Łuczydłowate (Xyridaceae) – rodzina roślin jednoliściennych z rzędu wiechlinowców. Centrum zróżnicowania rodziny znajduje się w Ameryce Południowej, gdzie w północnej części kontynentu występują wszyscy przedstawiciele podrodziny Abolbodoideae (zwłaszcza na Wyżynie Gujańskiej). W Brazylii rośnie ponad połowa gatunków z podrodziny Xyridoideae. Należący tu rodzaj Xyris jest najszerzej rozpowszechniony – spotykany jest także w Ameryce Północnej, w Afryce, południowej Azji, w Australii i wyspach Oceanii[2]. Należy tu w sumie ok. 260 gatunków, przy czym rodzaj Xyris reprezentuje ok. 230 gatunków.

Łuczydłowate
Ilustracja
Xyris indica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

łuczydłowate

Nazwa systematyczna
Xyridaceae C. Agardh
Aphor. Bot.: 158. 23 Mai 1823[3]
Typ nomenklatoryczny

Xyris L. (1753)[3]

Orectanthe sceptrum
Xyris complanata

Morfologia

edytuj

Byliny z mieczowatymi liśćmi skupionymi u nasady pędu naprzemianlegle lub w dwóch rzędach. Spomiędzy liści wyrasta kwiatostan na bezlistnej łodydze (głąbiku). Kwiaty zebrane są krótkie kłosy lub główki. Wewnętrzny okółek okwiatu składa się z trzech okazałych listków o barwie białej, żółtej lub niebieskiej. Zewnętrzny okółek ma symetrię grzbiecistą – dwa listki są zielone, a jeden jest błoniasty i albo wyraźnie większy (Xyris) lub mniejszy od pozostałych (ewentualnie nawet zanikły). Pręcikowie składa się z dwóch okółków. Zewnętrzny to prątniczki, często rozgałęzione widełkowato, rzadziej nitkowate lub zanikłe. Pręciki okółka wewnętrznego zrośnięte są z listkami okwiatu. Słupek z trzech zrośniętych owocolistków. Owocem są wielonasienne torebki[4].

Ekologia

edytuj

Kwiaty zapylane są przez owady, kwitną krótko, przez kilka godzin. Drobne nasiona wysypują się z torebek przez pękające szwy lub wieczko i rozsiewane są przez wiatr. Łuczydłowate rosną najczęściej na stanowiskach wilgotnych i mokrych, także na bagnistych solniskach, rzadziej na suchych siedliskach[4].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd wiechlinowce (Poales), rodzina łuczydłowate (Xyridaceae). Rodzina stanowi grupę siostrzaną dla rodziny niedotrawowatych (Eriocaulaceae)[2].

Pozycja rodziny w kladogramie przedstawiającym powiązania filogenetyczne w obrębie rzędu wiechlinowców:

wiechlinowce


pałkowate Typhaceae



bromeliowate Bromeliaceae





Rapateaceae






łuczydłowate Xyridaceae



niedotrawowate Eriocaulaceae





majakowate Mayacaceae




turniowate Thurniaceae




sitowate Juncaceae



ciborowate Cyperaceae








rześciowate Restionaceae




biczycowate Flagellariaceae




wiechlinowate Poaceae




Ecdeiocoleaceae



żuanwiliowate Joinvilleaceae









Podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website
  • podrodzina Xyridoideae
    • rodzaj Xyris Gronov. ex L.– 225–300 gatunków z centrum zróżnicowania w Brazylii (150 gatunków), poza tym w całej strefie tropikalnej i subtropikalnej oraz w Ameryce Północnej
  • podrodzina Abolbodoideae

Rodzaj Abolboda wyodrębniany był do rodziny Abolbodaceae (1943), która jednak w systemach z drugiej połowy XX wieku i późniejszych uznawanej za synonim Xyridaceae[2].

Zastosowanie

edytuj

W Azji południowej i południowo-wschodniej oraz w Ameryce Południowej liści niektórych gatunków wykorzystuje się do leczenia chorób skóry[4].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  2. a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  3. a b James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. University of Maryland. [dostęp 2010-11-10]. (ang.).
  4. a b c Rośliny kwiatowe. Wielka Encyklopedia Przyrody. Warszawa: Muza SA, s. 462–463. ISBN 83-7079-779-2.