Kwietniczek wiązowiec
Kwietniczek wiązowiec[2] (Anthaxia manca) – gatunek chrząszcza zaliczany do rodziny bogatkowatych. Larwy rozwijają się w drewnie wiązów, a rzadziej innych drzew liściastych. Zasiedla zachodnią Palearktykę od rejonu śródziemnomorskiego i Europy Środkowej po Azję Środkową. W Polsce gatunek rzadko spotykany, rozsiedlony głównie w zachodniej części kraju.
| Anthaxia manca | |||
| (Linnaeus, 1767) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj | |||
| Gatunek |
kwietniczek wiązowiec | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten po raz pierwszy opisany został przez Karola Linneusza w 1767 pod nazwą Buprestis manca[1]. Na przestrzeni lat umieszczany był m.in. w rodzaju Cratomerus, w tym wyznaczony gatunkiem typowym jego podrodzaju Trichocratomerus (takson współcześnie niewyróżniany)[3]. Obecnie zaliczany jest do rodzaju Anthaxia i jego podrodzaju nominatywnego[3][4]. Stanowi też takson nominatywny zdefiniowanej w 1917 roku przez Jana Obenbergera grupy blisko spokrewnionych gatunków – ang. "Anthaxia manca species group"[3][5]. Obejmuje ona 9 opisanych do 2013 roku gatunków (obok omawianego także: A. brodskyi, A. cupressi, A. hackeri, A. intermedia, A. magnifica, A. senicula, A. simandli, A. ulmi), rozsiedlonych w Palearktyce, głównie wokół Morza Śródziemnego, ale też w innych rejonach Eurazji, na wschód aż po południowe Chiny[4][3]. Larwy większości z nich pokarmowo związane są z różnymi gatunkami wiązów, a osobniki dorosłe zazwyczaj niechętnie odwiedzają kwiaty[3][4].
Morfologia edytuj
Chrząszcz o wydłużonym, płaskim ciele długości od 7 do 11 mm. Głowa ma stosunkowo duże, owalne oczy oraz płaskie czoło porośnięte sterczącym, jedwabistym, stosunkowo długim i mniej lub bardziej gęstym owłosieniem barwy białej, które bywa słabiej widoczne u starszych okazów. Czułki sięgają tylko do wysokości przedniej pary bioder, a więc są krótsze niż u podobnej A. senicula. Szersze niż dłuższe przedplecze ma boki ku przodowi niemal kanciasto wystające, potem okrągło zakrzywione i dalej, w części nasadowej, równoległe. Powierzchnia jego ma rzeźbę w postaci poprzecznych i spłaszczonych zmarszczek, nietworzących siateczki ani oczek. Kolorystyka przedplecza jest metalicznie zielonkawa, złotawa lub ruda z parą wyraźnych, ciemnych, najczęściej czarnych przepasek podłużnych. Pokrywy mają płaską, gęsto punktowaną powierzchnię. Boki ich są w przedniej połowie równoległe, a dalej zwężone. W widoku bocznym krawędzie pokryw nie są zakrzywione. Ubarwienie pokryw jest jednolite, brązowomosiężne. Podgięcia pokryw rozszerzają się od środka długości ku wierzchołkowi. Ogólnie rzeźba oskórka jest delikatniejsza niż u podobnej A. senicula. Spodnia strona ciała jest błyszcząca, metalicznie ubarwiona[6].
Zasięg geograficzny edytuj
Gatunek rozsiedlony w środkowej i południowej Europie, Afryce Północnej[7] (Maroko, Algieria[8]), Turcji[4], na Kaukazie (Armenia[8]) i w Turkmenistanie[7]. Podawany również z Iranu[7], ale doniesienia te są wątpliwe i wymagają potwierdzenia[4].
W Europie wykazany z Portugalii, Hiszpanii, Francji (w tym z Korsyki), Szwajcarii, Austrii, Niemiec, Włoch (w tym z Sardynii i Sycylii), Malty, Słowenii, wszystkich państw leżących na Bałkanach, Węgier, Rumunii, Mołdawii, Ukrainy, Słowacji, Czech, Polski, Białorusi, Łotwy, Litwy, Estonii oraz Rosji (część południowa oraz obwód królewiecki)[9].
W Polsce gatunek znany z nielicznych stanowisk na terenach nizinnych i pagórkowatych znajdujących się głównie w zachodniej części kraju. Podawany między innymi z rezerwatu Bielinek w województwie zachodniopomorskim, Dolnego Śląska, Wzgórz Trzebnickich, Warszawy, Ojcowa i Beskidów Zachodnich[7][10].
Rośliny żywicielskie i aktywność edytuj
Larwy rozwijają się głównie w drewnie drzew z rodzaju wiąz (Ulmus sp.)[7]. W rezerwacie Bielinek odnotowano ich liczne występowanie w dolnych partiach pni młodych, od niedawna martwych wiązów pospolitych (Ulmus minor) o średnicy 10–12 cm[10].
Jako dodatkowe rośliny żywicielskie podawane są: dęby[7], olsze[7], śliwy[7], wiśnia wonna[11], klon jawor[7][11], jesion wyniosły[7], kruszyna pospolita[7], a także gatunki z rodzajów: lipa[8][11], wierzba[11], szakłak (w tym Rhamnus alaternus[11])[8], kasztan (w tym kasztan jadalny[11])[8] i topola (w tym topola osika[7][11])[8]. Anthaxia manca jest również jedynym europejskim przedstawicielem swojego rodzaju, którego larwy są w stanie zasiedlać drewno inwazyjnej, pochodzącej z Ameryki Północnej robinii akacjowej[7][8].
Postacie dorosłe Anthaxia manca w warunkach klimatycznych Polski występują od maja do lipca. Zazwyczaj przebywają na żerdziach, sągach drewna i chruście roślin żywicielskich. Rzadko zaobserwować je można na kwitnących roślinach rosnących w pobliżu materiału lęgowego[7].
Parazytoidy edytuj
Larwy Anthaxia manca mogą być atakowane przez kilka gatunków pasożytniczych błonkówek. Są to Calosota aestivalis z rodziny Eupelmidae, Dolichomitus terebrans, Odontocolon geniculatus, Xorides gracilicornis i X. praecatorius z rodziny gąsięnicznikowatych oraz Monolexis foersteri, Helcon tardator, Doryctes heydenii i D. leucogaster z rodziny męczelkowatych[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Chuck L. Bellamy: Anthaxia. [w:] The World of Jewel Beetles. Checklist [on-line]. [dostęp 2019-07-20].
- ↑ Anthaxia manca – Kwietniczek wiązowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-04-29].
- ↑ a b c d e Svatopluk Bílý. Two new species in the Anthaxia (Anthaxia) manca (Linnaeus, 1767) species-group from China (Coleoptera: Buprestidae). „Zootaxa”. 965, s. 1–7, 2005. Magnolia Press. DOI: 10.5281/zenodo.171262.
- ↑ a b c d e Daniele Baiocchi. The Anthaxia (Anthaxia) manca (Linnaeus, 1767) species-group in Iran, with description of a new species and a new synonymy (Coleoptera: Buprestidae). „Zootaxa”. 3613 (5), s. 455–481, 2013. Magnolia Press. DOI: 10.11646/zootaxa.3613.5.3. ISSN 1175-5334.
- ↑ J. Obenberger. Holoarktische Anthaxien. Beitrag zu einer Monographie der Gattung. „Archiv für Naturgrschichte”. 82(A) (4), s. 9–45, 1917.
- ↑ Karl Wilhelm Harde: Familie Buprestidae, Prachtkäfer. W: Die Käfer Mitteleuropeas Band 6: Diversicornia. Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde, Gustav Adolf Loshe (red.). Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1979, s. 221-226.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Część XXIII, zeszyt 10. Chrząszcze – Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea.. Warszawa: 1985.
- ↑ a b c d e f g V.P. Sakalian. A Catalogue of the Jewel Beetles of Bulgaria (Coleoptera: Buprestidae). „Zoocartographia Balcanica, Pensoft Series Faunistica”. 2 (30), 2003.
- ↑ Anthaxia (Anthaxia) manca (Linnaeus, 1767). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-07-20].
- ↑ a b c B. Wiśniowski, J.M. Gutowski. Calosota aestivalis CURTIS – nowy dla Polski gatunek bleskotki (Hymenoptera: Eupelmidae) wyhodowany z Anthaxia manca (L.) (Coleoptera: Buprestidae). „Wiadomości Entomologiczne”. 26 (1), s. 62-63, 2007. Poznań: Polskie Towarzystwo Entomologiczne.
- ↑ a b c d e f g G. Besnoist. Présence d’Anthaxia manca (L., 1767) en Basse-Normandie (Coleoptera: Buprestidae). „Invertébrés Armoricains”. 3, s. 17-18, 2009.