Kielichowcowate
Kielichowcowate (Calycanthaceae) – rodzina niewielkich i aromatycznych drzew i krzewów z rzędu wawrzynowców (Laurales). Należą niej w zależności od ujęcia systematycznego 3–4 rodzaje. Wyodrębniany w monotypową podrodzinę gatunek Idiospermum australiense rośnie w wilgotnych lasach równikowych w Queenslandzie w północno-wschodniej Australii. Rodzaj kielichowiec (Calycanthus) liczący 4 gatunki rośnie w Ameryce Północnej, a w szerszym ujęciu obejmuje też jeden gatunek ze wschodniej Azji (bywa wyłączany w rodzaj Sinocalycanthus). W Azji też rosną rośliny z rodzaju zimokwiat Chimonanthus (5 gatunków)[3]. Kwiaty zapylane są przez owady, głównie chrząszcze[4].
 Kielichowiec wonny | |
| Systematyka[1] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina |
kielichowcowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Calycanthaceae Lindl. Bot. Reg. 5: ad t. 404. 1 Oct 1819[2] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Calycanthus Kämpfer ex L., nom. cons. (1759)[2] | |
Różne gatunki z rodziny, a zwłaszcza z rodzaju kielichowiec uprawiane są jako ozdobne. Walorem ozdobnym są efektowne kwiaty rozwijające się wiosną (w przypadku kielichowca wonnego pachnące poziomkami)[5]. Wysuszona aromatyczna kora kielichowca wonnego wykorzystywana była jako przyprawa – substytut cynamonu[6]. Kora tego gatunku wykorzystywana jest też leczniczo[4].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Zwykle krzewy, rzadziej niewielkie drzewa o aromatycznej korze. Tylko Idiospermum australiense wyrasta w okazałe drzewo[3].
- Liście
- Naprzeciwległe, pojedyncze, całobrzegie, bez przylistków[3][4]. Blaszka zwykle jest skórzasta, z użyłkowaniem pierzastym[4]. Idiospermum australiense wyróżnia się obecnością 4 (rzadziej 3) masywnych liścieni, które u pozostałych gatunków są dwa i spiralnie skręcone[1].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo w kątach liści[5] na szczycie zmodyfikowanych krótkopędów[4]. Kwiaty są obupłciowe[4]. Okwiat niezróżnicowany na kielich i koronę składa się z 15–30[4] spiralne wyrastających, wąskich listków, coraz większych im bliżej wnętrza kwiatu. W rodzaju kielichowiec okwiat jest czerwonobrunatny, u Chimonanthus i Idiospermum żółtawo-biały. Dno kwiatowe kubeczkowate. W rodzaju Chimonanthus występuje jeden, 5-krotny okółek pręcików, u kielichowców pręciki są liczne, a od wnętrza kwiatu sąsiadują z płonnymi prątniczkami. Słupki są liczne, wolne o długich szyjkach wyrastających ponad kubeczkowate zagłębienie dna kwiatowego. W każdym słupku początkowo znajdują się dwa grubościenne zalążki, z których dojrzewa tylko dolny[5].
- Owoc
- Po dojrzeniu zalążka słupek zmienia się w wolny, nie zrośnięty z innymi orzeszek[5] lub niełupkę[4]. Orzeszki zamknięte są w rozrastającym się kubeczkowatym dnie kwiatowym. Nasiona zawierają duży zarodek i silnie zredukowane bielmo[5].
Biologia i ekologia edytuj
Rośliny zawierają liczne alkaloidy i olejki eteryczne[5]. Mają pachnącą korę[3] i kwiaty[5]. Zapylane są przez chrząszcze[5].
Systematyka edytuj
Rodzina klasyfikowana w obrębie rzędu wawrzynowców Laurales w systemach Cronquista, Dahlgrena, Thorne'a i kolejnych systemach APG. W systemie Takhtajana wyodrębniana we własny rząd Calycanthales[4].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
| wawrzynowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- podrodzina Idiospermoideae Thorne
- rodzaj Idiospermum S. T. Blake
- podrodzina Calycanthoideae Burnett
- rodzaj Calycanthus L. – kielichowiec
- rodzaj Chimonanthus Lindl. – zimokwiat
Wyodrębniany bywa także monotypowy rodzaj Sinocalycanthus (W.C.Cheng & S.Y.Chang) W.C.Cheng & S.Y.Chang z gatunkiem Sinocalycanthus chinensis W.C.Cheng & S.Y.Chang, który według Flora of China[8] i The Plant List[9] włączany jest do rodzaju kielichowiec jako Calycanthus chinensis kielichowiec chiński.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).
- ↑ a b James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. University of Maryland, 2010. [dostęp 2010-12-28]. (ang.).
- ↑ a b c d Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 304–305. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f g h i Gurcharan Singh, Plant Systematics. An Integrated Approach, Enfield, Plymouth: Science Publishers, Inc., 2004, s. 321, ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ a b c d e f g h Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 43–44, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 118. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).
- ↑ Calycanthaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2016-08-06]. (ang.).
- ↑ Calycanthus chinensis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-18].
- ↑ Calycanthus chinensis (W.C.Cheng & S.Y.Chang) P.T.Li. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-07-18].