Żurawina
Żurawina (Vaccinium sect. Oxycoccus; dawniej Oxycoccus) – rośliny dawniej wyodrębniane jako rodzaj z rodziny wrzosowatych (Ericaceae), od lat 80. XX wieku w światowej literaturze botanicznej opisywane już raczej tylko jako sekcja lub podrodzaj w obrębie rodzaju borówka (Vaccinium)[3][4]. Do taksonu tego zaliczano dawniej zwykle cztery gatunki[5], jednak po rewizji taksonomicznej, której wyniki opublikował Sam Vander Kloet w 1983, akceptowane są zwykle tylko dwa – północnoamerykańska żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon) i żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus) rozprzestrzeniona na półkuli północnej[6][7]. Oba gatunki występują w Polsce, pierwszy jako zadomowiony antropofit, drugi jako gatunek rodzimy[8]. Oba gatunki dostarczają jadalnych owoców służących do wyrobu różnych przetworów, ale istotne znaczenie gospodarcze ma żurawina wielkoowocowa[9].
 Żurawina błotna | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Podrodzaj |
żurawina |
| Nazwa systematyczna | |
| Oxycoccus Hill. Brit. Herbal 324. Aug 1756 | |
Morfologia
edytujKrzewinki zimozielone, płożące, o długich, nitkowatych pędach. Liście są skrętoległe, sztywne i krótkoogonkowe. Poza pokrojem (większość borówek to wzniesione rośliny zdrewniałe) rośliny z tej sekcji wyróżniają się 4-krotnymi kwiatami wyrastającymi na nitkowatych szypułkach wznoszących się z końców pędów, skupionych po kilka (od 1 do 4). Działki kielicha są drobne. Bardziej okazałe płatki korony są odgięte do tyłu i niezrośnięte. Pręcików jest 8, a pojedynczy słupek jest dolny. Owocem jest wielonasienna jagoda[5][10].
Systematyka
edytujSchollera A. W. Roth
- Pozycja systematyczna
Takson włączany jest jako podrodzaj Oxycoccus do rodzaju borówka (Vaccinium) z rodziny wrzosowatych (Ericaceae)[12][2]. Rodzaj Vaccinium jest taksonem parafiletycznym i wciąż wymaga rewizji taksonomicznej[2][13].
- żurawina błotna[8], borówka błotna[9] (Vaccinium oxycoccos L., syn.: Oxycoccus palustris Pers. Oxycoccus quadripetalus Gilib.)
- żurawina wielkoowocowa[8], borówka wielkoowocowa[15], borówka wielkożurawinowa[9] (Vaccinium macrocarpon Aiton, syn. Oxycoccus macrocarpus (Aiton) Pursh.)
O ile żurawina wielkoowocowa jest wyłącznie diplontem, o tyle żurawina błotna stanowi kompleks poliploidalny. Rośliny diploidalne opisywane były dawniej jako odrębny gatunek – żurawina drobnoowocowa (Vaccinium microcarpum (Turcz. ex Rupr.) Schmalh., synonim: Oxycoccus microcarpus Turcz. ex Rupr.), tetraploid to właściwa (wąsko ujęta) żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus L.), a heksaploid wyróżniany był pod nazwą Vaccinium hagerupii (Á. Löve & D. Löve) Ahokas[7][6].
Zastosowanie
edytujOba gatunki dostarczają jadalnych jagód, z których wyrabia się galaretki i sos żurawinowy stanowiący tradycyjny dodatek do dziczyzny i indyka. Ze względu na silniejszy wzrost i większe owoce (do 20 mm średnicy, podczas gdy żurawina błotna ma jagody do 8 mm średnicy) na większą skalę uprawia się żurawinę wielkoowocową[9]. Wykorzystywana jest także w kosmetologii i medycynie[16].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ Vander Kloet, S.P.. The taxonomy of Vaccinium section Oxycoccus. „Rhodora”. 85 (841), 1983. (ang.).
- ↑ Sam P. Vander Kloet: Vaccinium. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ a b Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Tom X. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 106-107.
- ↑ a b c Marisa Luisa Badenes, David H. Byrne: Fruit Breeding. SpringerLink : Bücher, 2012, s. 198-199. ISBN 1-4419-0763-7.
- ↑ a b c Species Records of Vaccinium sect. Oxycoccus. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 126, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 88. ISBN 83-7255-326-2.
- ↑ Vaccinium. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-03-21].
- ↑ Quo-Qing Song: 9.1 Vaccinium spp. Blueberry and Cranberry. W: Richard E. Litz, Fernando Pliego-Alfaro, Jose Ignacio Hormaza (red.): Biotechnology of fruit and nut crops. CAB International, 2020, s. 191.
- ↑ Kathleen A. Kron, E. Ann Powell, J. L. Luteyn. Phylogenetic relationships within the blueberry tribe (Vaccinieae, Ericaceae) based on sequence data from MATK and nuclear ribosomal ITS regions, with comments on the placement of Satyria. „American Journal of Botany”. 89, 2, s. 327-336, 2002. DOI: 10.3732/ajb.89.2.327.
- ↑ Vaccinium. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ Mieczysław Czekalski: Wrzosy, wrzośce i inne rośliny wrzosowate. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2008, s. 172. ISBN 978-83-09-01032-6.
- ↑ swiatrolnika.info: Skarb ukryty na bagnach. Kaszubska żurawina. 2016. [dostęp 2016-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-21)].