Bazylika Santa Maria in Cosmedin
Bazylika Matki Bożej in Cosmedin (wł. Basilica di Santa Maria in Cosmedin) – katolicki kościół tytularny w Rzymie, używany przez melchitów.
Kościół tytularny | |||||||||||||
Średniowieczna fasada bazyliki Santa Maria in Cosmedin z dzwonnicą | |||||||||||||
Państwo | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość |
Rzym | ||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||
Kościół | |||||||||||||
Parafia | |||||||||||||
Bazylika mniejsza |
od niepamiętnych czasów | ||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||
Relikwie |
czaszka św. Walentego | ||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Rzymu | |||||||||||||
Położenie na mapie Włoch | |||||||||||||
Położenie na mapie Lacjum | |||||||||||||
41°53′17″N 12°28′54″E/41,888056 12,481667 | |||||||||||||
Strona internetowa |
Świątynia ta jest kościołem rektoralnym parafii św. Pryski oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej[1].
Lokalizacja
edytujBazylika znajduje się w XII Rione Rzymu – Ripa przy Piazza Bocca della Verità 18[1]. Kościół ten zbudowano na terenie starożytnego Forum Boarium[2].
Nazwa
edytujW VIII wieku w odniesieniu do tego kościoła używane było określenie Kosmidion, z czasem zastąpione przez pochodzące od niego Cosmedin. Pochodzenie tego określenia jest niejasne – może wiązać się z:
- greckim wyrazem oznaczającym coś pięknego, co miałoby się odnosić do bogatej dekoracji wnętrza kościoła
- klasztorem Kosmidion w Konstantynopolu (który był poświęcony świętym Kosmie i Damianowi)[2].
Historia
edytujW czasach starożytnych na tym terenie rozciągało się Forum Boarium. Kościół miał zostać jakoby wzniesiony w miejscu, na którym dawniej stał ołtarz Herkulesa. Podczas wznoszenia bazyliki wykorzystano elementy wcześniejszej budowli stojącej tutaj. Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstał ten kościół. Według tradycji stać się to miało w VI wieku za pontyfikatu papieża Grzegorza Wielkiego, chociaż być może powstał już wcześniej jako część diakonii, będącej instytucją pomagającą potrzebującym. Kościół został przebudowany przez papieża Hadriana I w 782 roku i przekazany greckim mnichom z Konstantynopola wygnanych stamtąd przez prześladowania ze strony ikonoklastów. Kościół był znany jako Santa Maria in Schola Graeca i służył licznej kolonii greckiej osiadłej w Rzymie. Świątynia ucierpiała w 847 roku podczas trzęsienia ziemi. Jej restaurację zlecił papież Mikołaj I Wielki. Ponownie zniszczenia dotknęły bazylikę podczas najazdu Normanów w 1084 roku. Kolejną renowację zlecił Kalikst III w 1123 roku. Została wówczas wzniesiona dzwonnica. Około 1300 roku przeprowadzono kolejną renowację, która zaowocowała przebudową fasady. W średniowieczu kościół zaczął pełnić funkcję kościoła parafialnego[2].
W 1718 roku została przeprowadzona gruntowna renowacja przez Giuseppe Sardi, wnętrze zyskało wówczas barokowe dekoracje oraz powstała nowa barokowa fasada. Obecna wygląd fasady jest wynikiem renowacji autorstwa Giovanniego Battisty Giovanale zakończonej w 1899 roku, usunięto wówczas również barokowe detale z wnętrza kościoła[2].
Parafia została zlikwidowana w 1936 roku, a następnie kościół przeszedł na użytek społeczności katolickich melchitów. W 1964 roku przeprowadzono renowację fasady i dzwonnicy[2].
Architektura i sztuka
edytujKościół ma układ bazylikowy, z nawą główną i dwiema nawami bocznymi. Na końcach wszystkich trzech naw są apsydy wewnętrzne. Wzdłuż lewej nawy znajdują się trzy zewnętrzne kaplice[2].
Ceglana dzwonnica ma 34,2 metra wysokości, została ona podzielona na dziewięć kondygnacji. W najniższej kondygnacji znajduje się przejście z kościoła do zakrystii. Druga kondygnacja ma gładką, nie zdobioną pełną ścianę. Kondygnacje trzecia i czwarta mają po dwa otwory na każdej powierzchni, przy czym na trzeciej kondygnacji są one zaślepione. Piąta kondygnacja ma z kolei po trzy otwory na każdej stronie. Na pozostałych górnych kondygnacjach z każdej strony znajduje się triforium z białymi marmurowymi kolumnami. Kondygnacje oddzielone są od siebie gzymsami[2].
Obecny wygląd fasady bazyliki jest efektem XIX-wiecznej renowacji. Znajduje się tu arkada o siedmiu łukach, ze środkowym z nich łączy się prothyron wsparty na czterech kolumnach jońskich. Pomiędzy łukami umieszczono pilastry dochodzące aż do linii dachu. Nad każdym z sześciu łuków bocznych umieszczono po jednym oknie z transennami. W ścianie nawy nad narteksem znajdują się kolejne trzy okna[2].
W lewym końcu narteksu znajdują się słynne Usta Prawdy – starożytny marmurowy medalion z rzeźbioną twarzą brodatego mężczyzny z otworem w miejscu ust. Pierwotne przeznaczenie tej płyty jest nieznane[2].
Kościół ma trzy nawy. Nawa główna jest oddzielona od naw bocznych przez arkady zawierające po 9 kolumn z każdej strony. Kolumny te nie stanowią jednolitego kompletu i mają różne kapitele (są to tzw. spolia). W górnej części ścian bocznych nawy głównej znajdują się niewielkie okna. Również w górnej części bazyliki można zobaczyć pozostałości fresków[2].
W ściany kościoła wmurowane są starożytne kolumny, będące pozostałościami dawniejszej budowli stojącej na tym miejscu, dwie z tych kolumn są przy wejściu. Po obu stronach wejścia znajdują się duże czarne granitowe kamienie, będące starożytnymi wzorcami wagowymi. Podłoga bazyliki zdobiona jest cosmatesco[2].
Schola cantorum
W środku nawy głównej znajduje się wydzielone miejsce przeznaczone dla śpiewaków liturgicznych, tzw. schola cantorum. Poziom podłogi tego obszaru jest o jeden stopień wyższy niż pozostałej części nawy, ponadto sama podłoga ma bardziej skomplikowane zdobienie. Obramowanie scholi składa się z marmurowych płyt ustawionych pionowo, para płyt po obu stronach wejścia od strony ołtarza jest zdobiona podobnie jak cosmatesco, przy czym jest to dzieło z VIII wieku, a więc starsze niż czasy działania Cosmatich. Od strony ołtarza schola ma przegrodę, składającą się z poziomej marmurowej belki biegnącej przez szerokość nawy wspartej na wąskich kolumnach. W rogu scholi znajduje się wejście do krypty, a po jej prawej stronie świecznik na świecę paschalną. U jego podstawy leży rzeźbiony lew, a skręcony trzon ma dekorację cosmatesco[2].
Apsyda
Nad ołtarzem głównym umieszczono baldachim z dekoracją cosmatesco, który jest sygnowany Deodatus me fecit i datowany na 1294 rok. Ma on cztery kolumny z czerwonego granitu. Sam ołtarz zrobiono ze starożytnego granitowego zbiornika w kształcie wanny. Napis dedykacyjny ołtarza brzmi: Anno D. MCXXIII Ind. I. dedicatum fuit hoc altare per manus Dni. Calixti Papae Secundi V sui pontif. Anno M Maio die VI, Alfano Camerarius plurima dona largiente[2].
W centralnej części apsydy znajduje się para okien z transennami. Pod tymi oknami stoi XII-wieczne krzesło biskupie wykonane z marmuru. Jego podłokietniki zostały wrzeźbione w kształcie lwów, natomiast w górnej części oparcia umieszczono kółko cosmatesco z porfirowym dyskiem. Ściany apsydy zdobią XIX-wieczne freski w stylu średniowiecznym, przedstawiają one Zwiastowanie, Narodzenie Pańskie i Objawienie Pańskie, a natomiast koncha zawiera wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych Augustyna, Feliksa, Dionizego i Mikołaja[2].
Kaplice boczne
Pierwsza kaplica po lewej stronie została wyposażona przez kardynała Annibale Albani w 1727 roku. Znajduje się w niej chrzcielnica[2].
Druga kaplica po lewej dedykowana jest św. Janowi Chrzcicielowi de Rossi. Obraz w ołtarzu przedstawia patrona kaplicy z biedakami. W relikwiarzu na ołtarzu znajduje się rzekoma czaszka św. Walentego[2].
Trzecia boczna kaplica z lewej strony poświęcona jest Ukrzyżowaniu, jej wyposażenie dostarczył Giovanale[2].
Kaplica w apsydzie zamykającej lewą nawę poświęcona jest Matce Bożej z Loreto. Znajduje się w niej para wąskich okien z transennami. XIX-wieczne freski przedstawiają Narodziny Maryi po lewej stronie i Zaśnięcie Maryi po prawej. Koncha apsydy zawiera wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem[2].
Kaplica w apsyda na końcu prawej nawy została dedykowana św. Janowi Chrzcicielowi. Freski zdobiące tę kaplicę przedstawiają sceny z jego życia[2].
Z prawej nawy można dostać się do kaplicy zimowej poprzedzonej przedsionkiem. W kaplicy tej zakonnicy mieszkający w klasztorze przy bazylice odprawiali liturgię zimą, kiedy w kościele było zbyt zimno. W ołtarzu tej kaplicy znajduje się obraz Matki Bożej.
Zakrystia
W zakrystii znajduje się fragment mozaiki Pokłon Trzech Króli z początku VIII wieku. Pierwotnie mozaika ta była w jednej z kaplic starej bazyliki św. Piotra[2].
Kardynałowie diakoni
edytujBazylika Santa Maria in Cosmedin jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-diakonom (Titulus Sanctae Mariae in Cosmedin)[3].
- Giovanni Coniulo OSB (1088−1118)
- Stefano de Crema (1120−1128)
- Adenulf OSB (1131−1144)
- Giacinto Bobone (1144−1191)
- Niccolò Scolari (1191−1200)
- Giovanni Conti di Segni (1200−1213)
- Rainiero da Viterbo (1216−1250)
- Giacomo Savelli (1261−1285)
- Francesco Caetani (1295−1317)
- Napoleone Orsini Frangipani, in commendam (1317−1321)
- Raymond Le Roux (1321−1325)
- Guillaume de la Jugié (1342−1368)
- Pedro Martínez de Luna y Gotor (1375−1394), obediencja awiniońska od 1378
- Pietro Morosini (1408−1418), obediencja rzymska
- Lucido Conti (obediencja pizańska 1411−1417, 1417-1437)
- Raymond Pérault, tytuł prezbiterialny pro hac vice (1493−1494)
- Luigi d’Aragona (1494−1519)
- Franciotto Orsini (1519−1534)
- Nicolò Ridolfi (1534−1540)
- Guido Ascanio Sforza (1540)
- Reginald Pole (1540−1555); tytuł prezbiterialny pro hac vice (1555−1558)
- Giacomo Savelli (1558-1560); tytuł prezbiterialny pro hac vice (1560−1573)
- Antonio Carafa (1573−1577)
- Filippo Vastavillani (1577−1583)
- Giovanni Vincenzo Gonzaga OSIoHieros (1583−1585); tytuł prezbiterialny pro hac vice (1585−1587)
- Alessandro Peretti de Montalto (1587)
- Girolamo Mattei (1587−1589)
- Benedetto Giustiniani (1589−1591)
- Ascanio Colonna (1591−1599)
- Giovanni Battista Deti (1599−1614)
- Alessandro Orsini (1616−1626)
- Pietro Maria Borghese (1626−1633)
- Lelio Biscia (1633−1637)
- Alessandro Cesarini (1637−1638)
- Girolamo Colonna (1639−1644)
- Virginio Orsini (1644−1653)
- Vincenzo Costaguti (1653−1656)
- Paolo Emilio Rondinini (1656−1668)
- Carlo Gualterio (1668−1669)
- Giacomo Franzoni (1669−1670)
- Leopoldo de’ Medici (1670−1675)
- Carlo Barberini (1675−1683)
- Paolo Savelli (1683−1685)
- Felice Rospigliosi (1685−1686)
- Benedetto Pamphilj OSIoHieros (1686−1688)
- Fulvio Astalli (1688−1689)
- Carlo Bichi (1690−1693)
- Nicola Grimaldi (1706−1716)
- Annibale Albani (1716−1722)
- Alessandro Albani OSIoHieros (1722−1741); in commendam (1741−1779)
- Pasquale Acquaviva d’Aragona (1779−1780)
- Gregorio Antonio Maria Salviati (1780−1790)
- Fernando Spinelli (1790−1795)
- Fabrizio Dionigi Ruffo (1800−1821)
- Antonio Maria Frosini (1823−1835)
- Alessandro Spada (1835−1843)
- Paolo Mangelli Orsi (1844−1846)
- Giovanni Serafini (1846−1855)
- Giuseppe Ugolini (1855−1858)
- Lorenzo Ilarione Randi (1875−1884)
- Gaetano de Ruggiero (1889−1896)
- Giuseppe Callegari, tytuł prezbiterialny pro hac vice (1903−1906)
- Aristide Cavallari, tytuł prezbiterialny pro hac vice (1907−1914)
- Oreste Giorgi (1916−1923); tytuł prezbiterialny pro hac vice (1923−1924)
- Alessandro Verde (1925−1935); tytuł prezbiterialny pro hac vice (1935−1958)
- Francesco Roberti (1958−1967)
- vacat (1967-nadal)
Przypisy
edytuj- ↑ a b Chiesa rettoria santa Maria in Cosmedin. Diocesi di Roma. [dostęp 2020-01-19]. (wł.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Santa Maria in Cosmedin. Churches of Rome. [dostęp 2020-01-19]. (ang.).
- ↑ Bazylika Santa Maria in Cosmedin [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2020-01-19] (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- The Cardinals of the Holy Roman Church – deaconry S. Maria in Cosmedin
- Santa Maria in Cosmedin. W: Matilda Webb: The Churches and Catacombs of Early Christian Rome. Brighton: Sussex Academic Press, 2001, s. 175-177. ISBN 1-902210-58-1.
- "S. Maria in Cosmedin", (w); Mariano Armellini, Le chiese di Roma dal secolo IV al XIX.
- Rudolf Hüls: Kardinäle, Klerus und Kirchen Roms: 1049-1130. Max Niemeyer Verlag, 1977, seria: Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom. ISBN 978-3-484-80071-7.
- Chris Nyborg, "Santa Maria in Cosmedin" (ang.)
Zobacz też
edytuj- Tytularne kościoły kardynalskie
- Santa Maria in Cosmedin. kordics.zenfolio.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-24)]. – Photo gallery (ang.)
- Święty Walenty