Brynica (dopływ Czarnej Przemszy)
Brynica, Bryńska – rzeka w województwie śląskim, prawy dopływ Czarnej Przemszy[2] o długości 54,9 km i powierzchni dorzecza 483 km²[3].
 Brynica widziana z mostu w Wojkowicach (2018) | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Województwo | |
| Rzeka | |
| Długość | 54,9 km |
| Powierzchnia zlewni |
483 km² |
| Źródło | |
| Miejsce | Mysłów |
| Współrzędne | |
| Ujście | |
| Recypient | Czarna Przemsza |
| Miejsce | |
| Wysokość |
243,8 m n.p.m.[1] |
| Współrzędne | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Rzeka płynie w województwie śląskim. Jej źródła znajdują się we wsi Mysłów, na Progu Woźnickim, na wysokości 350 m n.p.m.[3]. Przepływa przez gminy Koziegłowy, Siewierz, Mierzęcice, Miasteczko Śląskie, Świerklaniec, Bobrowniki, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Czeladź, Sosnowiec, Katowice i Mysłowice[4][5]. Kończy swój bieg, uchodząc do Czarnej Przemszy pod Mysłowicami, przy granicy z Sosnowcem, gdzie niesie przeciętnie 3,7 m³/s wody[6]. Dopływami Brynicy są struga Czeczówka, potok Jaworznik, Rów Michałkowicki, Potok Ożarowicki, potok Rawa, rów Rów, struga Szarlejka, Rów Śmiłowskiego, Rów Świerklaniecki, potok Trzonia, potok Wielonka i Rów Wschodni[2].
Znaczenie historyczne
edytuj
Rzeka Brynica stanowi w swym biegu historyczną granicę między Śląskiem a Małopolską[7]. W 1443 r. rozgraniczyła obszar kupionego przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego księstwa siewierskiego od pozostającego pod zwierzchnictwem Królestwa Czeskiego księstwa cieszyńskiego. W wyniku wojen śląskich (1740–1763) przebieg koryta Brynicy wyznaczał granicę państwową Królestwa Prus z księstwem siewierskim, które w 1790 r. włączono do Rzeczpospolitej, a następnie w latach 1807–1815 z Księstwem Warszawskim i po kongresie wiedeńskim w 1815 r. z Cesarstwem Rosyjskim. W latach 1918–1922 była granicą polsko-niemiecką. Po zakończeniu Powstań Śląskich, dnia 20 czerwca 1922 r., zgodnie z postanowieniami konwencji o podziale Górnego Śląska z 15 maja 1922 r., wojska polskie pod dowództwem gen. broni Stanisława Szeptyckiego przekroczyły most na Brynicy między Szopienicami a Sosnowcem, przejmując wschodnią część Górnego Śląska pod polską administrację. Jeden z powstańców śląskich - Janusz Howaniec, symbolicznie rozerwał kajdany niewoli. Wydarzenie to upamiętnione jest znajdującą się w tym miejscu tablicą[8][9].
Znaczenie gospodarcze
edytuj
Z najstarszych opisów rzeki dowiadujemy się, że była spławna aż do granic Czeladzi. W samej Czeladzi na tzw. Łęgu istniała drewniana wieża-latarnia, która miała wskazywać drogę żeglarzom. Powyżej tego miejsca, aż do Ożarowic, ciągnęły się żeremia bobrowe, które od XIV stulecia zaczęły zanikać. W czasach późniejszych obfitowała w wielką ilość węgorzy i szczupaków[7]. Prowadzona od XVI wieku eksploatacja rud cynku i ołowiu oraz ponad stuletnia intensywna eksploatacja węgla kamiennego spowodowały przekształcenie rolniczego niegdyś obszaru doliny Brynicy, w obszar miejsko-przemysłowy[10]. Mocno zanieczyszczone już na początku XX wieku rzeki, prowadzące duże ilości frakcji ilastych z płuczek rud oraz z osadników kopalń węgla kamiennego, utrudniały wskutek zamulania funkcjonowanie młynów wodnych. Niektóre z nich likwidowano, inne przechodziły na zasilanie energią elektryczną. Ze względu na duże zagrożenie dla górnictwa rud i węgla kamiennego, prowadzącego eksploatację na niewielkich głębokościach, Brynica od lat czterdziestych XIX wieku podlegała betonowaniu i regulacji jej koryta. Prace te kontynuowano do lat sześćdziesiątych XX wieku. W ich trakcie zlikwidowano pozostałości spiętrzeń dawnych tartaków i młynów oraz meandrujące, bagniste rozlewiska podtapiające okolice rzeki[11]. W związku z postępującym zanieczyszczeniem rzeki uległo likwidacji również wiele ujęć wód powierzchniowych. W latach 1935–1939 w górnym biegu Brynicy, w Kozłowej Górze, zbudowano zbiornik wodny dla celów militarnych, który zaadaptowano w latach 1948–1950 na potrzeby pozyskiwania wody pitnej[6][12].
Przypisy
edytuj- ↑ Brynica (dopływ Czarnej Przemszy) na mapie Geoportalu Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Główny Geodeta Kraju. [dostęp 2017-07-12].
- ↑ a b Publikacje dotyczące nazewnictwa geograficznego Polski - Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej - Portal Gov.pl [online], Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2024-10-04] (pol.).
- ↑ a b Brynica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-01-08].
- ↑ geoportal.gov.pl [online], Główny Urząd Geodezji i Kartografii [dostęp 2024-10-04].
- ↑ Łukasz Bystrzanowski i inni, Program ochrony środowiska dla Gminy Ożarowice na lata 2016-2020 z uwzględnieniem perspektywy do 2024 r [online], listopad 2016, s. 37 (pol.).
- ↑ a b Małgorzata Jastrząb, Brynica jaka jest jaka będzie., /www.sbc.org.pl, 1997, ISSN 1426-3858 [dostęp 2024-01-09] (pol.).
- ↑ a b Marian. Red. Kantor-Mirski, Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy : szkice monograficzne z ilustracjami. Z. 9, 1931, s. 137 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
- ↑ Na trasie Balkan Ekspresu, druk: Warsztaty szkolne Zespołu Szkół Poligraficzno-Mechanicznych, ISBN 978-83-907011-6-5
- ↑ Powrót Górnego Śląska do Polski w 1922 roku [online], dzieje.pl [dostęp 2024-10-03] (pol.).
- ↑ Filip Sulimierski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, dir.icm.edu.pl, 1880 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ Marian (1884-1942). Red. Kantor-Mirski, Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, 1931, T. 1, z. 13, 1931, s. 196 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
- ↑ Redaktor Naczelny, Brynica – rzeka czy ściek? [online], Sosnowiec online, 8 września 2017 [dostęp 2024-01-09] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Władysław Mroziński: B – jak Brynica w „Kurier Związkowy”
- Brynica (dopływ Czarnej Przemszy) w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego