Black Sabbath

brytyjski zespół hardrockowy

Black Sabbathbrytyjski zespół hardrockowy, główny prekursor gatunku heavy metal[5][6]. Grupa powstała w 1968 jako kwartet założony przez nastoletnich przyjaciół w Birmingham. Jego pierwotny skład tworzyli: Anthony „Tony” Iommi, William „Bill” Ward, John „Ozzy” Osbourne i Terence „Geezer” Butler.

Black Sabbath
Ilustracja
Black Sabbath w 1970
(od lewej: Geezer Butler, Tony Iommi, Bill Ward, Ozzy Osbourne)
Rok założenia

1968

Rok rozwiązania

2017

Pochodzenie

Aston, Birmingham,  Wielka Brytania

Gatunek

hard rock[1], heavy metal[1][2][3][4], AOR[2], doom metal[3][4]

Aktywność

1968–2006, 2011–2017

Wydawnictwo

Vertigo Records, Warner Bros. Records, Sanctuary Records, I.R.S., Reprise Records, Epic Records

Powiązania

Heaven and Hell, Dio, Last in Line

Skład
Ozzy Osbourne
Tony Iommi
Geezer Butler
Bill Ward
Strona internetowa
Logotyp zespołu

W ciągu pierwszych dziesięciu lat swej działalności grupa stała się jednym z najbardziej znaczących i rozpoznawalnych zespołów heavymetalowych[7]. W 1979 z grupy odszedł Ozzy Osbourne, który następnie rozpoczął karierę solową. Po jego odejściu Black Sabbath kontynuował działalność ze zmiennym szczęściem, starając się zachować swoje oryginalne brzmienie mimo dalszych zmian personalnych. Jedynym muzykiem, który pozostał w niej na przestrzeni lat z pierwotnego składu był Tony Iommi. Zespół odrodził się, aby zagrać kilka koncertów w 1998 w pierwotnym składzie. Grupa zakończyła oficjalnie działalność w 2017[8].

Szacowany nakład sprzedanych płyt zespołu na całym świecie wynosi 75 mln egzemplarzy[9].

Historia

edytuj

Wczesne lata

edytuj

Początki Black Sabbath sięgają grupy o nazwie Rare Breed, w której występowali Ozzy Osbourne i Geezer Butler. W tym samym czasie, tj. w 1968, Tony Iommi i Bill Ward nosili się z zamiarem założenia zespołu grającego blues rocka. Osbourne zamieścił ogłoszenie w miejscowym sklepie muzycznym o treści: „Ozzy Zig Needs Gig – has own equipment”, na które to odpowiedział Tony. Nowo powstała formacja początkowo nazywała się The Polka Tulk Blues Band – inspiracją była nazwa taniego pudru, którego używała matka Osbourne’a[10]. Na krótko w składzie zespołu znaleźli się także gitarzysta rytmiczny Jimmy Phillips oraz saksofonista Alan „Aker” Clarke[7]. Wkrótce nazwa została skrócona do Polka Tulk, a ostatecznie zmieniona na Earth (której to wokalista nie znosił[10]), wtedy już zespół działał jako kwartet. Earth zdołał zarejestrować kilka taśm demo. W grudniu Iommi niespodziewanie odszedł, aby dołączyć do Jethro Tull – wystąpił z zespołem w filmie The Rolling Stones Rock and Roll Circus. Gitarzysta jednak był rozczarowany, przede wszystkim despotyczną postawą lidera, Iana Andersona i po dwóch tygodniach, tj. w styczniu 1969 powrócił do Earth[7]. Tymczasem okazało się, że na terenie Anglii już funkcjonowała grupa Earth, dlatego też konieczna stała się kolejna zmiana nazwy. Tak się złożyło, że w kinie naprzeciwko sali prób zespołu, był wyświetlany film Black Sabbath – był to horror w reżyserii Mario Bavy – zainspirował on muzyków do napisania utworu o takim samym tytule. Tekst zawierał odniesienia do prac okultysty Dennisa Wheatleya[11][12], a także do wizji, której podobno doświadczył Butler – twierdził on, że pewnego razu zobaczył ciemną postać stojącą przy jego łóżku. Doświadczenie to okazało się dla niego na tyle przerażające, że natychmiast porzucił swoje fascynacje. W okresie późniejszym grupa protestowała przeciwko kojarzeniu jej z jakąkolwiek formą okultyzmu – był to raczej imidż wykreowany przez wytwórnie płytowe przy okazji promocji jej wydawnictw[7]. Nie zmienia to faktu, że w tekście Black Sabbath pojawiła się postać szatana[13], a Rob Halford (frontman Judas Priest) określił utwór „najprawdopodobniej najbardziej diabelskim na świecie”[14]. Ostatecznie zespół zdecydował się na nazwę Black Sabbath, która została oficjalnie przyjęta w sierpniu 1969.

Dalsza działalność

edytuj

Pierwszy album grupy, Black Sabbath odniósł sukces w Wielkiej Brytanii w 1970. Zespół zaprezentował na nim surową i ciężką jak na początek lat 70 odmianę rocka. Następny, Paranoid (też 1970), był już wielkim sukcesem w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. W 1971 powstał Master of Reality. Nowością było zastosowanie akustycznych brzmień (Solitude, Orchid). Nowością na wydanym w 1973 albumie Sabbath Bloody Sabbath było zastosowanie syntezatorów w utworze „Who Are You?”.

Członkowie Black Sabbath w międzyczasie zmagali się z nasilającymi się kłopotami. Uzależnienie od narkotyków, problemy z zarządzaniem zespołem i początki wewnętrznych sporów wpłynęły destruktywnie na prace nad kolejnym albumem. Mimo trudności, w 1975 pojawiała się płyta Sabotage, która dość szybko odniosła sukces na rynku. Muzyka na albumie była bardziej rozbudowana i wielowątkowa niż dotychczas. Z kolei płyta Technical Ecstasy z 1976 okazała się komercyjnym niepowodzeniem. Muzyka zespołu w tym czasie obfitowała w syntezatorowe, a nawet orkiestrowe efekty, lecz została pozbawiona dawnej spontaniczności i ciężaru. Never Say Die! z 1978 to powrót grupy do cięższego grania. Album sprzedawał się trochę lepiej od poprzednika.

W 1979 Osbourne odszedł z zespołu, by rozpocząć solową karierę. Jego miejsce w zespole zajął Ronnie James Dio, były wokalista zespołu Rainbow. Razem z Dio zespół nagrał płyty, takie jak Heaven and Hell czy Mob Rules, jak również koncertową pt. Live Evil. Po nagraniu albumów Dio opuścił zespół, a jego miejsce zajął Ian Gillan z Deep Purple. Black Sabbath razem z nowym wokalistą nagrali album pt. Born Again. Po wydaniu płyty i niedługiej trasie koncertowej wokalista odszedł do macierzystej formacji.

Od tego czasu grupa jeszcze długo szukała stabilizacji, następowały liczne zmiany personalne. 13 maja 2006 zostali wprowadzeni do Rock and Roll Hall of Fame[15]. Również w 2006 zawiesili działalność.

Od marca 2007 do maja 2010 Anthony „Tony” Iommi, Vinny Appice, Ronnie James Dio i Terence „Geezer” Butler koncertowali jako Heaven and Hell (pierwotnie grupa miała reaktywować się w składzie Ronnie James Dio, Tony Iommi, Geezer Butler, Bill Ward, jednak ostatni szybko wycofał się z projektu, i jego miejsce zajął Vinny Appice)[16]. 11 listopada 2011 poinformowano o reaktywacji zespołu w składzie: Ozzy Osbourne, Tony Iommi, Geezer Butler, Bill Ward. Wkrótce po tym grupa rozpoczęła prace nad albumem studyjnym, jednak niedługo po rozpoczęciu nagrywania albumu wykryto chłoniaka u Iommiego, dlatego przerwano pracę nad płytą. Po ustabilizowaniu się stanu zdrowia prace ponowiono nagrywanie albumu. W lutym 2012 Ward ogłosił, że nie weźmie udziału w dalszych pracach zespołu. Album wydano 10 czerwca 2013. W pierwszym kwartale tego samego roku zespół rozpoczął trasę koncertową na cały świat[17].

4 lutego 2017 w Genting Arena w Birmingham zespół zagrał ostatni koncert, kończąc działalność[8].

Styl muzyczny

edytuj

Tony Iommi, gitarzysta prowadzący zespołu, uległ wypadkowi, w którym stracił opuszki palców prawej ręki. By grać dalej, skonstruował plastikowe wkładki na palce. Mimo to gra na gitarze wciąż sprawiała mu zbyt wiele bólu, dlatego zmniejszył napięcie strun, strojąc gitarę niżej. W ten sposób zrodziło się, charakterystyczne dla zespołu, oryginalne brzmienie[18]. Nisko grająca gitara, na której powtarzano ciężkie riffy, także ciężko brzmiąca sekcja rytmiczna w połączeniu z dramatycznym, niekiedy histerycznie brzmiącym śpiewem Osbourne’a, nadała muzyce Black Sabbath pesymistyczny nastrój. Dopełniały go ponure teksty, utrzymane zazwyczaj w stylu makabreski, czasem o tematyce ezoterycznej i okultystycznej. Większość utworów grupy z pierwszego okresu jej działalności ma regularną strukturę pieśni trzyczęściowej. Otwierająca część zawiera krótki pasaż instrumentalny i dłuższą partię wokalną. Część druga jest wyłącznie instrumentalna, niekiedy rozbudowana. Część trzecia, zakończona krótką codą jest zwykle wiernym powtórzeniem pierwszej części.

Muzycy

edytuj

Oś czasu

edytuj

Dyskografia

edytuj

Albumy studyjne

edytuj
Rok Detale albumu Najwyższa pozycja na liście Certyfikat
UK
[19]
AUT
[20]
NLD
[21]
NOR
[22]
SWE
[23]
SWI
[24]
USA
[25]
1970 Black Sabbath 8 23
  • USA: platynowa płyta[26]
  • UK: złota płyta[27]
  • CAN: złota płyta[28]
1970 Paranoid
  • Wydany w UK: 18 września 1970
  • Wydany w USA: 7 stycznia 1971
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
1 5 12
  • USA: 4x platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
  • UK: złota płyta[27]
1971 Master of Reality
  • Wydany: 21 lipca 1971
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
5 12 8
  • USA: 2x platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1972 Vol. 4
  • Wydany: 25 września 1972
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
8 7 13
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1973 Sabbath Bloody Sabbath
  • Wydany: 1 grudnia 1973
  • Wytwórnia: World Wide Artists, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
4 6 11
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: złota płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1975 Sabotage
  • Wydany: 28 lipca 1975
  • Wytwórnia: Nems, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
7 9 6 28
  • USA: złota płyta[26]
  • UK: srebrna płyta[27]
1976 Technical Ecstasy
  • Wydany: 25 września 1976
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
13 33 51
  • USA: złota płyta[26]
1978 Never Say Die!
  • Wydany: 28 września 1978
  • Wytwórnia: Nems, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
12 37 69
  • USA: złota płyta[26]
1980 Heaven and Hell
  • Wydany: 25 kwietnia 1980
  • Wytwórnia: Nems, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
9 22 25 28
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: złota płyta[28]
  • UK: złota płyta[27]
1981 Mob Rules
  • Wydany: 4 listopada 1981
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
12 30 29
  • USA: złota płyta[26]
  • CAN: złota płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1983 Born Again
  • Wydany: 7 sierpnia 1983
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
4 14 7 39
1986 Seventh Star (jako Black Sabbath featuring Tony Iommi)
  • Wydany: 28 stycznia 1986
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
27 17 11 78
1987 The Eternal Idol
  • Wydany w UK: 1 listopada 1987
  • Wydany w US: 1 grudnia 1987
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
66 168
1989 Headless Cross
  • Wydany: 1 kwietnia 1989
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
10 22 23 115
1990 Tyr
  • Wydany w UK: 20 sierpnia 1990
  • Wydany w US: 31 sierpnia 1990
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
24 24 24 24 117
1992 Dehumanizer
  • Wydany w UK: 22 czerwca 1992
  • Wydany w US: 30 czerwca 1992
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
28 7 12 13 44
1994 Cross Purposes
  • Wydany w UK: 31 stycznia 1994
  • Wydany w US: 8 stycznia 1994
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
41 23 85 9 41 122
1995 Forbidden
  • Wydany: 8 czerwca 1995
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
71 40 86 19 48 199
2013 13
  • Wydany w Europie: 7 czerwca 2013
  • Wydany w US: 10 czerwca 2013
  • Wytwórnia: Vertigo, Universal
  • Format: CD, LP
1 2 10 1 1 1 1
„–” znaczy, że album nie znalazł się na liście.

Albumy koncertowe

edytuj
Rok Detale albumu Najwyższa pozycja na liście Certyfikaty
UK
[19]
FIN
[31]
FRA
[32]
SWE
[23]
US
[25]
1980 Live at Last
  • Wydany: 1980
  • Wytwórnia:
  • Format: CD, LP
1982 Live Evil
  • Wydany: grudzień 1982
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, LP
13 15 37
1995 Cross Purposes Live
  • Wydany: 1995
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD
1998 Reunion
  • Wydany: 20 października 1998
  • Wytwórnia: Epic
  • Format: CD
41 29 65 11 11
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
2002 Past Lives
  • Wydany: 20 sierpnia 2002
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: CD
114
2007 Live at Hammersmith Odeon
2013 Live... Gathered in Their Masses
  • Wydany: 25 listopada 2013
  • Wytwórnia: Universal
  • Format: CD, DVD, Blu-ray
173
  • CAN: platynowa płyta[28]
  • POL: złota płyta DVD[33]
2017 The End: Live in Birmingham
  • Wydany: 17 listopada 2017
  • Wytwórnia: Eagle Vision
  • Format: CD, DVD, Blu-ray, 3LP
68 11 153 18
  • POL: złota płyta[34]
„–” znaczy, że album nie znalazł się na liście.

Kompilacje

edytuj
Rok Detale albumu Najwyższa pozycja na liście Certyfikaty
UK
[19]
NOR
[22]
SWE
[23]
USA
[25]
1975 We Sold Our Soul for Rock ’n’ Roll 35 21 48
  • USA: 2x platynowa płyta[26]
  • UK: srebrna płyta[27]
1994 The Ozzy Osbourne Years
1996 Under Wheels of Confusion
1996 The Sabbath Stones
2000 The Best of Black Sabbath 24
2002 Past Lives
2002 Symptom of the Universe: The Original Black Sabbath 1970–1978
2004 Black Box: The Complete Original Black Sabbath (1970–1978)
2006 Greatest Hits 1970–1978 96
2007 The Dio Years 35 32 54
2008 The Rules of Hell
„–” znaczy, że album nie znalazł się na liście.

Single

edytuj
Rok Singiel Najwyższa pozycja na liście Album
UK
[19]
AUT
[20]
NOR
[22]
SWI
[24]
USA
[25]
US Main
[25]
1969 Evil Woman Black Sabbath
1970 Black Sabbath
N.I.B.
The Wizard
Paranoid 4 3 6 2 61 Paranoid
1971 Iron Man 52
War Pigs
Fairies Wear Boots
Sweet Leaf Master of Reality
Children of the Grave
1972 After Forever
Snowblind Vol. 4
Tomorrow’s Dream
1973 Supernaut
Changes
Sabbath Bloody Sabbath Sabbath Bloody Sabbath
1974 Sabbra Cadabra
1975 Am I Going Insane? Sabotage
Hole in the Sky
Symptom of the Universe
1976 Rock ’n’ Roll Doctor Technical Ecstasy
Dirty Women
1978 Never Say Die! 21 Never Say Die!
A Hard Road 33
1980 Neon Knights 22 17 Heaven and Hell
Die Young 41
1981 The Mob Rules 46 Mob Rules
1982 Turn up the Night 37 24
Voodoo 46
1983 Trashed Born Again
1986 No Stranger to Love Seventh Star
1989 Headless Cross 62 Headless Cross
Devil and Daughter 81
1990 Feels Good to Me 79 Tyr
1992 TV Crimes 33 Dehumanizer
1994 The Hand That Rocks the Cradle Cross Purposes
1998 Psycho Man 3 Reunion
1999 Selling My Soul 17
2007 The Devil Cried 37 The Dio Years
2013 God Is Dead? 147 8 13
End of the Beginning 38
Loner
Loner” (na żywo) Live... Gathered in Their Masses
2014 Age of Reason 13
„–” znaczy, że singiel nie znalazł się na liście.

Wideografia

edytuj
Rok Wideo Certyfikaty
1978 Never Say Die
  • Wydany: 1978
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: VHS, DVD
1980 Black and Blue
  • Wydany: 1980
  • Wytwórnia:
  • Format: VHS, DVD
1992 The Black Sabbath Story Vol. 1 – 1970–1978
  • Wydany: 1992
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: VHS, DVD
  • USA: platynowa płyta[26]
  • AUS: złota płyta[35]
The Black Sabbath Story Vol. 2 – 1978-1992
  • Wydany: 1992
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: VHS, DVD
  • USA: złota płyta[26]
1995 Cross Purposes Live
  • Wydany: 1995
  • Wytwórnia: Picture
  • Format: VHS, DVD
1999 The Last Supper
  • Wydany: 1999
  • Wytwórnia: Sony
  • Format: VHS, DVD
  • UK: złota płyta[27]
Inside Black Sabbath – 1970-1992
  • Wydany: 1999
  • Wytwórnia: Sony
  • Format: VHS, DVD
2005 Black Sabbath's Paranoid
  • Wydany: 2005
  • Wytwórnia: Navarre Corporation
  • Format: DVD
Black Sabbath – Rock Review
  • Wydany: 2005
  • Wytwórnia:
  • Format: DVD
2007 In Their Own Words
  • Wydany: 2007
  • Wytwórnia:
  • Format: DVD

Nieoficjalna dyskografia

edytuj

Poniższe albumy nie są oficjalne, nie zostały wydane z pomocą zespołu.

  • 1970 – Come to the Sabbath. Zapis koncertu z tego samego roku.
  • 1980 – Live at Last (Na żywo z 1973 roku – Iommi, Osbourne, Butler, Ward); #5 UK. Zremasterowane i oficjalne wydany jako jeden z dwóch dysków Past Lives.
  • 1977 – Greatest Hits. Nie mylić z oficjalnym wydaniem Greatest Hits 1970–1978, zawiera 10 utworów z pierwszych 5 albumów, na okładce znajduje się fragment obrazu Pietra BrueglaTriumf śmierci”.
  • 1974 – Bagdad (nagranie na żywo z California Jam, Niemcy)
  • 1976 – The Original (kompilacja, Niemcy)
  • 1978 – Rock Heavies (kompilacja, Niemcy)
  • 1978 – Rock Legends (kompilacja)
  • 1983 – The Best (kompilacja, Australia)
  • 1983 – The Very Best of Black Sabbath (kompilacja, RPA)
  • 1984 i 1987 – The Kings of Hell (kompilacja, Brazylia)
  • 1985 – The Sabbath Collection (kompilacja, UK)
  • 1989 – Black Sabbath (kompilacja, ZSRR). Wydany przez państwową radziecką wytwórnię Miełodija. Zawiera piosenki z pierwszego i drugiego albumu.
  • 1991 – Backtrackin (kompilacja, Australia)
  • 1991 – Children of the Grave (piosenki z Vol. 4 plus koncertowa wersja „Children of the Grave”)
  • 1994 – The Ozzy Osbourne Years (3 dyski z Japonii, zawierające wszystkie utwory z pierwszych sześciu albumów, prócz utworów instrumentalnych i umieszczając „Evil Woman” w miejsce „Wicked World”)
  • 1995 – Best Ballads
  • 1995 – Between Heaven And Hell [1970-1983]
  • 1996 – Under Wheels of Confusion (4 dyskowa kompilacja z lat 1970–1987, lata spędzone w wytwórni Warner Bros. Records)
  • 1999 – Black Mass
  • 2000 – The Best of Black Sabbath (dwie inne kompilacje o tym tytule zostały wydane w latach 1973 i 1976)
  • 2006 – Paranoid (DVD)

Nagrody i wyróżnienia

edytuj
Rok Kategoria Tytułem Nagroda Nota Źródło
2000 Best Metal Performance „Iron Man” Grammy Laur [36]
2005 Spirit Of Hammer Black Sabbath Metal Hammer Golden Gods Awards Laur [37]
2012 Inspiration Award Kerrang! Awards Laur [38]
2013 Best UK Band Metal Hammer Golden Gods Awards Laur [39]
Best Album Award 13 Laur
2014 Album of the Year Revolver Golden Gods Awards Laur [40]
Dimebag Darrell Best Guitarist Tony Iommi Nominacja
Paul Gray Best Bassist Geezer Butler Nominacja
Best Drummer Brad Wilk Nominacja
Best Metal Performance „God Is Dead?” Grammy Laur [41]

Przypisy

edytuj
  1. a b Black Sabbath Biography. musicmight.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  2. a b William Ruhlmann: Black Sabbath Biography. allmusic.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  3. a b Black Sabbath Biography. metal-archives.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  4. a b Black Sabbath Biography. metalstorm.net. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  5. Ellen Koskoff: Music cultures in the United States: an introduction. Routledge, s. 356. ISBN 978-0415965880.
  6. Deena Weinstein: Heavy metal: a cultural sociology. Lexington Books, 1991, s. 14. ISBN 978-0-669-21837-4.
  7. a b c d Wiesław Weiss, Wielka Rock Encyklopedia, tom I, Wydawnictwo: Iskry, Warszawa, 2000, ISBN 83-207-1658-6.
  8. a b BLACK SABBATH Reaches ‘The End’ As Band Performs Final Concert In Birmingham (Video). blabbermouth.net. [dostęp 2017-02-05]. (ang.).
  9. The History of Black Sabbath. blacksabbath.com. [dostęp 2020-11-26]. (ang.).
  10. a b Ozzy Osbourne, I Am Ozzy, Chris Ayres, wyd. 1st U.S. ed, New York: Grand Central Publishing, 2010, ISBN 0-446-56989-5, OCLC 441177450.
  11. Charles Strong, Martin (2006), „The Essential Rock Discography”, 1 (8 ed.), Canongate, s. 97, ISBN 1-84195-860-3.
  12. Dave Wilson, Rock Formations: Categorical Answers to How Band Names Were Formed, [San Jose, CA]: Cidermill Books, 2004, s. 51, ISBN 0-9748483-5-2, OCLC 62152643.
  13. Bradley Torreano: Black Sabbath Review. [dostęp 2012-08-22]. (ang.).
  14. Bryan Reesman: Digital Playlist: Rob Halford. [dostęp 2012-08-22]. (ang.).
  15. Black Sabbath: inducted in 2006. The Rock and Roll Hall of Fame and Museum, Inc. [dostęp 2016-07-01]. (ang.).
  16. Official Site of Ronnie James Dio. 10/25/2006 6:50:22 PM. [dostęp 2009-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-24)].
  17. Mk I is back. Again.. Black Sabbath Online Home Page. [dostęp 2011-11-12].
  18. Steve Huey: Black Sabbath. [dostęp 2012-08-22]. (ang.).
  19. a b c d UK Music charts. EveryHit.com. [dostęp 2008-02-14].
  20. a b Discographie Black Sabbath. Ö3 Austria Top 40. [dostęp 2008-02-14]. (niem.).
  21. Discography Black Sabbath. MegaCharts. [dostęp 2008-02-14]. (niderl.).
  22. a b c Discography Black Sabbath. VG-lista. [dostęp 2008-02-14]. (norw.).
  23. a b c Discography Black Sabbath. VG-lista. [dostęp 2008-02-14]. (szw.).
  24. a b Discography Black Sabbath. Swiss Singles Top 100. [dostęp 2008-02-14]. (niem.).
  25. a b c d e Billboard charts. Billboard. [dostęp 2008-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-03)].
  26. a b c d e f g h i j k l m n RIAA Gold and Platinum Search for albums by Black Sabbath. riaa.com. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).
  27. a b c d e f g h i j k BPI: Black Sabbath. bpi.co.uk. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).
  28. a b c d e f g h i j CRIA. Canadian Recording Industry Association. [dostęp 2008-01-03]. (ang.).
  29. Platynowe płyty CD przyznane w 2014 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-05-27].
  30. Bundesverband Musikindustrie: Black Sabbath (wyszukaj w bazie danych). musikindustrie.de. [dostęp 2013-12-09]. (niem.).
  31. Discography Black Sabbath. Finnish Charts. [dostęp 2008-02-14].
  32. Discography Black Sabbath. Syndicat national de l’édition phonographique. [dostęp 2008-02-14].
  33. Złote płyty DVD przyznane w 2014 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-10-23].
  34. Złote płyty CD przyznane w 2021 roku [online], ZPAV [dostęp 2021-06-11].
  35. ARIA. Australian Recording Industry Association. [dostęp 2008-01-03].
  36. Black Sabbath Grammy Awards. allmusic.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  37. Metal Hammer Award Winners Announced. metalunderground.com. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).
  38. Chad Childers: 2012 Kerrang! Awards Winners. loudwire.com. [dostęp 2016-01-29]. (ang.).
  39. Winners Announced For Metal Hammer’s 2013 ‘Golden Gods Awards’. theprp.com. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).
  40. Robert Pasbani: And the Winners of the Revolver Golden Gods Awards 2014 Are…. metalinjection.net. [dostęp 2015-08-15]. (ang.).
  41. Black Sabbath’s 'God Is Dead?' Wins 2014 Grammy for Best Metal Performance. Loudwire.com. [dostęp 2014-01-26]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj