Zbrodnia w Małem Czystem
Zbrodnia w Małem Czystem – seria zbiorowych egzekucji przeprowadzonych przez członków niemieckiego Selbstschutzu w nieczynnej kopalni piasku w pobliżu wsi Małe Czyste. W okresie od września do listopada 1939 r. zamordowano tam kilkuset mieszkańców ziemi chełmińskiej.
| Państwo |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
jesień 1939 |
| Liczba zabitych |
400–800 osób |
| Typ ataku |
egzekucja przez rozstrzelanie |
| Sprawca | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 53°18′09″N 18°29′12″E/53,302500 18,486667
| |
Przejęcie władzy przez Selbstschutz edytuj
Chełmno zostało zajęte przez oddziały Wehrmachtu 6 września 1939 r.[1] W mieście i jego okolicach natychmiast uaktywnili się członkowie miejscowego Selbstschutzu – paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej, zamieszkującej przedwojenne terytorium Rzeczypospolitej. Niezwłocznie rozpoczęły się aresztowania Polaków, których ofiarą padli przede wszystkim przedstawiciele lokalnych elit politycznych, gospodarczych i intelektualnych, ale również osoby do których członkowie Selbstschutzu żywili po prostu osobiste urazy bądź pretensje. Był to zresztą jedynie element szeroko zakrojonych działań eksterminacyjnych, realizowanych przez Niemców na całym Pomorzu w ramach tzw. akcji „Inteligencja”.
Los aresztowanych mieszkańców Pomorza bywał różny. Nielicznych zwalniano, wielu wysłano do obozów koncentracyjnych w głębi Rzeszy lub wysiedlano do Generalnego Gubernatorstwa. Tysiące Polaków i Żydów[2] poniosło też śmierć z rąk bojówek Selbstschutzu. W okolicach Chełmna największe egzekucje Selbstschutz przeprowadził w lesie Rybieniec w pobliżu wsi Klamry (2-2,5 tys. zamordowanych). Drugim co wielkości (po Klamrach) miejscem eksterminacji mieszkańców powiatu chełmińskiego stały się okolice wsi Małe Czyste.
Egzekucje w Piaskowni edytuj
Na miejsce zbiorowych egzekucji Selbstschutzmani wybrali nieczynną kopalnię piasku (piaskownię), znajdującą się pomiędzy wsiami Małe Czyste i Dorposz Szlachecki[3]. W okresie od września do listopada 1939 r. zamordowano tam kilkuset mieszkańców Ziemi chełmińskiej. Maria Wardzyńska ocenia liczbę ofiar na około 400[3]. Według okolicznych mieszkańców i niektórych badaczy liczba zamordowanych mogła jednak osiągnąć nawet 800[4].
Większość ofiar stanowili więźniowie prowizorycznego aresztu, zorganizowanego przez Selbstschutz w budynkach dawnego polskiego komisariatu policji w Dorposzu Szlacheckim[3]. Wśród zamordowanych przeważali księża katoliccy, nauczyciele, urzędnicy, członkowie Związku Weteranów Powstań Narodowych RP, Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz Przysposobienia Wojskowego[5]. Ofiary pochodziły głównie z Chełmna, Kijewa Królewskiego, Starogrodu i Unisławia. W piaskowni zamordowano też 21 rolników zamieszkujących Małe Czyste[3].
Kilku Polakom udało się uciec z miejsca egzekucji, dzięki czemu wiadomo jak przeprowadzane były egzekucje. Ofiary przywożono na miejsce kaźni zazwyczaj nocą i rozstrzeliwano nad otwartymi grobami w świetle samochodowych reflektorów. Wcześniej skazanych zmuszano do wykopania sobie grobów. Selbstschutzmani zasadniczo nie kryli się z popełnianymi zbrodniami, podkreślając, iż są one dokonywane w ramach zemsty za rzekome polskie okrucieństwa popełnione podczas tzw. „Bydgoskiej krwawej niedzieli”[4].
W sierpniu 1944 r., w związku ze zbliżaniem się Armii Czerwonej, Niemcy przystąpili do zacierania śladów zbrodni. Zwłoki pomordowanych zostały wykopane i spalone[3]. Dokonał tego specjalny niemiecki oddział zakwaterowany w pobliżu miejsca kaźni. Według zeznań świadków ciała ofiar[6] palono przez dwa dni i dwie noce. Po wojnie na miejscu kaźni odnaleziono popioły zamordowanych, fragmenty kości, guziki, klamry od pasów itp.[4] Miejscowa ludność twierdziła, iż ofiary mordu były wcześniej pochowane w sześciu masowych grobach, rozsianych na obszarze o powierzchni około 100 metrów kwadratowych[7].
Po wojnie na miejscu straceń postawiono pomnik ku czci ofiar.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Klamry. [dostęp 2009-12-03].
- ↑ Wacław Długoborski ocenia, iż w czasie całej II wojny światowej śmierć poniosło łącznie 30 tysięcy Żydów zamieszkujących tereny przedwojennego województwa pomorskiego. Patrz: Aleksandra Namysło [red.]: Zagłada Żydów na polskich terenach wcielonych do Rzeszy. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2008, s. 135.
- ↑ a b c d e Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 166. ISBN 978-83-7629-063-8.
- ↑ a b c Andreas Prause: Die nationalsozialistische Okkupation Kulms 1939-1945. kwiecień 1997. [dostęp 2009-12-03]. (niem.).
- ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939.... op.cit., s. 165.
- ↑ W tym również zwłoki Polaków zamordowanych w parowie płutowskim.
- ↑ Pomnik na miejscu straceń w Małem Czystem [online] [dostęp 2009-12-03].
Bibliografia edytuj
- Andreas Prause: Die nationalsozialistische Okkupation Kulms 1939-1945. kwiecień 1997. [dostęp 2009-12-03]. (niem.).
- Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009. ISBN 978-83-7629-063-8.
- Klamry. [dostęp 2009-12-03].
- Pomnik na miejscu straceń w Małem Czystem [online] [dostęp 2009-12-03].