Bazaltowa Skałka

formacja skalna w Pieninach

Bazaltowa Skałka – skałka bazaltowa w dolinie potoku Biała Woda, w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu przyrody Biała Woda, utworzonego na terenie dawnej, nieistniejącej już wsi Biała Woda, położonej w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Szczawnica.

Bazaltowa Skałka
Kolonie rojownika porastające skałkę

Jest pomnikiem przyrody nieożywionej od 1962[1]. Biorąc pod uwagę regionalizację fizycznogeograficzną Karpat, obiekt ten leży w strefie przejściowej między Beskidem Sądeckim a Pieninami[2].

Skałka została opisana w 1925 r. przez Ludwika Horwitza[3]. Zajmuje powierzchnię około 7 × 8 m, a jej wysokość osiąga 3,5 m. W zachodniej części odsłonięcia widoczny jest cios słupowy (pięcio- i sześcioboczne słupy o średnicy 25–30 cm), natomiast we wschodniej – cios płytowy (wyraźne płytki o grubości 1–3 cm). Bazalt ma barwę zielonkawo-czarną, miejscami występują pęcherzyki (powstałe podczas odgazowywania lawy), zazwyczaj wtórnie wypełnione kalcytem[4].

Przez wiele lat skałka ta uważana była za pień wulkaniczny, stanowiący fragment jednej z intruzji wieku mioceńskiego (ten sam wiek i geneza, co andezyty pienińskie występujące m.in. na górze Wdżar, Bryjarka i Jarmuta)[5]. Jednakże datowanie radiometryczne bazaltu metodą K-Ar wskazało na wiek 110,6 i 120,3 mln lat (wczesna kreda). Uzyskany zakres dat potwierdza, że wychodnię bazaltu należy uznać za duży blok w obrębie zlepieńców górnokredowych (tzw. zlepieńce formacji jarmuckiej). Skałka stanowi fragment większej pokrywy bazaltowej, który osunął się na dno istniejącego wówczas zbiornika morskiego z leżącego wyżej obszaru (tzw. olistolit)[4].

Skałka bazaltowa jest osobliwością polskich Pienin i ma duże znaczenie dla zachowania georóżnorodności w skali ponadregionalnej. Podobne odsłonięcia skał bazaltowych (różne rozmiary) w obrębie pienińskiego pasa skałkowego znajdują się na terenie Słowacji (Vršatec i Hanigovce) i Ukrainy[6]. Bazalt jest obficie porośnięty różyczkami rojownika pospolitego.

Szlaki turystyczne

edytuj
  – czerwony szlak turystyki pieszej i konnej z Jaworek, który tuż przed wejściem do rezerwatu przyrody Biała Woda odgałęzia się na lewo w górę. Skała znajduje się kilka minut marszu od tego miejsca, po lewej stronie drogi[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b Józef Nyka, Pieniny, wyd. IX, Latchorzew: Wyd. Trawers, 2006, ISBN 83-915859-4-8.
  2. Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2.
  3. L. Horwitz. Sprawozdanie z badań wykonanych w r. 1925 na ark. „Szczawnica” i „Nowy Targ”. Posiedzenia Nauk. PIG, 1926, 14: 15-16.
  4. a b Birkenmajer, K., Pécskay, Z., 2000. Early Cretaceous K-Ar age of a large basalt olistolith at Biała Woda, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians, Poland. Stud. Geol. Pol. 117: 27-35.
  5. Krzysztof Birkenmajer, Przewodnik geologiczny po pienińskim pasie skałkowym, Warszawa: Wyd. Geol., 1979.
  6. J. Spišiak; D. Plašienka; J. Bučová; M. Sýkora. 2010. Crataceous alkali basalt from the Pieniny Klippen Belt. Geologica Balcanica, 39, 1-2: 367-36.