Andrzej Busza

Andrzej Busza (ur. 17 listopada 1938 r. w Krakowie) – poeta polsko- i anglojęzyczny, eseista, literaturoznawca. Od 1939 przebywający poza Polską. Od 1965 na stałe w Vancouver w Kanadzie. Profesor emeritus University of British Columbia.

Andrzej Busza

Data i miejsce urodzenia	17 listopada 1938 Kraków, Polska
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura

Busza, jako najmłodszy reprezentant oryginalnej fali literatury emigracyjnej po 1939, jest jednocześnie jej zaprzeczeniem, odmiennością. Fakt, że całe właściwie życie (łącznie z wczesnym dzieciństwem) spędził poza Polską, wpłynął bardzo istotnie na jego sposób postrzegania spraw i tematów krajowych. Członek pokoleniowej grupy literackiej „Kontynenty” w latach 50. i 60. XX wieku w Londynie, jest jednocześnie związany filozoficznie i estetycznie, zwłaszcza w pierwszym okresie twórczości, z całym krajowym pokoleniem „Współczesności”. W świecie akademickim jest cenionym badaczem i znawcą twórczości i życia Józefa Conrada.

Życiorys

Po wybuchu II wojny światowej rodzice (Alfons i Cecylia Buszowie) schronili się na Huculszczyźnie, gdzie ojciec matki (Apolinary Tarnawski) miał sanatorium. Pobyt tam nie trwał długo. Rodzina Buszów i Tarnawskich ewakuowała się z Polski do Rumunii wraz z tysiącami innych uchodźców pod naporem zbliżających się frontów najeźdźczych armii sowieckiej i niemieckiej. W Rumunii nastąpiło rozstanie z ojcem, który udał się do Francji, do nowo tworzących się tam jednostek wojska polskiego. Matka wraz z dziećmi (w międzyczasie narodził się brat Andrzeja – Wit Busza) i rodziną Tarnawskich ostatecznie osiedlili się w obozach polskich w Palestynie. To właśnie ówczesna Palestyna była pierwszym stałym elementem jego dzieciństwa, gdyż przebywał tam do 1947, czyli do dziewiątego roku życia. Tam też brat matki, Wit Tarnawski zasiał w nim zainteresowanie i pasję do twórczości Józefa Conrada. Jesienią tego roku przybył z matką do Londynu, gdzie nastąpiło pierwsze od 1939 spotkanie z ojcem. Buszowie uniknęli przebywania w polskich obozach adaptacyjnych w Wielkiej Brytanii, ponieważ ojciec posiadał już własne mieszkanie w Londynie i był dość dobrze w nowym kraju zaaklimatyzowany. Był też przeciwny kontynuowaniu nauki syna w polskich szkołach, organizowanych w istniejących jeszcze strukturach Polskiego Państwa na Uchodźstwie. Tak więc od dziewiątego roku życia aż do ukończenia studiów uniwersyteckich Andrzej Busza związany był z brytyjskim systemem edukacyjno-wychowawczym. Do szkół polskich uczęszczał jedynie w okresie przerw wakacyjnych.

Ukończył filologię angielską na uniwersytecie w Londynie. W 1963 ożenił się z Polką, Wilhelminą Zofią Lech. Od 1965 r. przebywa w Kanadzie. Uzyskał stopień doktora na University of British Columbia (Kanada) za rozprawę o stosunku Conrada do literatury rosyjskiej. Na tej uczelni był profesorem literatury angielskiej.

Biografia literacka

Mimo solidnego wykształcenia w języku i literaturze angielskiej – literackie zainteresowania i pasje Andrzeja Buszy od samego początku jego twórczości związane były z językiem polskim. Pracę magisterską na londyńskim University College napisał o wpływie polskości i literatury polskiej na twórczość Conrada. Wiersze zaczął pisać we wczesnej młodości "okresu londyńskiego" i pisał je początkowo wyłącznie w języku polskim. Oficjalnym debiutem poetyckim była publikacja wiersza „Łzy płyną w moim sercu” na łamach londyńskiego wydawnictwa emigracyjnego „Merkuriusz Polski – Życie Akademickie” w 1958. Z pismem tym (przemianowanym na „Kontynenty”) i grupą młodych poetów polskich o tej samej nazwie, związany był przez resztę ich istnienia. Związał się wówczas blisko z kilka tylko lat starszym od siebie Bogdanem Czaykowskim. Ta przyjaźń i literacka współpraca trwała aż do śmierci Czaykowskiego w 2007 w Vancouver.

Już w początkach swej twórczości i dyskusji nad kształtem emigracyjnej literatury polskiej Busza wyraźnie akcentował i podkreślał różność i odmienność tej specyficznej literatury wychodzącej spod piór autorów, z Polską jako krajem mających bardzo mało wspólnego. Zaznaczał, że Polska jest dla niego kształtem bardziej abstrakcyjnym niż dotykalnym. Uważał, że dzięki temu może się oderwać od pozaliterackich partykularyzmów literatury polskiej i dzięki temu właśnie osiągnąć pewien wymiar kosmopolityczny, paneuropejski. W takim rozumieniu 'ojczyzną' poety był zasadniczo bardziej język polski i literatura polska niż rzeczywisty kraj.

W 1962 otrzymał nagrodę im. Kościelskich, jako jeden z pierwszych jej laureatów. W 1967 odwiedził Polskę, co było ważnym wydarzeniem w jego życiu, wiążącym się z konfrontacją wyobrażeń o kraju i rzeczywistości krajowej. Pobyt ten, jak i późniejsze powroty, opisywał jako pozytywne i ważne ewenementy w jego życiu. Mimo tych silnych związków emocjonalnych i kulturowych, w latach późniejszych twórczość Buszy ewoluowała bardziej w kierunku języka angielskiego. Stawał się on powoli nie tylko językiem jego prac literaturoznawczych, akademickich, ale zaczynał dominować również w jego twórczości poetyckiej. Ale bez względu na język używany jako narzędzie twórczości poetyckiej – językiem kulturowym twórczości Buszy pozostała kultura europejska z silnym nawarstwieniem polskich tradycji kulturowo-literackich. Powodowało to też w nim samym konflikty i sprzeczności wewnętrzne. Pisał o tym w eseju "Cultural Dislocation and Poetry", określając to jako: sedno mojej kulturowej schizofrenii.

Współpracował z pismami emigracyjnymi, jak: „Kultura” paryska, „Kontynenty” londyńskie, „Strumień” vankuwerski; krajowymi: „Akcent” lubelski, „Fraza” rzeszowska i inne. Poza oryginalną twórczością poetycką opublikował szereg prac naukowych z dziedziny literatury. Z najbardziej znanych wymienić należy pracę o J. Conradzie: Conrad's Polish Literary Background (1966) i wespół J.H. Stape Joseph Conrad. The Rover (1992). Zajmował się też tłumaczeniem twórczości poetów polskich (Mirona Białoszewskiego, Jarosława Iwaszkiewicza, Mieczysława Jastruna, Czesława Miłosza i Kazimierza Wierzyńskiego). Twórczość Andrzeja Buszy była tematem szeregu opracowań polskich badaczy literatury na uniwersytetach rzeszowskim, katowickim i jagiellońskim. Członek korespondencyjny Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie

Poeta Janusz Szuber zadedykował Andrzejowi Buszy utwór pt. „Cokolwiek by nie powiedzieć na tę okoliczność”, wydany w tomiku poezji pt. Powiedzieć. Cokolwiek z 2011.

Twórczość

Tomiki poetyckie

• Znaki wodne. Poezje. Paryż 1969;
• Astrologer in the Underground (tł. J. Boraks i M. Bullock, Ohio University Press (USA) 1971;
• Głosy i refrakcje (tł. B. Czaykowski, Berlin-Toronto, 2001;
• Obrazy z życie Laquedema. Scenes from the life of Laquedem (tł. B. Czaykowski) Berlin-Toronto 2003;
• Pełnia i przesilenie. Full Moon and Summer Solstice (wspólnie z B. Czakowskim), Toronto-Rzeszów 2008;
• Kohelet (w oprac. B. Tarnowskiej) Toronto-Rzeszów 2008.

Proza

• Uroczystość; „Kontynenty – Nowy Merkuriusz”, 1959, nr 7/8;
• Święto szpitalne; ibid. 1960, nr 14;
• Ten który chodził własnymi drogami; ibid. 1960, nr 23/24;
• Old men; Barbarian Press (Mission, Kanada), 1980;
• Skorpiony; (tł. B. Tarnawska) „Fraza” 2008, nr 3/4.

Andrzej Busza jest również autorem szeregu prac literaturoznawczych. Większość jego publikacji dotyczyła twórczości i życia Józefa Conrada i powstały głównie w języku angielskim.

Zobacz też

• Merkuriusz Polski Nowy, ale Dawnemu Wielce Podobny
• Kontynenty (grupa literacka)

Bibliografia

• Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939–1991: Leksykon. Wydawn. Nauk. PWN. ISBN 83-01-11593-9. Brak numerów stron w książce
• „Strumień” nr 1/1999 i 6/2010. strumien.ca. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-28)]..
• Open Library.
• Janusz Pasterski: Inne wyzwania. Poezja Bogdana Czaykowskiego i Andrzeja Buszy w perspektywie dwukulturowości. Rzeszów: Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2011, s. 198–311. ISBN 978-83-7338-611-2.