Wikipedia

Bilard

gry zręcznościowe z użyciem kija bilardowego do uderzania bil bilardowych

Bilard (ang. billiards, pool) – rodzaj gier rozgrywanych na pokrytym suknem stole. Najczęściej gra polega na uderzaniu bil, czyli kul wykonanych z odpowiedniego materiału o określonych parametrach, za pomocą kija i wbijaniu ich do łuz (zwanych czasem kieszeniami), czyli otworów w stole, choć istnieją też odmiany bilardu rozgrywane na stole pozbawionym łuz. Istnieje wiele gier bilardowych, które różnią się zasadami, rozmiarami stołu, liczbą używanych bil, ich oznaczeniami (np. kolorami i numerami) itp. Zazwyczaj w grze uczestniczą dwie osoby, rozgrywające bile na przemian, wykonujące ruchy do popełnienia pierwszego błędu.

Bile – kule bilardowe.

Istnieją trzy główne rodzaje gier bilardowych:

Istnieją również gry podobne do bilardu, które wykorzystują dodatkowe przeszkody i cele, a także rozgrywane przy pomocy krążków zamiast bil (np. novuss).

Historia

edytuj

Bilard ma długą i bogatą historię zaczynającą się od jego powstania w XV wieku. Początkowo grano na stołach bez otworów, ograniczonych całkowicie bandami, z czasem wprowadzono łuzy. Od tej pory głównym celem gry było trafianie bilami do łuz.

Pierwszą publikacją o bilardzie był wydany w Londynie w 1674 r. traktat "Gracz doskonały". Autorem tej pozycji był Charles Cotton. Wielu współczesnym Polakom do dzisiaj bilard niestety kojarzy się z grą wyższych sfer. Fala amerykańskich filmów przemocy wkomponowała stół bilardowy w grono rekwizytów walki. Obraz ten poważnie utrudnia rozwój tej gry. Pamiętajmy jednak, że prawdziwy bilard, to zajęcie dla dżentelmenów i dam narzucający grającym kulturę zachowania i stroju. Bilard dzisiaj to także dyscyplina sportu, która być może już w najbliższym czasie będzie rozgrywana na Igrzyskach Olimpijskich. Co niesie ze sobą gra na zielonym suknie? Z pewnością uczy precyzji i koncentracji. Pobudza wyobraźnię i zmusza do przewidywania. Chcąc nie chcąc przypomina prawa fizyki i geometrii. Rygorystyczny regulamin sportowy narzuca konieczność etycznego postępowania, a sportowe współzawodnictwo uczy pracowitości i aktywności. Bilard ma jeszcze jedną ważną cechę. Ze względu na swój charakter jest sportem rodzinnym. Mogą w nim uczestniczyć zarówno młodzi jak i starsi, zdrowi razem z tymi, którym w życiu nie dane było posiąść pełnej sprawności fizycznej, mały z dużym, chudy z grubym. A co najważniejsze - wszyscy mają równe szanse. Światowe doświadczenia pokazały, że bilard jest dobrym narzędziem w rehabilitacji osób niepełnosprawnych, a także płaszczyzną integracji środowiskowej

Pewnie mało kto sobie zdaje sprawę z tego, że bilard jest dość starym sportem. Dowody na jego istnienie są z XV wieku, ale niektórzy sugerują, że bilard powstał już w starożytności. Są też takie zdania jak to, że bilard pochodzi z Bliskiego Wschodu, a nawet Chin. Szekspir swoim bohaterom z powieści kazał grać w bilard, w starożytnej Aleksandrii. To wszystko owiane jest legendami i nie ma jednoznacznych dowodów na prawdziwy wiek i miejsce powstania gry bilard. Pewne jednak jest to, że w średniowiecznej Europie na przełomie XIII i XIV wieku, gdy polowania, turnieje rycerskie i bale dworskie przestały wystarczać mieszkańcom pałaców i zamków, zaczęto poszukiwać innych rozrywek. Wśród zabaw organizowanych w XIII wieku w ogrodach i parkach znalazła się gra, w której uczestnicy za pomocą zakrzywionego kija wbijali kule pomiędzy słupki. Przewrotna aura nie pozwalała kontynuować tej zabawy pod otwartym niebem. Przywędrowały wiec kije i kule pod dach. Parkiety pałacowe i kunsztowne meble zaczęły przeżywając ciężki okres. Podczas zaciętych pojedynków rozgrywanych przez arystokracje i duchowieństwo obijano zabytkowe komody i stoły. Pękały wspaniale wazy i salonowe tynki, co niezbyt cieszyło gospodarzy obiektów. W 1469 r. nadworny stolarz francuskiego dworu Henry de Vigne otrzymał od Króla Ludwika XI polecenie rozwiązania tego problemu. Przedsiębiorczy rzemieślnik zaprojektował i wykonał stół, którego blat otoczony był bandami. Powstanie stołu wymusiło kolejne zmiany. Stracił racje bytu zakrzywiony kij, gdyż łatwiej było uderzać kule (bile) prostym kijem. Surowy dotychczas blat stołu pokryto materiałem, co produkt Vigna jeszcze bardziej oddaliło od typowych stołów biesiadnych. Drewniane blaty, wykonane z kości słoniowej bile toczyły się więc znacznie ciszej, co grę czyniło mniej męcząca. Z każdym rokiem bilard stawał się coraz powszechniejszy. Pamiętać należy, że pierwszą licencję sali bilardowej wydano dawno temu, bo w 1475 r. z rąk króla Ludwika XI arystokrata Jacques Tourne Bride otrzymał pierwszą licencję sali bilardowej. Jednym z wielkich pasjonatów gry był kardynał Richelieu, znany nam szerzej z powieści "Trzej muszkieterowie". Ogromne serce i zapal poświęcił bilardowi słynny władca Francji Ludwik XIV. W młodości spędzał przy stole wiele godzin dziennie. Niezbyt zadowoleni byli z tego nauczyciele króla, którzy bezskutecznie próbowali nakłonić władcę do zajęć lekcyjnych. Jak podają źródła, w wieku 14 lat "Król Słońce" niezbyt dobrze czytał, za to wspaniale grał w bilard. W tamtym okresie rozwój gry następował nie tylko we Francji. Równolegle jak grzyby po deszczu pojawiły się stoły na Wyspach Brytyjskich. Mówi się także o bilardzie w Hiszpanii, Niderlandach i Chinach. Własny rodzaj gry powstał w Rosji za czasów Piotra I, zwany dzisiaj "Ruską piramidą". Kilka wieków później Anglicy przewieźli stoły do Ameryki, gdzie bilard zrobił chyba największą karierę. Wśród znanych europejskich intelektualistów miłośnikiem gry w bilard był niemiecki filozof, profesor logiki i metafizyki Immanuel Kant, żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku. Pan profesor po zakończonych zajęciach często przychodził do cukierni położonej obok uczelni, gdzie zażywał bilardowych rozkoszy. Jak głęboko ta gra może wciągnąć udowodnił kapitan armii napoleońskiej Mingaud, wynalazca w 1823 r. skórzanej końcówki przyklejanej na kij bilardowy. Osadzony w więzieniu otrzymał za dobre sprawozdanie prawo gry na znajdującym się tam stole bilardowym. Rozgrywając mecz z nieznanym bliżej przeciwnikiem zaangażował się tak mocno, ze poprosił dyrektora wiezienia o wyrażenie zgody na przedłużenie pobytu za kratkami o osiem dni.

Tak naprawdę kapka skórzana przyjęła się dopiero na początku XIX wieku. Jej rozkwit zawdzięcza Anglikowi J. Carry, który zastosował kredowanie kapki, co umożliwiło nadawanie bilom rotacji. Bile kiedyś robione były z drewna, a dokładnie z sęków i korzeni drzew o twardym drewnie, zadany kształt uzyskiwano przez obróbkę. Bile takie miały dużo wad. Bile te były wrażliwe na zmiany temperatury i wilgoci. Później zastosowano bile z kości słoniowej, ale te tak samo jak bile drewniane miały skłonność do tracenia swego kształtu, tracenia koloru, a przede wszystkim były bardzo drogie. Rozwój bilarda hamowała produkcja bil. Kamienne były zbyt ciężkie, drewniane zbyt nietrwałe, a te z kości słoniowej zbyt drogie. Do wyrobu jednego kompletu takich bil potrzebowano aż 4 kły, czyli musiały zginąć aż dwa słonie. Przełomem był rok 1868 w którym amerykański wynalazca J. W. Hyatt wyprodukował bile z mieszaniny nitrocelulozy, kamfory i alkoholu. Później wprowadzono bile z mieszanki glinkowej, celuloidu, a nawet z metalu. Masowa produkcja bil rozpoczęła się w latach dwudziestych minionego wieku, po wprowadzeniu sztucznych żywic fenolowych. Wtedy też nastąpił prawdziwy rozkwit sal bilardowych. Dzisiejsze bile robione są z tworzywa sztucznego z dodatkiem żywicy, są bardzo wytrzymale, nie odkształcają się, a co najważniejsze mają doskonałą sprężystość i dzięki temu możemy określić gdzie po zderzeniu się potoczą. Bile do pool bilarda mają 57,2 mm średnicy i ważą około 170 gramów. Kolory bil są zawsze takie same: 1 - żółta, 2 - niebieska, 3 - czerwona, 4 - fioletowa lub różowa, 5 - pomarańczowa, 6 - zielona, 7 - brązowa, 8 - czarna. Bile kolorowe w paski są w tej samej kolejności, czyli: 9 - żółty pasek, 10 - niebieski pasek, 11 - czerwony pasek itd. Żeby łatwiej było rozpoznać po kolorze bile powyżej 8, należy do numeru od 1 do 7 dodać 8 i da nam to kolor bili z paskiem np. 2 (nieb.) + 8 (czarny) = 10 - niebieski z paskiem.

W dawnej Polsce umiejętność gry w bilard także należała do dobrego tonu. W Korpusie kadetów Stanisława Augusta Poniatowskiego młodzi oficerowie uczestniczyli w zajęciach gry w bilard. Niestety nie wiadomo jak radził sobie w grze absolwent tej szkoły Tadeusz Kościuszko. Pierwsze próby powołania Polskiego Związku Bilardowego datowane są na okres dwudziestolecia międzywojennego. Główną odmianą w którą wtedy grywano był oczywiście karambol. W bilard grano wtedy w bogatych restauracjach i najlepszych prywatnych hotelach. Po upaństwowieniu restauracji wyrzucono z nich stoły, a w hotelach nałożono bardzo wysoki i nieopłacalny podatek od stołów bilardowych. Sportowy Związek reaktywowano w 1947 roku. Niestety nie na długo. Sport ten nie pasował to obyczajowości związanej z kreowanym stylem życia klasy robotniczej. Gdzie niegdzie pozostawiono tylko stoły "z grzybkiem". Kolejne 40 lat to niechlubny okres regresu. Do roku 1992 udało się rozegrać tylko trzykrotnie Bilardowe Mistrzostwa Polski.

Kije

edytuj

Kije bilardowe są wykonywane najczęściej z drewna (głównie klonu) poprzez toczenie. Kij jest okrągły w przekroju i zwęża się, aby uzyskać odpowiednie właściwości. Są lakierowane i mogą być bogato zdobione, np. intarsją.

W przypadku standardowego kija do gier typu pool wyróżnia się następujące części (od grubszego końca):

  • odbijak (bumper) – gumowa albo plastikowa część opierająca się o podłogę; chroni także kij przed uderzeniami o ściany w małym pomieszczeniu; może posiadać gwint do mocowania elementów przedłużających kij;
  • rączka (butt) – najgrubszy element; połączona stalowym albo drewnianym gwintem ze szczytówką;
  • oplot (wrap) – wykonany z grubej nici, gąbki albo nylonu; nakładany w miejscu, w którym trzyma się kij ręką wykonującą uderzenie;
  • gwint (pin) – drewniany albo stalowy; łączy rączkę i szczytówkę; każdy producent kijów bilardowych stosuje swoje własne charakterystyczne gwinty;
  • szczytówka (shaft) – górna, węższa część kija o średnicy ok. 11–13 mm;
  • ferrula (ferrule) – pierścień, najczęściej z tworzywa, łączący szczytówkę z kapką;
  • kapka (tip) – element kija mający kontakt z bilami; wykonana z jednej lub wielu sprasowanych ze sobą warstw skóry; przyklejana lub przykręcana do ferruli.

Kije snookerowe są na ogół jednoczęściowe, posiadają kapkę o mniejszej średnicy oraz metalową ferrulę.

Istnieją także kije przeznaczone specjalnie do rozbijania bil i wykonywania skoków. Są one krótsze i lżejsze od standardowych kijów oraz bywają wykonane z materiału innego niż drewno (często aluminium lub włókno węglowe). Kapka wykonana jest najczęściej z żywicy fenolowej i stanowi jedną część z ferrulą.

Gracze używają kredy, którą pokrywają kapkę kija, by zwiększyć przyczepność przy kontakcie z bilą podczas uderzenia.

Bile

edytuj
Osobny artykuł: Bila.

Początkowo bile były wykonywane m.in. z gliny, bakelitu, celuloidu, krystalitu, kości słoniowej, stali i drewna. Głównym materiałem od 1627 aż do początku XX wieku była kość słoniowa. Pogoń za jej substytutem nie brała się z motywacji ekologicznych, lecz ekonomicznych. Była ona też w części pobudzana przez nowojorskich producentów bil, którzy ogłosili nagrodę 10000 dolarów za wynalezienie substytutu kości słoniowej. Pierwszym opłacalnym materiałem okazał się celuloid, wynaleziony przez Johna Wesleya Hyatta w 1868 roku, ale był łatwopalny i groził eksplozją podczas produkcji[1][2]. Obecnie bile wykonuje się głównie z żywic fenolowych. Są to tworzywa sztuczne o wysokiej odporności na pękanie i odpryskiwanie.

Stoły

edytuj
Osobny artykuł: Stół bilardowy.

Stoły do gry w bilard są zazwyczaj prostokątne, o stosunku boków 1 do 2. W stołach z łuzami, znajdują się one najczęściej w rogach oraz pośrodku każdej z dwóch długich band (łącznie 6 łuz). Stoły standardowo mają wielkości 6, 7, 8, 9, 10 oraz 12 stóp (długość dłuższej krawędzi).

Schemat standardowego stołu do gry w bilard amerykański (pool)

edytuj

 

Oznaczenia:

  • kitchen – pole bazy;
  • foot spot – punkt główny stołu;
  • head string – linia bazy.

Trójkąt

edytuj
Osobny artykuł: Trójkąt (bilard).

Ramka w kształcie trójkąta, zazwyczaj wykonana z tworzywa, metalu lub drewna. Służy do ścisłego ustawienia bil na stole przed początkiem rozgrywki. Występuje również "trójkąt" do gry w dziewiątkę o kształcie rombu, oraz do gry w siódemkę o kształcie sześciokąta. W grze turniejowej zamiast standardowego trójkąta bywają wykorzystywane cienkie szablony z tworzywa, na których ustawia się bile. System otworów w szablonie zmusza bile do ścisłego przylegania do siebie.

Zagrania

edytuj

Gry bilardowe

edytuj
  • Bilardy angielskie – podobne do bilardu amerykańskiego, jednak używa się stołu o długości 12 stóp (356 х 178 cm) i innego zestawu bil.
  • Bilardy rosyjskie – używa się bil o rozmiarach 60,3 mm lub 68 mm (w zależności od wielkości stołu). Rozmiary stołów oraz rozmieszczenie łuz jest podobne jak w bilardach amerykańskich i angielskich. Łuzy są tylko 2–4 mm większe od bil.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael Ian Shamos: The Illustrated Encyclopedia of Billiards. New York, NY: Lyons & Burford, 1993, s. Pages: various. ISBN 1-55821-219-1.
  2. ↑ The New York Times Company (September 16, 1875). Explosive Teeth. Retrieved January 2, 2007.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bilard&oldid=73614709”