Wikipedia

Billy Vunipola

Viliami „Billy” Vunipola (ur. 3 listopada 1992 w Sydney[3]) – tongijski[4] rugbysta występujący na pozycji wiązacza, reprezentant Anglii, dwukrotny uczestnik i srebrny medalista pucharu świata, klubowy mistrz Anglii i Europy z drużyną Saracens. Syn Feʻao – reprezentanta Tonga oraz brat Mako – reprezentanta Anglii w rugby union.

Billy Vunipola
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Viliami M.L. Vunipola[1]

Data i miejsce urodzenia

3 listopada 1992
Sydney

Wzrost

188 cm

Masa ciała

126 kg

Rugby union
Pozycja

wiązacz

Kariera juniorska
Lata Zespół
Wattstown R.F.C.
New Panteg R.F.C.
Thornbury R.C.
Castle School
2007–2008 Bristol Rugby
Harrow School
London Wasps
Kariera seniorska[a]
Lata Zespół Wyst. (Pkt.)
2011–2013 London Wasps[1] 30 (15)
2013– Saracens[1] 71 (75)
Reprezentacja narodowa[b]
Lata Reprezentacja Wyst. (Pkt.)
2008–2010  Anglia U-18
2010–2012  Anglia U-20[2] 4 (0)
2013 Anglia England Saxons 0 (0)
2013–  Anglia[1] 51 (40)
  1. ↑ Mecze i punkty w lidze akt. w dniu 4 stycznia 2020 r.
  2. ↑ Mecze i punkty w reprez. akt. w dniu 2 listopada 2019 r.
Multimedia w Wikimedia Commons

Młodość

edytuj

Vunipola urodził się w australijskim Sydney, jednak początkowo wychowywał się na Tonga, gdzie mieszkał z dziadkami[5][6], podczas gdy jego rodzice zdobywali wykształcenie za granicą[6]. W styczniu 1999 roku wraz z matką i rodzeństwem przyjechał do Wielkiej Brytanii i osiedlił się w południowej Walii, gdzie grał jego ojciec[5][7][8]. Kształcił się w Griffithstown Junior School w Pontypool[9]. Pierwsze treningi rozpoczął właśnie w szkole, w wieku lat ośmiu, początkowo występując jako filar[10]. Następnie kontynuował je w lokalnych drużynach Wattstown R.F.C.[11] i New Panteg R.F.C.[12][13] czy reprezentacji dystryktu Pontypool do lat 11[11][13].

W późniejszym czasie rodzina Vunipolów przeniosła się do Bristolu, gdzie matka rozpoczęła posługę jako pastor w miejscowym kościele metodystycznym[11][14]. Sam Billy w wieku lat 11[8] trafił do Castle School w niedalekim Thornbury[7][15]. Występował wówczas w juniorskiej drużynie Thornbury R.C.[16], a w latach 2007–2008 w młodzieżowym zespole Bristol Rugby[17]. Następnie uzyskał stypendium[5][18] i rozpoczął naukę w elitarnej Harrow School na obrzeżach Londynu[7][15], gdzie kształcił się z zakresu fotografii, technologii projektowania, wychowania fizycznego i przedsiębiorczości[17]. W tym czasie rodzina przeniosła się do High Wycombe[19], a Billy trafił do akademii London Wasps[8][18].

Kariera klubowa

edytuj
 
Rozgrzewka przed meczem Saracens (2013): od lewej Vunipola, Jacques Burger i Schalk Brits

W pierwszej drużynie London Wasps Vunipola zadebiutował jako 18-latek w styczniu 2011 roku. Wystąpił wówczas w meczu Anglo-Welsh Cup z Harlequins, który wyjątkowo rozgrywany był w Abu Zabi[20]. W swoim pierwszym sezonie w Premiership Rugby zaliczył zaledwie dwa występy (jeden w podstawowym składzie), jednak z czasem młody zawodnik stawał się coraz ważniejszym członkiem zespołu. W sezonie 2011/2012 rozegrał już osiem meczów, a w kolejnym aż 20[3][21]. W tym ostatnim z drużyną Wasps dotarł do ćwierćfinału Challenge Cup, gdzie musiał uznać wyższość Leinster Rugby[22].

W styczniu 2013 roku ku zaskoczeniu wielu i pomimo niezadowolenia działaczy Wasps Vunipola oświadczył, że od kolejnego sezonu będzie występował w barwach Saracens[15][23]. W maju 2014 roku otrzymał wyróżnienie dla Odkrycia Sezonu 2013/2014, a także został wybrany do drużyny roku[24]. W kolejnych latach pochodzący z Tonga gracz został jednym z podstawowych zawodników swojej drużyny[3][21], zaś Saracens stali się dominującą siłą rodzimych rozgrywkach. Tytuł mistrza Anglii wywalczyli w roku 2015[25], 2016[26], 2018[27] i 2019[28]. Dodatkowo ekipa z przedmieść Londynu sięgnęła także po najwyższe laury na arenie europejskiej, gdzie zdobyła European Rugby Champions Cup w roku 2016[29], 2017[9][30] i 2019[31]. W roku 2017 w finale przeciwko Clermont Vunipola okrzyknięty został najlepszym zawodnikiem meczu[9][32]. W ocenie części komentatorów takie samo miano należało mu przyznać po finale rozgrywanym dwa lata później przeciw Leinster[33] (oficjalnie statuetkę tę przyznano mu natomiast za występ w półfinale)[32].

Występy Vunipoli w barwach Saracens przerywane były jednak licznymi kontuzjami. W maju 2017 roku nawracający uraz barku zmusił go do poddania się operacji[34]. Cztery miesiące później interwencji medycznej oraz dłuższej przerwy w grze wymagała kontuzja, jakiej doznał, uszkadzając chrząstkę w prawym kolanie[35]. W styczniu 2018 roku, w drugim meczu po powrocie do pełnej sprawności Vunipola złamał przedramię prawej ręki[36][37]. Identycznej kontuzji doznał w czerwcu podczas wypełniania obowiązków reprezentacyjnych[38]. Niedługo później, złamał przedramię lewej ręki, co ponownie oznaczać miało trzy miesiące przerwy[37][38]. W styczniu 2020 roku raz jeszcze doznał złamania przedramienia w meczu z Racing 92[39]

W tym samym czasie władze Premiership Rugby ogłosiły, że ekipa Saracens wraz z końcem sezonu 2019/2020 zostanie zdegradowana do RFU Championship. Przyczyną stojącą za tą decyzją były wieloletnie próby zatajania rzeczywistych wydatków klubu i omijania obowiązującego w rozgrywkach limitu płacowego. Jak podano nieujawnione środki przeznaczane na pozaregulaminowe świadczenia dla zawodników miały o blisko 30% przekraczać określony na 7 mln funtów pułap wynagrodzeń. Z tego powodu już wcześniej w tym samym sezonie na drużynę nałożono karę w wysokości 5,36 mln funtów oraz 35 ujemnych punktów[40].

Kariera reprezentacyjna

edytuj
 
Vunipola (drugi z prawej) w meczu z Barbarians (2013)

Z uwagi na narodowość rodziców, miejsce urodzenia a następnie zamieszkania Vunipola był uprawniony do gry w reprezentacjach Tonga, Australii, Walii i Anglii. Sam ojciec namawiał swoich synów do gry dla Walii[12][41][42]. W 2002 roku podczas swojego pobytu w Pontypool Vunipola wraz z bratem występował w reprezentacji wschodniej Walii do lat 11[13][14]. Po przeprowadzce do Anglii, wciąż mając zaledwie 15 lat, otrzymał powołanie do reprezentacji Anglii U-18[8][43]. W jej barwach zdobył przyłożenia w kolejnych meczach z Włochami i Walią. W lipcu 2010 roku uczestniczył także w turnieju w Południowej Afryce, w którym oprócz Anglików i gospodarzy udział wzięły reprezentacje Francji i Namibii[42][44]. Pełnił tam funkcję wicekapitana[2].

W tym samym roku 2010 awansował do reprezentacja do lat 20[17]. Dwa lata później został włączony do składu kadry na mistrzostwa świata juniorów w miejsce kontuzjowanego Matta Kvesica. W czasie turnieju w Południowej Afryce rozegrał cztery spotkania[2][45], zaś reprezentacja Anglii zajęła ostatecznie siódmą lokatę[46].

W styczniu 2013 roku Vunipola otrzymał powołanie do ekipy England Saxons, drugiej reprezentacji Anglii, jednak z uwagi na liczne kontuzje w pierwszym zespole brał udział w zgrupowaniu seniorskiej kadry przed Pucharem Sześciu Narodów[12][23][47]. Mimo wszystko na swój debiut w pierwszej reprezentacji Billy (także z powodu własnego urazu)[48] musiał poczekać do maja tego samego roku, kiedy otrzymał powołanie na serię spotkań w Ameryce Południowej[49]. Debiutował w pierwszym sparingu na Twickenham Stadium, wchodząc z ławki rezerwowych w meczu z Barbarian F.C.[50] Tydzień później w starciu z CONSUR XV, mieszaną reprezentacją kontynentu, pojawił się w podstawowym składzie Anglii i zdobył w meczu trzy przyłożenia[51]. Kolejnych siedem dni później jako rezerwowy pojawił się w oficjalnym starciu z Argentyną w Salcie. Swój pierwszy występ w meczu testowym uświetnił zdobytym przyłożeniem[42][52]. Następnie uczestniczył w ośmiu kolejnych spotkaniach reprezentacji, w tym w podstawowym składzie z Australią czy Nową Zelandią a także w trzech meczach w ramach Pucharu Sześciu Narodów 2014[52], nim z dalszego w nim udziału wykluczył go uraz[42]. Za kadencji Stuarta Lancastera Vunipola pełnił ważną rolę w drużynie[15]. Otrzymał powołanie na rozgrywany w Anglii Puchar Świata 2015[53] zdobywając m.in. jedno z przyłożeń w meczu otwarcia z Fidżi[15]. Podczas mistrzostw nie zdołał jednak pomóc swojej reprezentacji, która nie awansowała do fazy pucharowej[54], gdyż w drugim spotkaniu, z Walią, nadwyrężył więzadła w kolanie i zmuszony był zrezygnować z dalszego udziału w turnieju[55].

Po tym jak na stanowisku selekcjonera reprezentacji Anglii Lancastera zastąpił Eddie Jones, Vunipola został wyznaczony jako jeden zastępców kapitana drużyny Dylana Hartleya[42]. Podczas Pucharu Sześciu Narodów 2016, kiedy Anglicy sięgnęli po Wielki Szlem, gracz Saracens kilkakrotnie był najlepszym zawodnikiem na boisku (potyczki ze Szkocją, Irlandią czy Francją)[42]. W czerwcu uczestniczył w wyjazdowej serii meczów z australijskimi „Wallabies”, która zakończyła się zwycięstwem przyjezdnych 3:0 (wiązacz zdobył jedno z przyłożeń w starciu w Sydney)[15].

W roku 2017 występy Vunipoli zostały znacznie ograniczone przez kontuzje. Z ich powodu zdołał rozegrać w drużynie narodowej zaledwie dwa mecze w ramach Pucharu Sześciu Narodów, który podobnie jak rok wcześniej padł łupem Anglików[42]. Także z uwagi na problemy zdrowotne zmuszony był wycofać się z udziału w nowozelandzkich meczach British and Irish Lions i to pomimo wcześniejszego powołania, jakie otrzymał od Warrena Gatlanda[34][42]. Szereg kontuzji spowodował, że do reprezentacji Anglii urodzony w Sydney zawodnik powrócił dopiero w spotkaniu z Południową Afryką na Ellis Park w Johannesburgu – po blisko półtorarocznej pauzie[42][56]. W drugim meczu serii ponownie doznał jednak urazu (złamanie przedramienia), który przekreślił szansę na kolejne występy tak w czasie dalszej potyczki ze „Springboks” jak i przy okazji meczów testowych pod koniec roku[38].

Do reprezentacji powrócił w lutym 2019 roku na Puchar Sześciu Narodów[42]. Ze względu na pięć kolejnych kontuzji i urazów przed jego rozpoczęciem bilans zawodnika w drużynie narodowej wynosił zaledwie 167 minut w ciągu minionych dwóch lat[57] – rozegrawszy podczas turnieju cztery pierwsze spotkania, Vunipola wyrównał swój osobisty wynik z poprzednich 26 miesięcy[58]. Uczestniczył także we wszystkich kolejnych sparingach, zawsze jako gracz pierwszego składu[52]. Nie było zatem zaskoczeniem, że Billy znalazł się w składzie reprezentacji Jonesa na zbliżający się Puchar Świata 2019[59]. Na japońskich boiskach był podstawowym zawodnikiem swojej drużyny, w zwycięskim półfinale z Nową Zelandią rozgrywając swój 50. mecz w drużynie narodowej[60]. Ostatecznie w wielkim finale w Jokohamie angielscy rugbyści nie podołali reprezentacji Południowej Afryki i zakończyli zmagania ze srebrnymi medalami[61].

Kolejne złamanie ręki wykluczyło udział wiązacza Saracens w spotkaniach Pucharu Sześciu Narodów 2020[39].

Statystyki

edytuj

Stan na dzień 2 listopada 2019 r.[52]

Występy na arenie międzynarodowej
Drużyna narodowa Rok Mecze Punkty
  Anglia 2013 5 5
2014 7 0
2015 9 15
2016 11 5
2017 2 5
2018 2 0
2019 15 10
Suma 51 40

Przyłożenia na arenie międzynarodowej

Lp. Data Miejsce Przeciwnik Rozgrywki
1. 8 czerwca 2013 Estadio Padre Ernesto Martearena, Salta   Argentyna mecz testowy
2. 14 lutego 2015 Twickenham Stadium, Londyn   Włochy Puchar Sześciu Narodów 2015
3. 21 marca 2015 Twickenham Stadium, Londyn   Francja Puchar Sześciu Narodów 2015
4. 18 września 2015 Twickenham Stadium, Londyn   Fidżi Puchar Świata w Rugby 2015
5. 25 czerwca 2016 Stadium Australia, Sydney   Australia mecz testowy
6. 11 marca 2017 Twickenham Stadium, Londyn   Szkocja Puchar Sześciu Narodów 2017
7. 11 sierpnia 2019 Twickenham Stadium, Londyn   Walia mecz testowy
8. 26 września 2019 Kobe City Misaki Park Stadium, Kobe   Stany Zjednoczone Puchar Świata w Rugby 2019

Nagrody i wyróżnienia

edytuj
  • tytuł Odkrycia sezonu 2013/2014 w Premiership Rugby (Premiership Rugby Discovery of the Season)[18][24]
  • nominacja do miana Zawodnika Sezonu 2014/2015 w Premiership (Premiership Rugby Player of the Season)[62]
  • nominacja do miana Zawodnika Roku 2016 według World Rugby (World Rugby Player of the Year)[63]

Życie osobiste

edytuj

Rodzina Vunipolów wywodzi się z tongijskiej wsi Longlongo[4][64] i od kilku pokoleń bardzo silnie związana była z rugby. Brat Billy’ego, Mako także wielokrotnie reprezentował Anglię, dwukrotnie uczestnicząc w rozgrywkach o puchar świata. Ojciec zawodników, Feʻao w barwach Tonga brał udział w pucharze świata w 1995 i 1999 roku. W kadrze rozegrał łącznie 32 spotkania[1][11], pełniąc również funkcję kapitana[7]. W reprezentacji grało także sześciu jego braci: Satisi, Kapelilei, Viliami, Manu, Elisi i Sikuti[1][5][65], z czego dwóch na poziomie pucharu świata[66][67]. Występy w drużynie narodowej na swoim koncie zapisali także ich ojciec (dziadek Billy’ego, były policjant) Sione[5][7][65] oraz dziadek (pradziadek Billy’ego) Viliami[5]. Do klanu Vunipolów należ yrównież młodzieżowy reprezentant Anglii Manu, syn Elisiego[68]. Odległymi krewnymi są też matki Billy’ego oraz Taulupe Faletau, reprezentanta Walii, który także wychowywał się w Pontypool, gdzie jako dziecko przyjechał wraz z ojcem Kulim Faletau, kolejnym reprezentantem Tonga podczas pucharu świata w 1999 roku[11][69][70]. W amatorskich drużynach grał również starszy brat Taulupe, Josh Faletau[6][71].

Matka zawodnika, Iesinga[7] jest pastorem Kościoła metodystyczego[14][19][64] (Avenue Methodist Church)[5]. Początkowo pracowała w Bristolu[11][14], a następnie w High Wycombe[19]. Billy prócz brata Mako, ma także dwie siostry: Tiffany oraz Anę[5][6].

W czerwcu 2019 roku w trakcie tradycyjnej ceremonii zorganizowanej na Tonga Billy poślubił swoją partnerkę Simmone[72].

Vunipola w kwietniu 2019 roku stanął w obronie australijskiego rugbysty Israela Folau, który w jednym z portali społecznościowych w internecie opublikował wiadomość wskazującą, że na różne grupy społeczne, m.in. osoby homoseksualne czy ateistów (ale także złodziei, cudzołożników i kłamców) „czeka piekło”. Reprezentant Anglii w tym samym medium opublikował wpis, w którym odnosił się do własnych chrześcijańskich przekonań, iż „mężczyzna został stworzony dla kobiety, aby się rozmnażać”. Pośrednie poparcie homofobicznych opinii Folau spotkało się z ostrą reakcją angielskich mediów, a sam zawodnik otrzymał oficjalne upomnienia od swojego klubu oraz krajowej federacji. W uzasadnieniu wskazywano, że Vunipola jest ambasadorem sportu, który szczyci się inkluzywnością i otwartością na wszystkie grupy społeczne[73].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f Billy Vunipola | England [online], ESPN Scrum [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07] (ang.).
  2. ↑ a b c Billy Vunipola [online], Rugby Football Union [zarchiwizowane 2013-05-09] (ang.).
  3. ↑ a b c Billy Vunipola [online], Premiership Rugby [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  4. ↑ a b Charlie Talbot-Smith, Billy Vunipola on his family ties to Tonga, „The Herald”, 20 września 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-20] (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h Ian Chadband, England v Italy: Vunipola brothers Mako and Billy want Mum to see their Sunday best, „The Daily Telegraph”, 7 marca 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-19] (ang.).
  6. ↑ a b c d Tom Fordyce, England v Australia: Billy Vunipola hungry for England success [online], BBC Sport, 27 października 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  7. ↑ a b c d e f Andy Bull, From Tonga to Twickenham: Mako and Billy Vunipola’s incredible journey, „The Guardian”, 16 listopada 2016 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-02] (ang.).
  8. ↑ a b c d Jack de Menezes, From Wales with love: Billy Vunipola's Welsh heritage douses the flames of the Six Nations' biggest rivalry, „The Independent”, 21 lutego 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-22] (ang.).
  9. ↑ a b c Anthony Woolford, The moment a Lions star brought down a Murrayfield light-fitting amid raucous Champions Cup celebrations [online], Wales Online, 14 maja 2017 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-15] (ang.).
  10. ↑ Lesleigh Mudaly, Future Faces: Adam Ashe and Billy Vunipola, „Rugby World” [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  11. ↑ a b c d e f Sion Morgan, How England's Vunipola brothers could have swapped red rose for red dragon [online], Wales Online, 15 marca 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-15] (ang.).
  12. ↑ a b c Nick Verdier, Peter Jackson: Vunipola’s defied dad to play for England, „The Rugby Paper”, 31 stycznia 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-13] (retorom.).
  13. ↑ a b c Anthony Woolford, Billy Vunipola recalls growing up in Pontypool and his love for a Welshman that helped his family settle [online], Wales Online, 21 lutego 2019 [dostęp 2020-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-09] (ang.).
  14. ↑ a b c d Gerard Meagher, Billy Vunipola and Taulupe Faletau’s paths cross again in Twickenham crunch, „The Guardian”, 11 marca 2016 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-04] (ang.).
  15. ↑ a b c d e f Billy Vunipola [online], Rugby Football Union [zarchiwizowane z adresu 2018-06-28] (ang.).
  16. ↑ England rugby stars Mako and Billy Vunipola coach Thornbury's under-10s [online], BBC News, 18 lutego 2017 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-05] (ang.).
  17. ↑ a b c Billy Vunipola [online], Rugby Football Union [zarchiwizowane z adresu 2010-12-11] (ang.).
  18. ↑ a b c Billy Vunipola [online], Saracens F.C. [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-22] (ang.).
  19. ↑ a b c Ian Chadband, Mother knows best for Vunipola brothers as they insist they will never play for rival teams again, „The Daily Telegraph”, 24 kwietnia 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-04] (ang.).
  20. ↑ Wasps 13 Harlequins 38: Dickson double seals historic Abu Dhabi win for Quins, „Daily Mail”, 30 stycznia 2011 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-14] (ang.).
  21. ↑ a b Player statistics Vunipola Billy - club stats [online], itsrugby.co.uk [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  22. ↑ Leinster reach semis in style [online], European Professional Club Rugby, European Rugby Club, 5 kwietnia 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-20] (ang.).
  23. ↑ a b Gavin Mairs, Saracens' signings of Wasps No 8 Billy Vunipola and Quins prop James Johnston sparks anger from clubs, „The Daily Telegraph”, 14 stycznia 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-12] (ang.).
  24. ↑ a b Aviva Premiership Rugby Awards winners [online], Premiership Rugby, 15 maja 2014 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  25. ↑ Aviva Premiership Rugby Final: Bath Rugby 16 Saracens 28 [online], Premiership Rugby, 30 maja 2015 [zarchiwizowane 2015-05-31] (ang.).
  26. ↑ Match Report: Saracens 28 Exeter Chiefs 20 [online], Premiership Rugby, 28 maja 2016 [zarchiwizowane 2016-07-04] (ang.).
  27. ↑ Adam Williams, Premiership final: Exeter Chiefs 10-27 Saracens [online], BBC Sport, 26 maja 2018 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-25] (ang.).
  28. ↑ Match Report: Exeter Chiefs 34-37 Saracens [online], Premiership Rugby, 1 czerwca 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] (ang.).
  29. ↑ Saracens crowned Champions of Europe [online], European Rugby Champions Cup, European Professional Club Rugby, 14 maja 2016 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-21] (ang.).
  30. ↑ Saracens claim Champions Cup glory in thriller [online], European Rugby Champions Cup, European Professional Club Rugby, 13 maja 2017 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-21] (ang.).
  31. ↑ Saracens lift third Heineken Champions Cup after victory over Leinster [online], European Rugby Champions Cup, European Professional Club Rugby, 11 maja 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
  32. ↑ a b Billy Vunipola [online], European Professional Club Rugby [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  33. ↑ Patrick McCarry, Billy Vunipola's last crusade sends Leinster to temple of doom [online], sportsjoe.ie, 11 maja 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-16] (ang.).
  34. ↑ a b Billy Vunipola withdraws from Lions squad [online], British and Irish Lions, 21 maja 2017 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-24] (ang.).
  35. ↑ James Benge, England's Billy Vunipola faces fitness race for start of Six Nations after knee surgery, „London Evening Standard”, 24 września 2017 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-12] (ang.).
  36. ↑ England star Billy Vunipola set to miss start of Six Nations after fracturing forearm, „London Evening Standard”, 14 stycznia 2018 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-12] (ang.).
  37. ↑ a b Nick Purewal, Big blow for Saracens and England as Billy Vunipola sidelined after breaking arm for a third time this year, „The Irish Independent”, 15 października 2018 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-15] (ang.).
  38. ↑ a b c Billy Vunipola ruled out for three months after breaking other arm to one he fractured twice this year, „The Independent”, 15 października 2018 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-09] (ang.).
  39. ↑ a b Robert Kitson, Billy Vunipola’s forearm injury is headache Eddie Jones could do without, „The Guardian”, 19 stycznia 2020 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-11] (ang.).
  40. ↑ Saracens: Premiership Rugby confirms club will be relegated at end of season [online], 19 stycznia 2020 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  41. ↑ Chris Foy, Exclusive: As Vunipola's England debut makes the Red Rose bloom in Tonga, Sportsmail charts the making of Mako..., „Daily Mail”, 12 listopada 2012 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-16] (ang.).
  42. ↑ a b c d e f g h i j Billy Vunipola [online], Rugby Football Union [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-29] (ang.).
  43. ↑ Patrick Kidd, Billy Vunipola can be a big hit in Wasps’ desert classic, „The Times”, 29 stycznia 2011 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-12] (ang.).
  44. ↑ England Under 18 tour Squad for South Africa July 2010 [online], rugbynetwork.net, 13 lipca 2010 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-13] (ang.).
  45. ↑ Billy Vunipola [online], Międzynarodowa Rada Rugby, Mistrzostwa Świata U-20 w Rugby Union Mężczyzn 2012, czerwiec 2012 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane 2012-09-06] (ang.).
  46. ↑ England 17 - 13 Australia [online], Międzynarodowa Rada Rugby, Mistrzostwa Świata U-20 w Rugby Union Mężczyzn 2012, 22 czerwca 2012 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane 2012-08-16] (ang.).
  47. ↑ Eastmond selected for Saxons squad [online], Bath Rugby, 9 stycznia 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-14] (ang.).
  48. ↑ Robert Kitson, Mako and Billy Vunipola get England chance after mishaps and sacrifices, „The Guardian”, 6 marca 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-20] (ang.).
  49. ↑ Tom Wood to captain England against Pumas [online], ESPN Scrum, 8 maja 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-15] (ang.).
  50. ↑ Gavin Mairs, England 40 Barbarians 12: match report, „The Daily Telegraph”, 26 maja 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-11] (ang.).
  51. ↑ James Houghton, It’s hats off to England's new boy Billy Vunipola, „Daily Express”, 3 czerwca 2013 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-23] (ang.).
  52. ↑ a b c d Billy Vunipola | Match list [online], ESPN Scrum [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  53. ↑ Lancaster names 31-man Rugby World Cup squad. Rugby Football Union, 2015-08-27. [dostęp 2015-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-28)]. (ang.).
  54. ↑ Tom Fordyce, England out of Rugby World Cup as Australia win 33-13 [online], BBC Sport, 3 października 2015 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-09] (ang.).
  55. ↑ Jack de Menezes, Billy Vunipola injury: England No 8 ruled out of Rugby World Cup 2015 with Nick Easter called up as a replacement, „The Independent”, 28 września 2015 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-29] (ang.).
  56. ↑ Jack de Menzezes, South Africa vs England: Billy Vunipola starts first game in over a year against Springboks in first Test, „The Independent”, 7 czerwca 2018 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-09] (ang.).
  57. ↑ Jack de Menzezes, Billy Vunipola on his injury nightmare, faith, family and finding the balance of life away from rugby, „The Independent”, 26 stycznia 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-09] (ang.).
  58. ↑ Will MacPherson, England star Billy Vunipola: 'I put a lot of pressure on myself to slot back in and start tearing up trees', „London Evening Standard”, 7 marca 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-12] (ang.).
  59. ↑ England men announce squad for Rugby World Cup [online], Rugby Football Union [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-11] (ang.).
  60. ↑ All Blacks v England: Tradition broken for Billy Vunipola's 50th cap, not Codie Taylor's [online], stuff.co.nz, 27 października 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-05] (ang.).
  61. ↑ Robert Kitson, Rugby World Cup: South Africa surge to glory as England fall short, „The Guardian”, 2 listopada 2019 [dostęp 2020-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-07] (ang.).
  62. ↑ Aviva Premiership Rugby Player of the Season shortlist [online], Premiership Rugby, 11 maja 2015 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-12] (ang.).
  63. ↑ England’s Itoje, Farrell and Billy Vunipola nominated for world player of year, „The Guardian”, Press Association, 7 listopada 2016 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-11] (ang.).
  64. ↑ a b Mark Bailey, Billy Vunipola: ‘My coolest scar is on my forehead’, „The Guardian”, 2 lutego 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-20] (ang.).
  65. ↑ a b Francesco Volpe, Non bastava l'ingliterra, „Corriere dello Sport – Stadio”, PressReader, 10 marca 2013 [dostęp 2020-03-23] (wł.).
  66. ↑ Manu Vunipola | England [online], ESPN Scrum [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-20] (ang.).
  67. ↑ Elisi Vunipola | England [online], ESPN Scrum [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-05] (ang.).
  68. ↑ Neale Harvey, Young Gun: Saracens fly-half Manu Vunipola’s cousins aren’t his only influences, „The Rugby Paper”, 19 marca 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-13] (ang.).
  69. ↑ Tom Fordyce, Rugby World Cup: England's Billy Vunipola on his dad captaining Tonga in 1999 World Cup [online], BBC Sport, 19 września 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-21] (ang.).
  70. ↑ Daniel Schofield, Mako Vunipola and Taulupe Faletau on growing up in Wales: 'We used to think our tiny square in Pontypool was the Millennium', „The Daily Telegraph”, 15 marca 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-16] (ang.).
  71. ↑ Toby Faletau's England cousin tells of Pontypool's Tonga connection [online], freepressseries.co.uk, 14 listopada 2012 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  72. ↑ Family will back me against Tonga, says Billy Vunipola [online], Puchar Świata w Rugby 2019, 19 września 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  73. ↑ Jack de Menezes, Billy Vunipola given official warning by RFU over support for sacked Israel Folau Instagram post, „The Independent”, 16 kwietnia 2019 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-09] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Billy_Vunipola&oldid=71652663”