: księga pamiątkowa ofiarowana prof. dr. hab. Zbigniewowi Nowakowi w osiemdziesiątą rocznicę urodzin / pod red. Marii Babnis i Marii Pelczar. Gdańsk: Biblioteka Gdańska PAN 2007, s. 17-21.